واكسن كزاز فرآورده‌اي است كه براي پيشگيري از ابتلا به بيماري كزاز به كار مي‌رود.
اين واكسن كه به شكل مايع مورد استفاده قرار مي‌گيرد از شبه سم (Toxoid) باكتري كزاز به دست آمده و با فرمولاسيون‌هاي متفاوتي در دسترس قرار دارد كه عبارتند از:
(TT) توكسوئيد تتانوس كه صرفا براي ايمني در مقابل كزاز و كزاز نوزادي به كار مي‌رود.
(DPT) ديفتري، سياه‌سرفه، كزاز كه براي پيشگيري از سه بيماري مذكور استفاده مي‌شود و به نام واكسن ثلاث شناخته مي‌شود.
(DT) ديفتري، كزاز كه باري ايمني از دو بيماري كزاز و ديفتري بوده و معمولا براي كودكان بالاتر از 6 سال و يا كودكان زير 6 سالي كه به جز سياه‌سرفه (Pertussis) واكسن ثلاث واكنش‌هاي حساسيتي نشان مي‌دهند مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
(dt) ديفتري كزاز كه به واكسن توأم بزرگسال نيز معروف است و براي همين دو بيماري مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
اين واكسن با حجم نيم سي‌سي و به صورت عضلاني تزريق مي‌گردد. گاها و مانند بسياري از واكسن‌ها يكسري عوارض ناخواسته ممكن است در خلال يا پس از تزريق بروز كند. اين عوارض ندرتا جدي و پرخطر بوده و معمولا عوارض خفيف‌تر ديده مي‌شوند كه شايع‌ترين آنها عبارتند از:
درد در محل تزريق كه در 10 درصد افراد ممكن است بين يك تا سه روز پس از تزريق واكسن ايجاد شود و همراه با قرمزي، گرما و تورم در همان محل باشد. اين واكنش پس از تزريق دوزهاي آخر بيشتر از دوزهاي اوليه ديده مي‌شود.
در صورت بروز واكنش آنافيلاكسي (واكنش ناشي از حساسيت به واكسن) دوزهاي بعدي منع تزريق دارند.
در برنامه كشوري ايمن‌سازي اين واكسن به صورت واكسن ثلاث و در 5 نوبت به ترتيب در 2 ماهگي، 4 ماهگي، 6 ماهگي، 18 ماهگي و بين
6-4 سالگي تلقيح مي‌گردد. با اين برنامه كودك تا 10 سال در مقابل كزاز ايمن است.
براي مداومت در ايمني عليه اين بيماري نياز به تزريق اين واكسن به صورت هر 10 سال يكبار است.
به خانم‌هاي در سنين باروري و بدون سابقه ايمن‌سازي نيز در 5 نوبت به ترتيب در اولين مراجعه، يك ماه پس از آن، 6 ماه بعد از نوبت دوم، يك سال پس از نوبت سوم و يك سال پس از نوبت چهارم واكسن توأم بزرگسال تزريق مي‌گردد. براي خانمي كه باردار بوده و سابقه‌اي از ايمن‌سازي ندارد دو دوز واكسن يكي در بدو مراجعه و ديگري يك ماه بعد دريافت مي‌كند تا هم خودش و هم نوزادش از اين بيماري مصون باشند.
