l

پایــیــدن رشد کودک یعنی این که مواظب رشد بچه و در نهایت سلامتی او باشیم. وزن کردن منظم  بچه ونوشتن وزن او در کارت مخصوص مواظبت با رسم منحنی رشد به شما یاری می کند که از کافی بودن تغذیه کودک مطمئن شوید. ما معمولا” بچه های زیر ۵ سال را گروههای در معرض خطر می دانیم. برای مثال شما می بینید که واکسیناسیون بچه های زیر ۵ سال از اولویت بیشتری برخوردار است، زیرا کودک در این سنین خیلی آسیب پذیرتر است و امکان دارد به سرعت بیمار شده و از دست برود. حالا وقتی می گوییم رشد و رشد مطلوب، باید به این نکته توجه کنیم که اگر بچه ها در سن خاصی مواد غذایی مورد نیاز را دریافت نکنند دچار عوارض و مشکلاتی می شوند که در دوران بعدی هم نمی توان آن را جبران کرد.

 

 

این دوره خاص، شامل چه مقطعی از زندگی کودک است؟

کارشناسان تغذیه جهان این زمان بحرانی را دوران بارداری و ۳ سال اول تولد می دانند ولی سالهای بعد هم اهمیت ویژه دارد کمبودهای غذایی هر چه نزدیک تر به زمان تولد صورت گیرد خطر بیشتری دارد. اگر بچه ها در این دوران با کمبود مواد مغذی مواجه شوند، به سلولها به ویژه سلولهای مغزی آسیب وارد می شود و احتمال دارد رشد کودک دچار اختلال شود. به همین علت، پایش رشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است و مادرها باید این پایش رشد را با وسواس و دقت دنبال کنند.

 

 

این برنامه از چه مقطع سنی آغاز و در کجا پایان می یابد؟

برنامه پایش از بدو تولد شروع می شود و تا پایان سال ششم زندگی کودک ادامه دارد. برای پایش رشد باید از کارت پایش رشد استفاده کرد. کارت پایش رشد ابزاری بسیار ساده برای مراقبت از کودک و در حقیقت آینه سلامت اوست. اگر مادران به کارت مراقبت کودک نگاه کنند، متوجه می شوند که مسئول بهداشت، زمان تولد بچه را با تاریخ مشخص کرده است. بسیاری از مادران که به این کارت توجه دارند می دانند خطوط روی کارت چگونه رسم می شود. اما برای آنهایی که به درستی نمی دانند باید بگویم که رسم این خطوط بسیار ساده است. آنها باید اولین ماه تولد نوزاد را در خانه شماره یک سال اول زندگی بنویسند و ماههای بعد را در ادامه آن قرار دهند. وزن کودک در اولین روز تولد را، در خانه اول (جلوی مقدار وزنی که داشته) علامت می گذارند. برای ماه بعد، یک خط از ۲ ماهگی به طرف بالا رسم می کنند. سپس وزن کودک را اندازه گرفته و از روی عدد وزن هم یک خط به طرف داخل می کشند. محل برخورد این خط نقطه مورد نظر است. به همین ترتیب هر ماه کودک را وزن کرده و این نقطه را پیدا می کنند. اما برای رسم نمودار باید نقطه هر ماه را به ماه بعد، با یک خط وصل کنند. این خط در واقع رشد بچه را نشان می دهد و منحنی رشد به دست می آید. بهتر است برای هر کودک، عمل وزن کردن را در روز تولدش انجام دهند. یعنی مثلا” اگر کودک در ۱۷ تیر بدنیا آمده، وزن کردن ماه بعدش ۱۷ مرداد و به ترتیب ۱۷ شهریور، ۱۷ مهر و … باشد.

