رسانه نقش مهم و تاثیر گذاری بر سبک زندگی مردم دارند و فرهنگ سازی سلامت و بهداشت عمومی با استفاده از ابزارهای هنری و قاب تصویری می تواند آگاهی و دانستنی افراد را در حوزه بهداشت و سلامت فردی افزایش دهد.رسانه با توجه به قابلیت های بی نظیرش می‌تواند بعنوان یک مکانیسم ارتباطی نقش مهمی را در زمینه سلامت ایفا کند. رسانه همواره در نمایش و معرفی تازه ترین نوآوری های پزشکی، تغییر در رفتار سلامت، تولید اطلاعات سلامت، نمایش تصاویر مربوط به سلامت، سبک زندگی، پزشکی، دارو و درمان و بیماری سهیم بوده است. رسانه های جمعی قدرت قابل توجهی در ساختن الویت ها -این که ما باید به چه مسائلی بیندیشیم- و چهارچوب بندی کردن مسائل – و این که چگونه باید به آن مسائل بیندیشیم، دارند.
رسانه ها و کودکان و نوجوانان
کودکان نوجوانان به صورت میانگین حدود ۷ ساعت از روز را در برابر رسانه ها صرف می کنند و بسیاری از آنان به تلویزیون، کامیپوتر، اینترنت و بازی های ویدئویی، و موبایل ها دسترسی دارند. در این مقاله ما به مرور جدیدترین مباحث در مورد تأثیر رسانه بر سلامت کودکان و نوجوانان می پردازیم. مطالعات نشان می دهند که رسانه می تواند اطلاعاتی را در مورد رفتارهای کم خطر و بهداشتی به افراد ارائه دهند و ارتباط های اجتماعی را گسترده تر سازند.
با این حال شواهد جدید نگرانی های جدی را در مود تأثیر رسانه بر بروز رفتارهای خشونت آمیز، رفتارهای جنسی، مصرف مواد، اختلالات تغذیه ای و مشکلات تحصیلی مطرح کرده اند. ما پیشنهادهایی را برای والدین، متخصصین و رسانه ها و سیاست گذاران برای افزایش منافع و کاهش مضرات رسانه برای کودکان و نوجوانانی که سال های حساس رشد را می گذرانند فراهم کرده ایم که در ادامه می آید.
رسانه ها چگونه می توانند بر کودکان و نوجوانان تأثیر بگذارند؟
رسانه ها نه تنها از طریق تخصیص وقت کودکان و نوجوانان به آنها و کاهش وقتی که برای خواب و انجام تکالیف صرف می کنند بر آنها تاثیر می گذارند بلکه بر باورها و اعتقادات آنها نیز مؤثرند. براساس تئوری یادگیری اجتماعی کودکان و نوجوانان از طریق مشاهده و تقلید آنچه مشاهده می کنند فرا می گیرند.
به ویژه وقتی که صحنه ها به نظر واقعی رسیده و یا پاداشی برای آن فعالیت در نظر گرفته شده باشد. براساس تئوری شناختی، ظرفیت شناختی کودکان در مراحل مختلف متفاوت بوده و تعیین کننده آن است که از رسانه چه ادراکی خواهند داشت. برای مثال کودکان کوچکتر از ۸ سال درک کمتری از قصد افراد از رفتارهای تشویقی و برانگیزاننده دارند.بنابراین در برابر تبلیغات براحتی تحت تأثیر قرار می گیرند. به علاوه رسانه ها به نوجوانان «طرحواره هایی» در مورد اینکه در موقعیت نا آشنا همچون یک رابطه رمانتیک چگونه عمل کنند، ارائه می کنند و در نهایت براساس تئوری ابر همتا، رسانه گاهی همچون یک دوست مؤثر و قدرتمند می تواند رفتارهای پر خطر را برای فرد بصورت نرمال و معمولی جلوه دهد.
تئوری های مختلفی برای تأثیر قوی رسانه و آثار منفی آن بر کودکان و نوجوانان مطرح شده است. یکی از فرضیه هایی که در این مورد مطرح است، این است که والدین تلاش می کنند تا مواجهه فرزندانشان را با محتوای تأثیر گذار رسانه ها کاهش دهند. اما براساس «اثر سوم شخص» (یک پدیده شناخته شده در ارتباطات) نوجوانان و بزرگسالان تصور می کنند، رسانه بر همه تأثیر می گذارد، به غیر از خودشان و فرزندانشان!
مدیریت سلامت خود:
یکی از مباحت مهم در حوزه سلامت « مدیریت سلامت خود» است که اشاره به مسئول بودن فرد در قبال سلامتی و بهداشت خود دارد. به عبارت دیگر، فرد باید در مدیریت سلامت خود نقش مهمی را ایفا کند و درباره سلامتی خود بتواند تصمیم‌گیری کند. در جامعه ای که بر مسئولیت فردی شخص در قبال سلامتی اش تاکید می‌شود، اطلاعات سلامت نقش مهمی را برای شخصی که جست‌وجوگر اطلاعات سلامت است و مسئولیت سلامت خود را نیز بعهده دارد، ایفا می‌کند.
