آلرژی به اتفاقاتی مانند عطسه های پیاپی ، آبریزش بینی و یا التهاب پوست و … که در اثر خوردن غذا یا بوییدن گل و قرار گرفتن در گرد و غبار و … ایجاد می شود. شدت آلرژی در کودکان نسبت به بزرگسالان بیشتر است. طی تحقیقات انجام شده کودکان ایرانی بر چهار نوع غذا حساسیت و آلرژی دارند که در این مطلب به بررسی این مواد غذایی می پردازیم.
دوست‌ام نوزادش را نزد پزشک‌اش برد و تشخيص دکتر، کوليک نوزادي بود. در همين اثنا، روي صورت نوزاد، دانه‌هاي کوچک قرمز رنگي ايجاد شد که اوايل، همه فکر مي‌کردند ناشي از بوسه‌هاي اين و آن بر گونه‌هاي کودک است. اما داروها افاقه نکرد و کمي بعد، دوست‌ام در مدفوع نوزادش رگه‌هايي از خون ديد و وحشت‌زده، او را نزد متخصص گوارش اطفال برد. تشخيص، آلرژي بود. دوست‌ام شير و فرآورده‌هاي لبني مصرف مي‌کرد و همين موجب ابتلاي نوزادش به آلرژي شده بود. اين هفته در صفحه «نوزادان» درباره همين موضوع با دکتر فريد ايمان‌زاده، فوق‌تخصص گوارش کودکان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي شهيد بهشتي گفتگو کرده‌ايم.
سلامت: آقاي دکتر! بعضي بچه‌ها نسبت به بعضي موادغذايي آلرژي دارند. چرا؟ اين آلرژي از کجا مي‌آيد؟
به علل ناشناخته. ثابت شده است که وقتي يکي از والدين آلرژي دارد کودک‌شان ممکن است حدود 25 تا 30 درصد و اگر هر دو والد مبتلا به آلرژي نسبت به هر ماده‌اي باشند کودک‌شان بين 65 تا 70 درصد به آلرژي مبتلا مي‌شود. پس يک علت اوليه آلرژي، ممکن است وجود زمينه آلرژي در خانواده باشد.
سلامت: اما بعضي از بچه‌ها به گروهي از مواد آلرژن حساسيت پيدا مي‌کنند و بعضي ديگر، نه. چرا؟
شايد به خاطر ذات آن ماده غذايي خاص باشد. بعضي از مواد ذاتا ايجاد آلرژي مي‌کنند و اين ممکن است در کودکي بيشتر خود را نشان دهد. ثابت شده کودکان ايراني بيشتر به 4 نوع ماده‌غذايي آلرژي پيدا مي‌کنند که عبارت‌اند از پروتئين‌هاي شير گاو و لبنيات، تخم‌مرغ، گندم و آجيل. ممکن است بگوييد که بچه 5 ماهه که آجيل نمي‌خورد. جواب اين است که وقتي مادر، اين موادغذايي را مي‌خورد مواد آلرژي‌زا به کودک‌اش مي‌رسد و کودکان ايراني بيشترين آلرژي‌ها را به اين مواد دارند.
