این را دکتر حامد محمدی‌کنگرانی، روان‌پزشک و عضو کمیته رسانه انجمن روان‌پزشکان ایران، درباره «نشانگان پای بی‌قرار» می‌گوید؛ سندرومی که علل بروز و راه‌های درمان و پیشگیری از آن را زیر ذره‌بین برده‌ایم.

 نشانه‌های مربوط به نشانگان پای بی‌قرار معمولا در کجای پا ظاهر می‌شود؟

معمولا فرد این احساس ناخوشایند را در نرمه ساق پاهای خود دارد ولی ممکن است در هر جای اندام تحتانی از مچ پا گرفته تا ران نیز این احساس را داشته باشد. معمولا زمانی که بیمار دراز می‌کشد یا برای مدت طولانی می‌نشیند، این احساس ناخوشایند را دارد. فردی که دچار این حالت می‌شود، ناچار پای خود را حرکت می‌دهد. حرکت پاها، راه رفتن، مالش یا ماساژ پاها یا خم کردن زانوها به طور موقت تا حدی علائم را کاهش می‌دهد، اما بی‌تحرکی و استراحت، باعث تشدید علائم نشانگان می‌شود. این بیماران معمولا در به خواب رفتن دچار مشکل هستند و بهترین خواب را در انتهای شب و ساعت‌های صبح تجربه می‌کنند. از آنجا که این افراد خواب کافی را تجربه نکرده‌اند، ممکن است در طول روز خواب‌آلود باشند.

آیا علت نشانگان پای بی‌قرار مشخص است؟

علت قطعی آن معلوم نیست. احتمال دارد مشکل مربوط به ماده‌ای به‌نام دوپامین باشد. دوپامین یک ماده شیمیایی است که در بدن تولید می‌شود و برای ارتباط بین برخی سلول‌ها در مغز لازم است. برای تولید دوپامین، آهن لازم است، بنابراین کمبود آهن می‌تواند تولید این ماده را مختل کند. برخی داروها ممکن است علائم نشانگان پای بی‌قرار ایجاد کنند، مانند بعضی داروهای سرماخوردگی، داروهای معده، داروهای ضدافسردگی و… همچنین شکلات، نیکوتین، الکل یا هر ماده‌ای که کافئین داشته باشد مانند قهوه، چای و کولاها می‌توانند علائم این اختلال را تشدید کنند.

بعضی افراد دچار بیماری پای بی‌قرار هیچ مشکل طبی دیگری ندارند، ولی ممکن است افراد دیگری در خانواده مثل برادر، خواهر، مادر، پدر و فرزندان نیز درگیر این بیماری باشند؛ یعنی بیماری می‌تواند ژنتیکی باشد که در این صورت به آن «فرم اولیه» می‌گویند و معمولا در سنین قبل از ۵۰ سالگی شروع می‌شود.

چرا این مشکل معمولا هنگام خواب شدت پیدا می‌کند و باعث آزار می‌شود؟

زیرا پا هنگام خواب حرکتی ندارد و ساکن است.

معمولا با بالا رفتن، سن عضلات بدن تحلیل می‌روند. از طرفی، افراد مسن تحرک کمتری دارند در نتیجه بیشتر دچار این مشکل می‌شوند.

مسائل روانی هم در ایجاد این نشانگان دخیل است؟

بله، افرادی که ناراحتی اعصاب دارند یا افسرده هستند بیشتر مستعد این بیماری‌اند. البته کمبود آهن و کم‌خونی نیز در تشدید این بیماری موثر است. به‌هرحال اگر فشار روانی مدیریت نشود می‌تواند بیماری را تشدید کند. اگر نشانگان پای بی‌قرار با رعایت بهداشت خواب و مدیریت استرس درمان نشود، فرد باید تحت‌درمان دارویی قرار بگیرد.

مصرف الکل و سیگار در نشانگان پای بی‌قرار تاثیر دارد یا نه؟

بله، معمولا مصرف الکل و سیگار باعث بروز علائم نشانگان پای بی‌قرار می‌شود و برای خواب مضر است. نیکوتین موجود در سیگار هم علائم نشانگان را بدتر می‌کند. به همین دلیل بهتر است از مصرف سیگار، قلیان و هر نوع محصول دخانی دیگر خودداری کنید.

مصرف ویتامین‌ها در بهبود این وضعیت موثر است؟

بله، این بیماری ارتباط تنگاتنگی با سلامت بدن دارد؛ یعنی اگر ذهن و جسم سالم باشد، امکان ابتلا به این بیماری کم می‌شود. از طرفی، از بین همه ویتامین‌ها کمبود ویتامین B6 بیشتر می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به این نشانگان کند، بنابراین کمبود این ویتامین را جدی بگیرید زیرا آثار کمبود این ویتامین فقط زردرویی و بی‌حالی نیست و ممکن است به بی‌قراری پاها نیز منجر شود.