نکته مهم این است که بچه باید موازی خطوط از قبل چاپ شده در نمودار یا منحنی مرجع، رشد کند. اگر یک کودک در هنگام تولد، وزنش کم باشد و حتی زیر خط صدک سوم قرار بگیرد، اما موازی خطوط رشد کند، مشکلی ندارد و سالم است. اما اگر در یک زمانی رشد متوقف شود و خط منحنی به جای اینکه موازی خطوط مرجع پیش رود، به صورت افقی یا نزولی جلو برود، نشانه کمبود مواد مغذی در کودک است و او مشکل دارد.

شاید کودک بیمار باشد و وزنش کاهش یافته یا به دلایلی بی اشتها شده است که باید این علتها سریعا” برطرف شود و بچه به وزن مطلوب برگردد. ما بارها دیده ایم که در این منحنیها به خاطر اسهال کودکان، خطوط، سیر نزولی طی کرده و بعد از برطرف شدن آن و توجه کافی مادر به غذای بچه، دوباره وضعیت به حالت مطلوب برگشته است.

نکته مهم این است که اگر ما بتوانیم این منحنی را که تا سن ۶ سالگی است، برای مادران کشورمان طوری جا بیاندازیم که مثل واکسیناسیون به آن توجه کنند، می توان امیدوار بود که بچه های سالمتری در آینده داشته باشیم.

 

 

توجه به برنامه پایش رشد، چه اهمیتی برای آینده کودکان و کشور دارد؟

وقتی بچه های سالمتری داشته باشیم، توانمندی آنان در مدرسه بهتر خواهد بود و با توانایی بیشتری به فراگیری می پردازند و به طور طبیعی کشور سالمتر و فعالتری در آینده خواهیم داشت. خوب است بدانیم در کشورهایی که دچار سوء تغذیه هستند، افراد نمی توانند مهارتهای پیچیده را یاد بگیرند. یعنی به خاطر همان مشکل سوء تغذیه در دوران کودکی و آثار آن بر روی سلولهای مغزی، فراگیری آنها دچار اختلال می شود. وقتی فراگیری دچار اختلال شد، این بچه ها نمی توانند در آینده شهروندان مفیدی برای کشورشان باشند. شاید بتوان گفت یکی از عللی که کشورهای جهان سوم وابسته اند و خودشان توانایی ساخت تکنولوژی را ندارند، به خاطر وجود مشکل سوء تغذیه در دوران کودکی زندگی آنان است.

سوء تغذیه در دوران رشد کودکان، با دوران سازندگی آن کشور رابطه دارد.

 

 

چه مدتی است که این برنامه در کشور ایران مرسوم شده است؟

مدتهای زیادی است که این منحنی روی کارت واکسیناسیون بچه ها آمده است. منتهی به خاطر اینکه واکسیناسیون سابقه ۳۰ یا ۴۰ ساله در کشورمان دارد،مردم بیشتر به آن علاقمند هستند و پیگیری می کنند. اما مادران هنوز به پایش رشد حساس نیستند. وظیفه ما است که از طریق مطبوعات و صدا و سیما یا هر جایی که به خانواده ها دسترسی داریم، آنها را نسبت به وزن گیری مطلوب بچه ها حساس کنیم تا این برنامه هم کاملا جا بیفتد.

 

 

اگر خانواده ها نسبت به این برنامه بی توجهی کنند، چه عوارضی ممکن است برای فرزندانشان به وجود بیاید؟

