چرا وقتی که گرسنه می شویم دیگر نمی توانیم کار کنیم؟ چرا وقتی تغذیه ی مناسبی داشته باشیم، بازتاب بهتری هم برای انجام کارها خواهیم داشت؟ آیا می دانستید که سلول های عصبی، از طریق کربوهیدرات ها انرژی خود را تامین می کنند؟ ولی بقیه ی سلول ها از طریق چربی و پروتئین ها انرژی لازم خود را تامین می کنند؟

به گزارش بهداشت نیوز، یکی از مواد مغذی که در فعالیت سیستم عصبی نقش به سزایی ایفا می‌کند، کربوهیدرات (مواد قندی – نشاسته‌ای) است که در مواد نشاسته‌ای مانند غلات، حبوبات، بعضی سبزیجات مانند سیب‌زمینی، همچنین در مواد قندی (میوه‌های شیرین، موادی که در تهیه آنها از قند و شکر استفاده شود و سایر مواد قندی) وجود دارد. سلول‌های عصبی معمولاً انرژی لازم برای انجام فعالیت‌های خود را صرفا از کربوهیدرات‌ها تامین می‌کنند؛ در حالی که سایر سلول‌ها می‌توانند از چربی‌ها و پروتئین‌ها نیز انرژی لازم را دریافت نمایند. بنابراین، چنانچه کربوهیدرات به میزان لازم به بدن نرسد، شخص تاحدودی دچار افت قندخون می‌شود و یکی از علائم بارز آن خستگی، کوفتگی و بی‌حوصلگی است.
انرژی به صورت گلیکوژن در عضلات ذخیره می‌شود و در فعالیت‌های جسمی، عضلات از ذخیره گلیکوژن خود استفاده می‌کنند. در صورت کمبود مصرف کربوهیدرات، ذخیره گلیکوژن عضلات نیز کاهش یافته و خستگی بروز می‌کند.
پروتئین که در منابع حیوانی از قبیل انواع گوشت (قرمز و سفید)، تخم‌مرغ و لبینات، همچنین در منابع گیاهی مانند حبوبات، مغز دانه‌ها و غلات یافت می‌شود، از موادی است که در استحکام و فعالیت سیستم عصبی موثر است؛ زیرا نقش ساختمانی را در سلول‌های عصبی برعهده دارد. حال، چنانچه غذای مصرفی روزانه حاوی مقدار کافی پروتئین نباشد، اختلالات مهمی ایجاد می‌شود که یکی از عوارض آن احساس خستگی است و چنانچه این کمبود ادامه یابد، شخص دچار خستگی مداوم و مزمن خواهد شد.
ویتامین‌های گروه B تاثیر مهمی در سلامت و فعالیت سیستم عصبی دارند. ویتامین B1 یا تیامین که منابع غذایی اصلی آن جگر، مخمر، جوانه غلات، دانه کامل غلات (غلات یا سبوس) و مغزدانه‌ها می‌باشند، در متابولیسم کربوهیدرات‌ها نقش مهمی دارد و در صورت کمبود این ویتامین، کربوهیدرات‌ها قادر نیستند به خوبی و به طور کامل متابولیزه شده و تولید انرژی نمایند؛ در نتیجه انرژی کافی به سلول‌های عصبی نمی‌رسد و پیامد آن، بروز اختلالات عصبی و خستگی است.
یکی دیگر از ویتامین‌های گروه B، نیاسین یا ویتامین PP است. این ویتامین در گوشت کم چربی، ماکیان، ماهی، بادام زمینی و مخمر وجود دارد. شیر و تخم‌مرغ نیز با وجود آنکه حاوی مقدار کمی نیاسین هستند، از منابع غنی اسیدآمینه‌ای می‌باشند که می‌تواند در بدن نیاسین تولید کند. نیاسین در تمام سلول‌ها برای تولید انرژی و متابولیسم ضروری است و در سلامت سیستم عصبی تاثیر بسزایی دارد. کمبود این ویتامین، عوارض شدید و خطرناک عصبی ایجاد می‌کند که با خستگی و ضعف عضلانی شروع می‌شود.
ویتامین دیگری از ویتامین‌های گروه B که در فعالیت و سلامت سیستم عصبی موثر است، ویتامین B6 یا پیریدوکسین می‌باشد. از منابع غنی این ویتامین می‌توان گوشت‌ها، دانه کامل غلات، سبزیجات و مغزدانه‌ها را نام برد.
این ویتامین در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی موثر است. انتقال دهنده‌های عصبی، موادی هستند که پیام‌های عصبی را از یک سلول عصبی به سلول عصبی دیگر منتقل می‌کنند. کمبود این مواد موجب بروز اختلالات عصبی در شخص می‌شود که یکی از عوارض مهم آن، خستگی و کوفتگی است.
اسیدفولیک که از ویتامین‌های گروه B می‌باشد نیز چنانچه به میزان کافی و لازم از طریق غذا به انسان نرسد، موجب ضعف عمومی در بدن می‌شود. این ویتامین در بسیاری از مواد غذایی گیاهی و حیوانی مانند سبزیجات دارای برگ سبز به خصوص اسفناج، مارچوبه و براکلی) و سایر سبزیجات، مانند قارچ، سیب‌زمینی و نیز نان و گندم کامل (یا سبوس)، حبوبات، جگر و گوشت گاو کم‌چربی وجود دارد.
