بسیاری از پدر و مادر ها برای اینکه کودکشان دندان هایی سفید داشته باشد. از دادن قطره ی آهن به او امتنا می کنند. اما آیا عواقب این موضوع را میدانید؟ کمترین تاثیرات کمبود آهن در بدن کودک پایین آمدن ضریب هوشی و کم توجهی اوست. همچنین این مسئله در سنین بالاتر می تواند خطر آفرین باشید.
بررسي‌ها حاكي از آن است كه حدود 40درصد كودكان ايراني 15 تا 23 ماهه كم‌خوني دارند و شيوع كم‌خوني در برخي مناطق روستايي به 60درصد هم مي‌رسد.
با اين اوصاف، چطور هنوز هم اين توصيه تكراري اما مهم متخصصان طب اطفال را پشت گوش مي‌اندازيد؟ بعد از 6 ماهگي، همه بچه‌ها نياز به روزي 15 قطره آهن دارند.
آنچه مسلم است، اين است كه مهم‌ترين عامل فقر آهن، تغذيه است. دكتر ياريگرروش، متخصص كودكان، در اين رابطه مي‌گويد: در رژيم غذايي كودكان بايد گوشت و تخم‌مرغ كافي وجود داشته باشد.
كودكان پس از شش ماهگي بايد خوردن گوشت و تخم‌مرغ را به تدريج آغاز كنند، به‌طوري كه در يك سالگي هفته‌اي 3 الي 4 تخم‌مرغ و روزي يك وعده گوشت در رژيم غذايي آنها باشد.
توصيه‌هاي دكتر ايزديار، فوق تخصص بيماريهاي خوني كودكان از اين هم دقيق‌تر است: «خانواده‌ها بايد دقت كنند تا خود گوشت را به بچه‌ها بدهند و نه آب و عصاره گوشت را. چون آهن در الياف گوشت وجود دارد و در عصاره گوشت آزاد نمي‌شود.»
استفاده از قطره آهن اما در كنار تغذيه مناسب، موردي است كه تمام متخصصان در مورد آن اتفاق نظر دارند. حتي عده‌اي از پزشكان معتقدند، گذشته از بچه‌ها، مادران هم بايد در دوران بارداري و حتي شيردهي، البته تحت نظر پزشك، از مكمل‌هاي غذايي حاوي آهن استفاده كنند.
تفكر رايجي ميان اغلب مردم وجود دارد كه هر نوع كالاي خارجي بهتر از مشابه ايراني آن است. اين تفكر در مورد داروها و قطره‌هاي آهن كودكان نيز صدق مي‌كند، اما همه پزشكان اطفال اين نظر را تاييد نمي‌كنند.
دكتر بهرامي، متخصص كودكان در اين زمينه مي‌گويد: «برخي از خانواده‌ها بدون نظر پزشك از قطره‌هاي آهن خارجي استفاده مي‌كنند.
در حالي كه اين قطره‌ها به دليل مواد بسياري كه به جهت خوش‌طعم كردن به آنها افزوده مي‌شود، حاوي مقدار آهن كمي هستند و اگر در دوز مناسب مصرف نشوند آهن مورد نياز بدن را به كودك نمي‌رسانند.
سياه اما سالم
با همه اين اوصاف، بايد به سوءتفاهم ديگري كه بسياري از مادران به آن دچارند نيز اشاره كرد. قطره آهن ممكن است موجب تيرگي رنگ دندان‌ها شود، اگرچه هيچ تاثيري روي پوسيدگي دندان ندارد.
دكتر برگريزان، فوق تخصص دندان‌پزشكي كودكان، در اين زمينه مي‌گويد: «قطره آهن به تنهايي باعث پوسيدگي دندان‌ها نمي‌شود، مگر اين كه در شربت‌هاي حاوي آهن براي بهبود طعم از مواد افزودني شيرين استفاده شده باشد كه اين شيريني باعث پوسيدگي شود.»
البته متخصصان اطفال مي‌گويند بهترين راه براي جلوگيري از تيره شدن دندان‌ها هنگام مصرف قطره آهن اين است كه قطره به‌طور مستقيم با دندان تماس نيابد و پس از مصرف بلافاصله دندان بچه با آب شسته شود.
ضمن اين كه تغيير رنگ بر روي ميناي سالم با جرم‌گيري از بين مي‌رود و اگر خانواده‌اي در اين مورد خيلي نگران باشد، مي‌تواند پس از 3 سالگي براي جرم‌گيري دندان‌هاي كودكش به دندانپزشك مراجعه كند. به اين ترتيب است كه هيچ عذري براي دادن مرتب قطره آهن به كودك بالاي شش ماه پذيرفته نيست.