سلامت: آلرژي به اين مواد با چه علايمي خودش را نشان مي‌دهد؟
علايم باليني متعددي دارد: نفخ‌هاي شديد، دردهاي شکمي، وجود رگه‌هاي خون در مدفوع، بي‌قراري زياد، اسهال يا يبوست. تشديد دردهاي کوليکي، آنچه ما آن را کوليک شيرخوارگي مي‌ناميم و از 1 تا 4 ماهگي وجود دارد، در اثر آلرژي به موادغذايي تشديد مي‌شود. علامت ديگر، استفراغ‌هاي مکرر است؛ به نحوي که سبب ايجاد سوزش در قسمت انتهايي مري شده و ريفلاکس مي‌دهد (بازگشت محتويات اسيدي معده به داخل مري). در کودکان زير 6 ماه رگه‌هايي از خون را مي‌توان در مدفوع مشاهده کرد که اگر اين مشکل درمان نشود، ممکن است در آينده به زخم روده در بزرگسالي و حتي بدخيمي منجر شود. ممکن است بعضي از پزشکان در نتايج آزمايشگاه اشتباه کرده و فکر کنند گلبول سفيد و قرمز زيادي که در مدفوع وجود دارد به دليل وجود ميکروب است، در اين صورت شروع به درمان با آنتي‌بيوتيک مي‌کنند، در صورتي که اين کودکان با قطع مواد آلرژن، مشکل‌شان حل مي‌شود. يک سري ديگر از علايم در دستگاه تنفس اتفاق مي‌افتد و مي‌تواند خود را به صورت گرفتگي بيني، خس‌خس، سرفه‌هاي مکرر، تنگي نفس در کودکان بزرگ‌تر، نشان دهد. در بعضي از کودکان به دنبال دويدن يا تند راه رفتن، سرفه، تنگي نفس و خس‌خس ايجاد مي‌شود و در بعضي از کودکان، سرماخوردگي طولاني‌تر از حد معمول مي‌شود. همچنين مستعد سينوزيت و التهاب لوزه سوم مي‌شوند و اگر اين مشکل درمان نشود در آينده به سمت آسم مي‌روند. آلرژي علايمي هم در پوست ايجاد مي‌کند. خلاصه آلرژي مانند يک باتلاق است که هر ميکروبي مي‌تواند روي آن بنشيند.
سلامت: و براي درمان چه بايد کرد؟
اولين نکته در درمان، تشخيص دقيق است. اگر به اين نتيجه رسيديم که علايم کودک به دليل وجود آلرژي است، بايد تمام مواد آلرژي‌زا و به خصوص پروتئين‌هاي شير گاو قطع شود، يعني مادر نبايد شير و هيچ‌گونه لبنياتي مصرف کند. معمولا کساني که به شيرگاو حساسيت دارند به کليه محصولات گاوي مثل گوشت، دل و جگر و هر آنچه که از گاو است و پروتئين داخل‌اش دارد حساسيت دارند و هيچ‌کدام از آنها را نبايد مصرف کنند. مي‌گويند به جاي شير گاو مي‌توان از شير گوسفند استفاده کرد اما از آنجا که آلرژي زياد شده و بيشتر مردم به دنبال شير گوسفند هستند، تقلب زياد شده است. اگر کودک در سنين بالاتر باشد، براي درمان از دارو هم استفاده مي‌کنيم. سعي مي‌کنيم در کودکان زير 6 ماه از دارو استفاده نکنيم ولي در کودکان بالاي 6 ماه مي‌توان از داروهاي متعدد ضدآلرژي استفاده کرد.
سلامت: حالا از کجا بايد فهميد که کودک دقيقا به چه چيزي حساسيت دارد؟
ما در سنين پايين‌تر، با آزمايش خون، تا حدودي مي‌توانيم بفهميم کودک به چه چيزي آلرژي دارد و بعد از 8 تا 9 ماهگي از تست‌هاي جلدي استفاده مي‌کنيم و دقيقا مي‌فهميم کودک به چه موادي آلرژي دارد. بعضي از کودکان به مواد افزودني (مانند تمام موادي که در پفک، شکلات، چيپس، سس، سوسيس، کالباس و … وجود دارد) آلرژي دارند. موادي که حتي به انواع رب‌ها و کنسروها و حتي شربت‌هاي دارويي مي‌زنند و گاهي تشخيص اينکه کودک واقعا در اثر خوردن کدام يک از اينها دچار آلرژي شده بسيار سخت است. بنابراين توصيه اکيد من به والدين کودکاني که نسبت به مواد افزودني آلرژي دارند اين است که به جاي شربت‌هاي دارويي از قرص استفاده کنند.