وقتی روند رشد بچه مطلوب نباشد، یعنی نمودار آنها افقی یا نزولی شود، نشانگر وجود ضعف و کمبود در کودک است. این بدان معنی است که کودک آمادگی ابتلا به بیماریها را دارد. وقتی بچه ای سوء تغذیه داشته باشد، بیمار می شود و بیماری او طولانی تر می شود، در حقــیــقت سریع بهبود پیدا نمی کند و به همین دلیل بی اشتها می شود. دوبـــاره این بی اشتهایی سوء تغذیه او را تشدید می کند و این زنجیره سبب می شود که کودک ناتوان شود. شاید دیده باشید برخی خانواده ها، بچه هایی دارند که همیشه مریض هستند و مادر گله از بی اشتهائی کودک می کند کمبودهایی مثل کمبود روی و کمبود آهن ممکن است موجب بی اشتهائی طفل باشد. کودک بیمار باید مورد توجه خاص قرار گیرد و بخوبی درمان شود. در دوره نقاهت باید وعده های غذایی او را بیشتر کرد تا وزن از دست رفته را جبران کند در دوره نقاهت کودک اشتهای بیشتری دارد و مادر باید مراقب باشد از این زمان برای تغذیه بهتر استفاده کند کودکانی که مورد بی توجهی قرار می گیرند همیشه ضعیف و مستعد ابتلا به بیماری های متعدد هستند. این بچه ممکن است در مدرسه هم دانش آموز زرنگی نشود و نتواند خوب از عهده درس و مشق بربیاید. گاهی برای بهتر درس خواندن دچار سرزنش والدین هم می شود و خودش هم از زندگی احساس رضایت نمی کند. در حقیقت باید به کیفیت زندگی هم فکر کنیم. وقتی یک زندگی در ابتدا، همراه با درد، رنج و یا ناراحتی باشد، هم برای کسی که این درد را تحمل می کند و هم برای اطرافیانش، ناخوشایند است. بنابراین هر خانواده ای آرزو دارد بچه ای سالم و شاداب و تندرست داشته باشد و این برنامه می تواند در جهت رسیدن به این آرزو به خانواده ها کمک کند.

 

 

چه تعداد از خانواده های کشور زیر پوشش این برنامه هستند؟

در بیشتر مناطق روستایی کشور که خانه بهداشت وجود دارد، بهورزان رشد بچه ها را کنترل می کنند. اما در شهرها به دلایل مختلف ومشکلات شهری، وضعیت کمی فرق دارد.

به طور مثال ممکن است بعضی پزشکان این کارت را نداشته باشند یا فرصت نکنند در مطب کاملا” اهمیت آن را برای مادران توضیح دهند و شاید فقط در پرونده طفل بنویسند، اما برای مادر توضیح نمی دهند تا خودش علاقمند به پیگیری شود.

مادران باید خودشان به پایش رشد بچه هایشان حساس شوند و از پزشک بخواهند منحنی رشد کودک را ثبت کند و برای آنها توضیح دهد و یا به مراکز بهداشتی درمانی داخل شهرها مراجعه کنند و اطلاعات لازم را از کارکنان این مراکز بگیرند.

نکته مهم این است که مادران بدانند پایش رشد به تنهایی مفید نیست. پایش رشد در واقع به مادر و مراقب کودک کمک می کند که در اولین مرحله اختلال رشد را شناسایی کنند بعد باید علت آن را پیدا کنند و سپس مادر و مراقب کودک با کمک یکدیگر برای رفع مشکل برنامه ریزی کنند. سواد مادر نقش مهمی در پیشگیری از اختلال رشد کودک وی دارد به طوری که در مناطق روستایی به دلیل بی سوادی یا کم سوادی مادران، سوء تغذیه شیوع بیشتری دارد. اگر چه در این مناطق، کمبود غذا نیز از عوامل مهم مؤثر در شیوع سوء تغذیه است. مادران باسواد مطالب بهـــداشتی را که در اختیار آنان قرار داده می شود می خوانند و بهتر به توصیه ها عمل می کنند.

 

 

چه عواملی می توانند مانع از رشد کودکان شوند؟

محروم کردن کودک از شیر مادر، زود یا دیر شروع کردن غذای کمکی، ندادن غذای کافی و مفید به کودک، بیماری کودک، مسایل عاطفی و روانی، رعایت نکردن مسایل بهداشتی و استفاده از آب ناسالم از مهمترین علل تأخیر رشد کودکان است.