همه‌گيري كم‌خوني
دكتر ايزديار، با بيان اين كه در جامعه ما نه تنها بچه‌ها، كه بسياري از بزرگسالان هم دچار كم‌خوني و فقر آهن هستند، مي‌گويد: «شير مادر بهترين غذا براي نوزادان است، اما نياز بچه را از نظر آهن تامين نمي‌كند. در كشورهاي ديگر غذاهاي آماده و كمكي مثل سرلاك‌ها با آهن تقويت مي‌شوند، اما در كشور ما لازم است كه بچه‌ها حتماً قطره آهن را به‌طور مرتب استفاده كنند.»
استفاده از شير پاستوريزه براي تغذيه شيرخواران در برخي مناطق از ديگر عوامل مشكل‌زا در اين زمينه است.
دكتر بهرامي هم در اين زمينه مي‌گويد: «استفاده از شير گاو، قبل از يك‌سالگي و به‌خصوص قبل از 9 ماهگي روي روده كودك اثر منفي مي‌گذارد و در صورت وجود حساسيت شديد به پروتئين گاوي حتي منجر به خونريزي گوارشي مي‌شود كه از عوامل ديگر موثر در بروز كم‌خوني در كودكان است.»
چراغ نه‌چندان قرمز كم‌خوني
دكتر ايزديار در زمينه علائم كم‌خوني فقر آهن، مي‌گويد: «مهم‌ترين علامت فقر آهن در كودكان در سن مدرسه به‌صورت كاهش قدرت يادگيري و كاهش و ضعف حافظه نمايان مي‌شود.
در سنين پايين‌تر علايمي همچون رنگ‌پريدگي و سفيدبودن لب بايد از سوي خانواده جدي تلقي شود؛ زودرنجي، كم‌خوابي يا پرخوابي، تپش قلب و خستگي زودرس از ديگر علائم فقر آهن است كه البته ممكن است در كودكان اين علائم چندان مشهود نباشد.»
اما قصهِ كم‌خوني به‌همين جا ختم نمي‌شود. فقر آهن علاوه بر خستگي زودرس و تپش قلب مي‌تواند كودك را با مشكلات ديگري نيز مواجه كند. دكتر بهرامي در اين زمينه مي‌گويد: «ضعف سيستم دفاعي بدن از عوارض فقر آهن است. در ضمن در صورتي كه اين فقر آهن شديد باشد و به موقع معالجه نشود ضريب هوش كودك را به شدت كاهش مي‌دهد.»
طبق آمار سازمان جهاني بهداشت 2ميليارد نفر از جمعيت 6ميلياردي جهان دچار کمبود آهن هستند که از اين تعداد سالانه يک ميليون نفر جان خود را از دست مي‌دهند.
دکتر علي شهرياري فوق تخصص خون و آنکولوژي با بيان اين که علت‌هاي كم‌خوني بسيار متنوع‌اند اما شايع‌ترين نوع آنها ناشي از اين است كه مواد سازنده خون مثل آهن يا اسيد فوليک در بدن کم مي‌شود، مي‌افزايد: «کم خوني در زنان شايعتر از مردان است، چون به‌طور مرتب خون از دست مي‌دهند؛ همچنين کم‌خوني در زناني که زايمان مکرر دارند و يا عادات ماهانه نامرتب و شديد دارند بيشتر از ديگر زنان ديده مي‌شود.»
وي در ادامه مي‌گويد: «سوء هاضمه، صاف شدن زبان، زخم‌هاي گوشه لب و ريزش مو مي‌تواند علامت‌هاي اختصاصي انواع کم خوني‌ها باشد.»
دختران خون مي‌خواهند
براي ساختن جزء مهم خون که همان هموگلوبين است به آهن نياز داريم و وقتي آهن وجود نداشته باشد، ميزان هموگلوبين نيز پايين آمده و در نتيجه کم‌خوني فقر آهن ايجاد مي‌شود.
در سنين رشد افزايش نياز به آهن بوجود مي‌آيد و به علت اين که اين نياز بر طرف نمي‌شود آهن کافي به بدن نمي‌رسد و در نتيجه کم خوني، مخصوصا در دختران، از همان دوره نوجواني ريشه مي‌گيرد.
دكتر شهرياري مي‌گويد: «علت اصلي کم‌خوني فقر آهن درسنين کودکي و نوجواني سوء تغذيه است. اگر اين کمبود آهن در سنين رشد باشد باعث تاخير رشد جسمي و جنسي در فرد مي‌شود و در افرادي که زمينه بيماريهاي قلبي – عروقي دارند نيز باعث تشديد اين عارضه مي‌شود؛ همچنان‌كه در زنان باردار هم براي مادر و هم براي بچه مشکل ايجاد مي‌کند.»
وي با بيان اين که يکي از راههاي پيشگيري از کم‌خوني اضافه کردن آهن يا اسيد فوليک به مواد غذايي عمده مثل نان است، مي‌افزايد: «خوشبختانه در حال حاضر از بهترين برنامه‌ها در ايران غني کردن آرد است كه به تدريج درحال گسترش است».