معمولا خانم‌ها بیشتر درگیر این مشکل می‌شوند یا آقایان؟

معمولا خانم‌ها بیشتر از آقایان به این بیماری دچار می‌شوند و طول درمانشان هم بیشتر است. به جز استرس، علائم دیگری مثل بی‌تحرکی، کمبود ویتامین و اعتیاد هم در رده‌های بعدی مهم‌ترین دلایل این بیماری قرار می‌گیرند. به همین دلیل روش درمان این بیماری هم شامل 3 گروه تغذیه‌ای، دارویی و ورزش است.

آیا خانم‌های باردار هم ممکن است به این نشانگان مبتلا شوند؟

بله، معمولا برخی از خانم‌ها در زمان بارداری‌‌شان ممکن است به‌دلیل افزایش وزن یا کمبود آهن دچار این مشکل شوند که حتما باید آن را با پزشک خود در میان بگذارند و اگر نتوانستند به‌دلیل بارداری قرص مصرف کنند حتما با ورزش و ماساژ درد خود را تسکین دهند.

استفاده از مواد غذایی حاوی آهن تا چه حد در بهبود این درد تاثیر‌گذار است؟

خیلی زیاد! بدن انسان برای حمل اکسیژن به آهن نیاز دارد. کمبود این ماده‌ معدنی در رساندن اکسیژن به سلول‌های بدن، اختلال ایجاد می‌کند و باعث خستگی و کسالت می‌شود. زمانی که میزان آهن در بدن کافی نباشد، می‌تواند به نشانگان پاهای بی‌قرار یا تشدید علائم آن منجر شود. بهترین منابع غذایی آهن در مواد غذایی حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی‌ها و گوشت پرندگان است. این مواد غذایی حاوی آهن هستند که به خوبی جذب بدن می‌شود. توجه داشته باشید جگر مرغ، گوشت گاو و گوشت بوقلمون نیز سرشار از آهن هستند. از بین منابع غذایی گیاهی آهن می‌توان به لوبیاها، عدس، اسفناج و کشمش اشاره کرد. لازم به ذکر است بدن فقط 20-2 درصد آهن موجود در این مواد غذایی را جذب می‌کند. در واقع، جذب آهن مواد غذایی غیرحیوانی به اندازه‌ مواد غذایی حیوانی نیست.10 فرمان پای بی‌قرار

1. سعی کنید قبل از خواب پاهای خود را ورزش دهید زیرا انجام کمی حرکات کششی قبل از خواب می‌تواند مفید باشد. برای کشش ساق پا، پای چپتان را بکشید و عقب ببرید و پای راستتان را از زانو کمی خم کنید و جلو بیاورید. می‌توانید دستانتان روی ران پای راست یا دیوار قرار دهید. این حرکت را برای پای دیگر خود تکرار کنید. کشش ساق پا باعث می‌شود بتوانید مدت بیشتری بنشینید.

2. حمام کردن با آب گرم قبل از خواب، باعث آرامش و راحت‌تر خوابیدن شما می‌شود. همچنین علائم نشانگان پای بی‌قرار را کاهش می‌دهد.

3. مصرف قهوه، چای، کاکائو و نوشابه سیاه به علت داشتن کافئین باعث می‌شود کمی احساس انرژی و شادابی کنید، ولی علائم نشانگان پای بی‌قرار را بدتر می‌کند، حتی بعد از گذشت چند ساعت. به همین دلیل سعی کنید قبل از خواب مواد کافئین‌دار ننوشید.

4. حوله گرم یا سرد روی پاهایتان بگذارید تا متوجه شوید کدام یک احساس بهتری به شما می‌بخشد زیرا هر نوع تغییر دمایی می‌تواند تسکین‌دهنده باشد. ورزش متعادل (نه کم و نه زیاد) طی روز باعث می‌شود در شب خواب بهتری داشته باشید؛ مثل پیاده‌روی، آهسته دویدن، بلند کردن وزنه و هر ورزش دیگری که از آن لذت می‌برید.

5. ورزش باعث کاهش تکان‌های پا و خواب طولانی‌تر و عمیق‌تر در افراد مبتلا به نشانگان پای بی‌قرار می‌شود، اما به یاد داشته باشید نباید خیلی زیاد یا شدید ورزش کنید. ورزش شدید و طولانی به‌خصوص قبل از خواب، علائم نشانگان را بدتر می‌کند.

6. نشستن زیاد، علائم نشانگان را بدتر می‌کند، مثل وقتی که نشسته‌اید و تلویزیون تماشا می‌کنید یا در یک اتوبوس شلوغ نشسته‌اید. کارهایی که حواس شما را پرت می‌کنند، گاهی علائم نشانگان را کاهش می‌دهند؛ برای مثال می‌توانید کتاب بخوانید و…

7. وقتی پاهایتان درد می‌گیرند، حرکت دادن آنها، احساس ناراحتی را کاهش می‌دهد. گاهی نیز تکان دادن یا حرکت دادن پاها می‌تواند مفید باشد. فشار روانی و جسمی، علائم نشانگان را بدتر می‌کند.