یکی از عوامل مهم در اختیار نبودن مقدار کافی غذاست. در واقع ندادن غذای کافی و مفید و نیز به موقع به کودک، از مهمترین موانع رشد محسوب می شود. مسئله دیگر بیماری است که می تواند از رشد مطلوب کودک جلوگیری کند، مسایل روانی و عاطفی هم از علل دیگر است. به طور مثال وقتی فرزند دوم به دنیا می آید، فرزند اول ممکن است ناراحت شود و برای جلب توجه از خوردن غذا امتناع کند یا به دلیل حسادت کم اشتها شود. مـــادران بـــا توجه به اینکه تمام ریزه کاریهای کودک را زیر نظر دارند، بهترین و با صلاحیت ترین افرادی هستند که می توانند این مشکل را درک کنند و خودشان هم بهترین راه را برای مقابله با آن پیدا کنند.

 

 

کاهش رشد از چه زمان آغاز می شود و مادران چه نقشی دارند؟

بـــررسیهای ما نشان می دهد که بچه ها معمولا” از ۶ ماهگی به بعد دچار مشکل تغذیه ای می شوند، یعنی کم کم این منحنی رشد به سمت سیر نزولی می رود، علت آن هم عدم استفاده نادرست از غذای کمکی است. اگر مادری که غذای کمکی را شروع می کند، آن را به مقدار زیاد و برای چند وعده درست کند، ولی آن را در محیط سالم نگه ندارد، مصرف آن بچه را دچار اسهال می کند.کودکان تا ۶ ماهگی فقط باید شیر مادر بخورند پس از ۶ ماهگی اگر چه هنوز غذای اصلی کودک شیر مادر است ولی شیر مادر به تنهایی نمی تواند نیازهای طفل را برآورده سازد و بعد از شیر نیاز به غذای کمکی دارد. دفتر ما درکارت مراقبت نوع غذاهایی را که مادر باید بعد از ۶ ماهگی به کودک بدهد بصورت تصویری تهیه کرده است با نگاه کردن به این تصویر مادران می توانند نوع غذاهائی را که در هر ماه می توانند به غذاهای قبلی اضافه کنند ببینند. مادران باید بدانند چه نوع مواد غذایی را در چه زمانی و به چه مقدار به بچه بدهند. همچنین مراقب باشند، بچه چیزهای آلوده را به دهان نگذارد. بیشتر اسهال ها در این سن و سال به خاطر به دهان بردن چیزهای مختلف به خاطر خارش دندانها اتفاق می افتد.

حجم معده کودک کوچک است وبه همین دلیل در هر بار میزان محدودی غذا می تواند بخورد. از طرفی رشد جسمی کودک سریع و نیاز وی به مواد غذایی زیاد است. به بیان ساده تر غذای کمی که کودک در هر وعده میتواند استفاده کند باید ارزش غذایی داشته و حاوی مواد مغذی مورد نیاز برای رشد وی باشد. به همین دلیل تنقلات غذایی کم ارزش نظیر چیپس، پفک ، نوشابه ،یخمک ، آب نبات ، شکلات و…نباید در اختیار کودک قرار گیرد. این گونه تنقلات مواد مغذی لازم برای رشد کودک را ندارد و حس سیری کاذبی که این مواد ایجاد می کنند موجب محروم شدن کودک از غذاهای اصلی و حاوی مواد مغذی و در نهایت موجب بروز سوء ثغذیه در وی می شوند.

هم چنین مادران باید توجه کنند که چگونه و از چه زمانی مواد غذایی کمکی را به بچه ها بدهند. تحقیقاتی که در اروپا و تعدادی از کشورها شده است، نشان می دهد همزمان با آغاز غذای کمکی و پیدایش دندانهای شیری، بچه ها به خاطر نزدیک کردن چیزهای مختلف به دهان، دچار اسهال مــی شوند، همین اسهال باعث کاهش سریع وزن می شود و کودک را در همان چرخه ای که قبلا” از آن صحبت کردیم می اندازد. به همین علت این دوران بسیار حساس است و باید مراقب بچه بود.

