عقرب از جمله موجوداتی است که ظاهری فریبنده و ترسناک دارد و عداه ای بر این باورند که نیش این موجود سمی برای انسان خطر مرگ را به دنبال خواهد داشت. اما در حقیقت واقعا اینگونه نیست و برخلاف باور های غلط این نیش می تواند یک موهبت الهی باشد!
سم موجود در نیش عقرب یک منبع کاملا طبیعی برای کاربردهای متفاوت پزشکی و زیست محیطی است، به نظر می رسد شناخت و دستیابی به مزایا و پتانسیل های آن آنقدر گسترده باشد که زمان زیادی برای پی بردن به همه آنها نیاز باشد.
در مقایسه با نیش دیگر جانداران شاید عقرب ساده ترین گونه برای مطالعه توسط محققان است. این سم که شبیه سوپ غلیظ شیری رنگی است، از مولکول های متنوعی تشکیل شده و آنها نیز شامل صدها پروتئین بزرگ و پیچیده هستند که پپتید نامیده می شوند.
بسیاری از این پپتیدهای سمی توانایی صدمه زدن به قربانی را دارند به عنوان مثال می توانند قربانی را فلج کرده یا منجر به مرگ او شوند که در این میان راه های مختلفی برای آسیب رساندن به سلول ها از طریق این ترکیبات شیمیایی سمی وجود دارد.
برای جمع آوری این سم، دانشمندان اغلب با استفاده از ابزار بلندی جانور را به فاصله معینی نگه می دارند و با ایجاد شوک الکتریکی خفیفی زهر را در لوله آزمایشگاهی کوچکی جمع آوری می کنند، تحقیقات نشان داد این روش نسبت به دیگر روش ها منجر به تهیه سم خالص تری می شود.
دانشمندان حدود 300 ترکیب مواد سمی پپتیدی در زهر هر کدام از 1300 گونه عقربی که شناخته شده، تخمین می زنند، بنابراین بیش از 100 هزار پپتید مختلف در عقرب های جهان وجود دارد، اما تاکنون دانشمندان حدود نیمی از آنها را بررسی کرده و تا شناخت کامل این ترکیبات بسیار فاصله دارند.
کاربردهای سموم
همان طور که برخی دانشمندان برای شناسایی و بررسی پپتیدهای سمی در نیش عقرب تحقیق می کنند، دیگر محققان، در جستجوی راه هایی برای استفاده از این سموم در جهت خدمت بیشتر به بشر هستند.
یکی از موثرترین کاربردهای سم عقرب در جهت نابودی حشرات و آفات در بخش کشاورزی است. این امر منجر به کاهش استفاده از مواد شیمیایی در روش های سنتی می شود که براحتی می تواند به حفظ محیط زیست و تعادل اکوسیستم و پایداری حیات کمک کند.
از سوی دیگر مطالعات نشان داد این سم در طبیعت تجزیه خواهد شد، بنابر این منجر به تغییر ساختار آب و خاک نشده و نمی تواند به بدن حیوانات و انسان ها راه یابد.
تحقیقات نشان داد این سم به عنوان یک آفت کش پتانسیل بالایی دارد. هر ترکیب سمی پپتیدی درون زهر دارای میلیون ها سال تجربه برای نابودی حشراتی خاص بوده و ممکن است آن زهر برای انسان بی خطر باشد، چرا که برای نابودی یک حشره خاص در طبیعت سازگار شده است.
از این رو دانشمندان با رمزگشایی این سموم توانستند برخی نسخه هایی را بسازند که مانند نمونه اصل عمل کند، اما هنوز چالش های فراوانی در رابطه با توزیع این سموم میان گیاهان و شناخت بیشتر کاربردهای این سموم در بخش کشاورزی وجود دارد.
قدرت شفابخشی
سم موجود در نیش عقرب می تواند به سلامت افراد و بهبود زخم آنها کمک کند. بعضی از سم های تولید شده توسط عقرب تنها روی سلول های پستانداران موثر است که احتمالا نوعی مکانیسم دفاعی بوده و می تواند روی انسان نیز موثر باشد.
بررسی ها نشان می دهد، این سم می تواند ترکیبات سمی سلول ها را از بین ببرد. به این ترتیب پپتیدی که از زهر عقرب استخراج می شود، برای هدف گیری، درمان و مهار سلول های سرطانی قابل استفاده است.
پژوهشگران اعلام کردند همچنین سم عقرب می تواند جایگزین مناسبی برای داروهای مسکن قوی به منظور کاهش درد بیماران باشد، تحقیقات دانشمندان درخصوص شیوه های نوین ابداع داروهای مسکن جدید با منشأ ترکیبات طبیعی، نشان داد مواد سمی پپتیدی موجود در سم نیش عقرب، در دستگاه عصبی و ماهیچه ای واکنش نشان می دهد.
هم اکنون محققان در حال بررسی نحوه تعامل سم عقرب در سطح مولکولی هستند و می کوشند از این طریق مسکن هایی ابداع کنند که همانند ترکیبات طبیعی سم عقرب عمل می کنند.
هدف از این تحقیقات تولید داروهایی با منشأ طبیعی و بدون استفاده از ترکیبات مصنوعی به منظور کاهش عوارض جانبی آنها در میان بیماران است که نیش عقرب برای ساخت این ترکیبات دارای پتانسیل بالایی بوده، اما هنوز بسیار ناشناخته است.