سلامت: آلرژي در کشور ما شايع است؟
بله؛ و دليلش آلودگي هواست که ريه‌ها و مجاري تنفسي را نسبت به آلرژي حساس مي‌کند. دليل ديگر، موادغذايي غيراستاندارد است. در حال حاضر از مواد نگه‌دارنده زيادي مثل نيترات و نيتريت جهت نگه داشتن موادغذايي استفاده مي‌کنند که خود اين مواد، هم سرطان‌زا هستند؛ هم مي‌توانند ايجاد آلرژي کنند. بعضي‌ها يک قوطي رب را باز مي‌کنند و مي‌گويند رب‌اش خيلي خوب است و اصلا کپک نمي‌زند، در حالي که اين بدترين رب است چون آن‌قدر مواد نگه‌دارنده به اين رب زده‌اند که کپک نمي‌زند و همه اينها مي‌تواند ايجاد آلرژي و مشکل کند.
سلامت: اگر کسي بخواهد کودک‌اش را با شير گاو تغذيه کند، از کي بايد شروع کند؟
توصيه ما اين است که کودک در 6 ماه اول نوزادي از شير مادر استفاده کند. ثابت شده کودکاني که در 6 ماه اول، شير مادر مي‌خورند زمينه آلرژي‌شان خيلي کمتر مي‌شود. بعد از شش ماه اول مي‌توانند از فرني، سوپ ساده و… استفاده کنند و بعد از يک‌سالگي مي‌توانند به کودک حدود 500 سي‌سي در روز شير گاو بدهند، به اين ترتيب که در اوايل کمي آن را رقيق کنند، به طوري که در ابتدا نصف شير، نصف آب جوشيده سرد شده و بعد از يکي دو ماه که گذشت دو‌سوم شير، يک سوم آب و بعد از مدتي مي‌توانند به‌طور کامل از شير استفاده کنند اما به کودکاني که زمينه آلرژي دارند، نبايد شير گاو خوراند.
سلامت: مصرف شيرخشک چه‌طور؟ شيرخشک‌ها هم که مثل شيرگاوند؟
بله، درست است. خيلي از والدين به کودکان‌شان شيرخشک مي‌دهند. شيرخشک‌ها از هر نوعي که باشند، پروتئين شير گاو دارند که همان ممکن است در کودکان ايجاد آلرژي کند. اگر مادري باشد که واقعا شير نداشته باشد، بايد به جاي شير گاو از شيرهاي مخصوص رژيمي که پروتئين‌هايش شکسته شده و تغيير شکل داده و خاصيت آلرژي‌زايي ندارد و هلال‌احمر آنها را عرضه مي‌کند، استفاده کند.
سلامت: اگر کودک بعد از خوردن شير دچار نفخ و دل‌درد شد، والدين بايد چه کار کنند؟
اگر هر بار که کودک شير مي‌خورد دچار نفخ و دل‌درد مي‌شود، ممکن است آنزيم لاکتاز را در بدن نداشته باشد. بايد بدانيد هر قندي در بدن آنزيمي دارد که آنزيم، آن را شکسته و به مصرف مي‌رساند. گاهي اوقات اين آنزيم در بدن افراد وجود ندارد يا مقدارش خيلي کم است، در نتيجه قند شير شکسته نشده و توليد گاز و اسيد مي‌کند. اسيد توليد شده، مقعد بچه را مي‌سوزاند و تحريک مي‌کند، گازش هم ايجاد نفخ و دل‌درد مي‌کند. در نتيجه والدين بايد از شيرهاي بدون لاکتور يا از آنزيم‌هاي لاکتاز که در داروخانه‌ها وجود دارد، استفاده کنند.
مريم منصوري/ دکتر فريد ايمان‌زاده مي‌گويد
بيشتر بچه‌هاي ايراني به شيرگاو، تخم‌مرغ، گندم و آجيل آلرژي دارند