استفاده از پستانک و شیشه برای تغذیه کودک بهیچ وجه صلاح نیست و ما آن را تـــوصیه نمی کنیم. به ویژه در دورانی که بچه با شیر مادر تغذیه می شود. زیرا با توجه به بزرگ بودن پستانک و سرشیشه، بچه ممکن است سینه مادر را نگیرد. اما برای خارش دندان، وسایل دیگری هم هست که به شرط جوشاندن و شستن مرتب آنها و مراقبت از آن، اشکالی ندارد. مادران باید مراقب باشند که بچه ها این وسایل را به زمین نیندازند تا مبادا آلوده شده و آن را در دهان بگذارند.

تنها کاری که به جوامع توصیه می شود، استفاده از همین کارتها و نمودارهاست. با اینکه ابزار ساده ای هستند، اما بسیار مفید و با اهمیت می باشند. فقط مادران باید توجه داشته باشند که منحنـــی رشد بچه ها همیشه سیر صعودی و موازی با منحنی های مرجع پیش برود. اگر بچه ای از ابتدا کم وزن باشد ولی موازی با منحنی های مرجع رشد کند، مشکل ندارد و سالم است. ولی اگر کودک دچار توقف رشد شد و خط رشد به صورت افقی در آمد، یک هشدار است که خانواده باید به پزشک مراجعه کند. زیرا امکان دارد کودک به علت بیماری انگلی، بیماری عفونی، مشکلات عاطفی در خانواده و …… از نظر تغذیه ای دچار مشکل شده باشد. در حقیقت با این ابزار ساده می توان بچه هایی را که مشکل دارند، زود شناسایی کرد و مشکلشان را حل کرد. شاید بتوان گفت زیباترین و ساده ترین ابزار که تاکنون در دنیا برای شناسایی تاخیر رشد طراحی شده، همین نمودار باشد. اما متاسفانه خانواده ها به خاطر این که این ابزار ساده و مفید را نمی شناسند ، به آن اهمیت نمی دهند.

بر اساس جدیدترین بررسی، ۴/۱۵% کودکان زیر ۵ سال کشور ایران (۸۰۰ هزار نفر) دچار کوتاه قدی متوسط و شدید و۹/۱۰% (۵۴۰ هزارنفر) دچار کم وزنی متوسط و شدید هستند و این در حالی است که متأسفانه وزن ۸۲ درصد از کودکان زیر ۵ سال کشورمان به طور مرتب بر کارت رشد ثبت نشده و در واقع رشد آنها پایش نشده است.

این بررسی نشان داد شیوع کوتاه قدی متوسط و شدید در شهرها ۱۱% و در روستاها ۸/۲۱% است. هم چنین ۶/۹% کودکان زیر ۵ سال شهرها و۷/۱۳% در روستاها به لاغری متوسط و شدید مبتلا هستند.

بدون شک آگاهی مادران از چگونگی و هدف پایش رشد کودکشان نقش مؤثری در اجرای موفقیت آمیز این برنامه و پیشگیری از بروز سوء ثغذیه در فرزند دلبندشان دارد. سوء ثغذیه عامل کوتاهی قد، کاهش وزن، افزایش ابتلا به بیماریها، افزایش مرگ ۲ تا ۸ برابر کودکان هم سن ، کاهش بهره هوشی و افت تحصیلی در سالهای آینده است.

متأسفانه بررسی ها نشان می دهد۴/۳۷% مادران کشورمان از هدف پایش رشد آگاهی ندارند و ۳/۴۷% مادران کارت رشد را نمی شناسند.

و آخر آن که مادران ما نباید لحظات گرانقدر امروز را برای رسیدگی به کودک معصومشان از دست بدهند، زیرا همین لحظه استخوانش در حال تکمیل، خونش در حال ساخته شدن و شعور و احساسش در حال رشد است ونمی توان نیازهایش را به فردا موکول کرد زیرا اسم او امروز است.

منبع-منبع سایت پزشکان بدون مرز