یکی دیگر از ویتامین‌های گروه B که تاثیر مهم و قابل ملاحظه‌ای در سیستم عصبی دارد، ویتامین B12 یا کبالامین است که در جگر،  شیر، تخم‌مرغ، ماهی، پنیر، گوشت‌های عضلات یافت می‌شود. این ویتامین برای متابولیسم طبیعی در تمام سلول‌ها، به خصوص بافت عصبی ضروری است. در کمبود ویتامین B12 غشای میلین که غشای خارجی سلول‌های عصبی است، تخریب می‌شود که در نتیجه سلول‌های عصبی دچار اختلال جدی شده و عوارض شدید عصبی بروز می‌کند و یکی از علائم آن، ضعف عمومی پاها و احساس خستگی است.
ویتامین C که از منابع سرشار آن می‌توان به سبزیجات دارای برگ سبز، سایر سبزیجات مانند گوجه‌فرنگی، فلفل فرنگی و فلفل دلمه‌ای، میوه‌هایی مانند مرکبات، کیوی و توت‌فرنگی اشاره کرد، از دیگر فاکتورهای غذایی است که در حفظ سلامت سیستم عصبی و پیشگیری از خستگی نقش مهمی دارد. این ویتامین در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی، از جمله سروتونین، نقش دارد. این انتقال دهنده عصبی در پیشگیری از خستگی و سایر عوارض عصبی تاثیر مهمی دارد. همچنین ویتامین C در تولید ماده‌ای به نام کارنی‌تین موثر است که این ماده نیز در تنظیم فعالیت سلول‌های عصبی و پیشگیری از خستگی نقش مهمی دارد.
برخی مواد معدنی نیز در سلامت سیستم عصبی و پیشگیری از خستگی موثرند. این مواد عبارتند از:
منیزیم: از منابع غنی منیزیم می‌توان مغزدانه‌ها، حبوبات، غلات، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره، شیر و لبنیات را نام برد. این ماده تاثیر مهمی در سلامت انسان دارد و یکی از وظایف عمده آن انبساط یا شل کردن عضلات است. افرادی که مبتلا به کمبود این ماده معدنی هستند، دچار اسپاسم (انقباض) عضلات و پرش و حرکات غیرارادی عضلانی می‌شوند. این عوارض چنانچه مداوم یا شدید باشد، می‌تواند منجر به خستگی عضلانی و کاهش کارایی فیزیکی در شخص شود.
آهن ماده معدنی دیگری است که در ساخته شدن انتقال دهنده‌های عصبی و نیز در سلامت غشای میلین موثر است.
بهترین منبع آهن، جگر است و پس از آن در ماهی و سایر غذاهای دریایی، دل و قلوه، گوشت قرمز کم چربی و ماکیان یافت می‌شود.
آهن، قسمت فعال آنزیم‌هایی است که در تنفس سلولی دخالت دارند؛ بنابراین کمبود آن موجب اختلال در رسیدن اکسیژن به سلول‌ها، از جمله سلول‌های عصبی می‌شود و عوارض عصبی ایجاد می‌کند. ضمنا میوگلوبین که پروتئین حاوی آهن در عضلات است، به عنوان منبع اکسیژن عضلانی عمل می‌کند. کمبود آهن در بدن موجب نرسیدن اکسیژن کافی به عضلات و در نتیجه خستگی و کاهش کارایی عضلانی می‌شود.
پتاسیم: این ماده مغذی مفید و ضروری که در میوه‌ها، سبزیجات، گوشت تازه و لبنیات وجود دارد، نقش مهمی در حفظ سلامت انسان ایفا می‌کند و در تنظیم فعالیت عصبی – عضلانی موثر است. محتوای پتاسیم عضلانی، با ذخیره گلیکوژن در عضلات ارتباط دارد.
آب: این ماده حیاتی برای انجام واکنش‌های بیولوژیکی داخلی بدن بسیار ضروری است. آب نقش مهمی در حفظ سلامت انسان دارد؛ از جمله اینکه مهم‌ترین ترکیب ساختمانی بدن را تشکیل می‌دهد؛ به طوری که در افراد بالغ حدود 65 درصد وزن بدن از آب تشکیل می‌شود که این مقدار در نوزادان به حدود 85 درصد می‌رسد. این ماده حیاتی، علاوه بر نقش مهمی که در ساختمان بدن ایفا می‌کند، وظایف بسیاری در سلامت انسان دارد. در صورت فقدان یا کمبود شدید آب، انسان قادر به ادامه حیات نخواهد بود. این ماده تاثیر مهمی در سلامت، شادابی و نشاط، تحرک و حفظ کارایی بدن دارد و در کمبود آن، کارایی شخص به طور محسوسی کاهش یافته و انسان به خستگی شدید و مفرط و عدم توانایی در انجام فعالیت‌های جسمی مبتلا می‌شود.
با توجه به مطالب این نوشتار، باید توجه داشت که بخش مهمی از شیوع عارضه آزاردهنده خستگی مزمن در اجتماعات مختلف، تغذیه و استفاده از الگوی غذایی نامناسب و اغلب ناکافی است. بنابراین، با تنظیم برنامه غذایی صحیح، کافی، متعادل و متنوع‌، می‌توان خود را از شر این عارضه متداول و رایج در جامعه رهاند. ضمن اینکه ورزش و تحرک جسمی کافی به رفع خستگی و افزایش کارایی عضلانی کمک زیادی خواهد کرد.

منبع: بهداشت نیوز