فرد اطلاعات سلامت را جست‌وجو می‌کند تا شکاف میان آنچه که می‌داند و آنچه که نمی داند را پرکند. همچنین از عدم اطمینان خود در مورد سلامتش بکاهد. جست‌وجوی اطلاعات می‌تواند در محیطی اتفاق بیافتد که در آن منابع مختلف اطلاعاتی وجود داشته باشد و جست‌وجو کننده اطلاعات برای رفع نیاز اطلاعاتی خود از میان منابع متعدد یک یا تعداد بیشتری منبع اطلاعاتی را آگاهانه انتخاب کند. منابع اطلاعات سلامت به دو گروه منابع رسمی و غیر رسمی تقسیم می‌شوند. پزشکان و افرادی که فراهم کنندگان سلامت هستند از نمونه های منابع رسمی به شمار می‌آیند و از میان منابع غیر رسمی می‌توان به اعضای خانواده و رسانه های جمعی مرسوم و نوین اشاره کرد. در میان منابع غیر رسمی رسانه ها بویژه رسانه های نوین نقش مهمی را در گسترش اطلاعات سلامت ایفا می‌کنند(Hardey, 1999). نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که رسانه ها در زمره منابع ثانویه اطلاعات سلامت به شمار می‌آیند. در کشورهای پیشرفته از میان منابع ثانویه اطلاعات سلامت، وب سایت ها در جایگاه اول و رسانه های جمعی جایگاه های بعدی منبع سلامت را به خود اختصاص داده‌اند (Global Health Survey, 2011). رسانه‌ها بویژه رسانه های نوین با انتشار اطلاعات سلامت، به افراد را در پذیرش مسئولیت سلامت خود و نیز مدیریت سلامت خود کمک شایانی می‌دهند.
با پیدایش اینترنت و وب سایت های شخصی، در رفتار جست‌وجوگری اطلاعات سلامت افراد تحولات عظیمی صورت گرفته است. گفتمان سلامت در اینترنت به دلیل پویا و تعاملی بودن آن متفاوت از گفتمان سلامت در رسانه های سنتی است. کمیت و کیفیت اطلاعات سلامت در رسانه اینترنت نیز از کمیت و کیفیت اطلاعات سلامت در رسانه های سنتی متمایز است. تعاملی بودن اینترنت فرد را در مدیریت اطلاعات خود بیشتر درگیر می‌سازد. علاوه بر این، ناهمزمانی اینترنت به جست‌وجو کننده اطلاعات سلامت اجازه می‌دهد تا هر زمان که بخواهد اطلاعات را ذخیره سازد یا مورد بازدید قرار دهد. جست‌وجوگر اینترنتی اطلاعات سلامت دیگر محدودیت زمانی و مکانی در جست‌وجوی اطلاعات ندارد. اینترنت حجم وسیعی از اطلاعات را برای تعداد بی شماری از افراد بطور آسان و سریع فراهم می‌کند. از این رو ابزار بسیار خوبی برای اجرای برنامه های پیشگیرانه و برنامه های آموزشی در حوزه سلامت است(Eng, 2005). علاوه بر این، ابزاری برای برقراری ارتباط پزشکان با بیماران است. همچنین بی نامی اینترنتی می‌تواند به جست‌وجوگر اطلاعات سلامت این امکان را بدهد تا بدون فاش ساختن هویت خود در فضای وب جست‌وجو کند و جواب سوالش را بیابد. (Cotton & Gupta, 2004) حتی قابلیت چند رسانه ای بودن اینترنت هم می‌تواند جست‌وجوگر اطلاعات را در دریافت پاسخ سئوالش بیشتر یاری دهد. علاوه بر این ، اینترنت می‌تواند با نیاز کاربر هماهنگ شود. مثلا کاربر می‌تواند زبانی را که می‌خواهد اطلاعات به آن زبان باشد را انتخاب کند (Wathen & Burker, 2002).
به‌عنوان نتیجه گیری می‌توان گفت که دست اندکاران حوزه سلامت باید از قابلیت های رسانه‌ها بویژه رسانه های نوین در امر گسترش اطلاعات سلامت بهره ببرند. به افراد بیاموزند که اولین گام جهت مدیریت سلامت خود داشتن اطلاعات کافی است و رسانه ها می‌توانند نیاز اطلاعات سلامت افراد را پاسخگو باشند. علاوه بر این، افراد را از احتمال وجود اطلاعات سلامت نادرست در اینترنت نیز آگاه سازند و معیارهای ارزیابی اطلاعات را به آنها بیاموزند.
گرد آوری: آرش توکلی
مجله پزشکی دکتر سلام
