احترام به حقوق زنان، سالمندان، کودکان و … امروزه به یکی از مهم ترین دغدغه های اندیشمندان فرهنگی تبدیل شده است. در این میان حقوق سالمندان و نیازهای آن ها کمتر از سایر گروه ها مورد توجه قرار گرفته است. متاسفانه خشونت علیه سالمندان جزء دسته سومین خشونت در جهان است. از آنجایی که جمعیت کشور ما هم به سمت پیری در حال پیش رفتن است، نیاز داریم به این موضوع توجه ویژه ای نشان دهیم. در این مطلب نگاهی داریم به وضع سالمند آزاری در کشور، مصادیق آن و این که چگونه می توان از گسترش این مسئله در کشور جلوگیری کرد.
سازمان بهداشت جهانی در سال 2004 سالمند آزاری را این‌گونه تعریف کرده است؛ هرگونه اقدام یا عدم اقدام که نتیجه‌اش آسیب به یک فرد سالمند است (WHO).
خشونت علیه سالمندان سومین خشونت در جهان است ما چه جایگاهی در این موضوع داریم. آیا آماری داریم؟
دکتر عبدالرحیم تاج الدین، مشاور وزیر و مدیرکل سابق دفتر حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون کار و امور اجتماعی : آمار متقن نداریم مثل بقیه چیزها علامت هایی می بینیم علامت سالمند آزاری پنهان است.
برخی از مصادیق آن که متاسفانه رو به گسترش است عبارتند از:
رها کردن سالمندان یا پدیده سالمندان سر راهی
تا چند سال پیش بچه ها را سر راه می گذاشتند الان سالمند را می گذارند. سر راه که بیشتر گریبان خانواده های نیازمند را گرفته است که به جهت مشکلات معیشتی که دارند اینها را سر راه می گذارند. چون برای سپردن سالمندان به مراکز نگهداری باید ماهیانه هفتصد هشتصد هزار تومان سهم آورده را بدهند، و برای این که این مبلغ را ندهند یا ندارند که بدهند، سالمندان را سر راه می گذارند که غیرمستقیم جذب خانه سالمندان کنند. سالمندان رهاشده بعضا آلزایمر دارند و حتی آدرس نمی توانند بدهند. مشخصات خود را هم نمی دانند و کنترل مسائل بهداشتی خود را هم ندارند که این طیف وضعیتشان نگران کننده تر است.
موضوع دیگر سالمند آزاری در سبک زندگی است
بیشتر آسیب ها در خانواده است چینش وسایل منزل برای سالمندان مناسب سازی نشده سالمندی که زمین می خورد و دچار شکستگی لگن می شود و این شکستگی التیام پیدا نمی کند و گاه منجر به فوت می شود.
کمبود یا ناکارآمد بودن قوانین در حوزه سالمندان
وزن قوانین ما درباره سالمندان کم است. در باره جمعیت های دیگر مثل کودکان و زنان و .. فضای پیگیری های قانونی بد نیست. ولی در باره سالمندان وزن قانونی پایینتر است. مثلا: بعضی از بیماری های سالمندان و بعضی از داروها یا وسایل توانبخشی (واکر، ویلچر، عینک، سمعک و … ) مشمول بیمه نمی شود. درمان این عزیزان مزمن است. باید سالها تحت درمان باشند و دارو مصرف کنند و سالها نیاز به مراقبت دارند این مزمن شدن بیمه ها را با مشکل مواجه میکند و در ارتباط با بیمه اینها مشکل داریم.
کاهش درآمد و افزایش هزینه های سالمندان در دوران بازنشستگی
یک کارمند زمانی که بازنشسته می شود حقوقش کاهش می یابد از طرف دیگر سفره دو متری او به خاطر بچه ها و نوه ها و جهیزیه و … سفره چهار متری می شود، وسایل خانه فرسوده و خراب و اغلب نیازمند تعویض است. خانه و اسباب و اثاثیه هم پیر شده است. سالمند هم مقاومت روانیش پایین آمده است و قوای روانی و جسمانی و مالی همه با هم کاهش پیدا کرده. مقاومت روانی اش کاسته شده و باید این همه مشکلات را هم تحمل کند بنابراین بیماری های آنها شدت می یابد اینها واقعیت های دوره سالمندی است که باید در کشور به آن اهمیت داد.
بی توجهی و احساس تنهایی سالمندان
نیاز سالمندان به کنار هم بودن بسیار بیشتر از بقیه است. تنهایی برایشان سخت است چون سینه شان صندوقچه اسرار است. دوست دارند حرف بزنند و تجربه هایشان را منتقل کنند. اینها حرف که می زنند آرام می شوند متاسفانه نسل جوان گوش شنوایی ندارند باید برای اینها وقت بیشتری بگذارند. حرف های اینها را بشنوند . زندگی ماشینی باعث شده اعضای خانواده خیلی کنار هم ننشینند و برای سالمندان هم وقت نمی گذارند باید بیشتر وقت بگذارند همین که گوش کنند آنها لذت می برند و تخلیه هیجانی صورت می گیرد و احساس خوبی به آنها دست می دهد.
برای پیشگیری و کاهش سالمند آزاری چه می توان کرد؟
دکتر عبدالرحیم تاج الدین، مشاور وزیر تعاون کار و امور اجتماعی: یکی از مباحث برای جلوگیری از سالمند آزاری مناسب سازی فضای زندگی آنان است. موضوع مهم دیگر آموزش اعضای خانواده برای مراقبت و رفتار صحیح با سالمندان است. موضوع مهم دیگر تکریم آنهاست. بعضا افراد کنار هم هستند ولی هیچ گفتگویی بین آنها رد و بدل نمی شود و ناخودآگاه سالمند منزوی می شود و اگر افسردگی دارد تشدید می شود. اطرافیان باید تحمل کنند. غذا خوردن راه رفتن لباس پوشیدن استحمام شان یک مقدار حوصله می خواهد. دقیقا عین فرزندان که یک روزی کاری نمی توانستند بکنند و پدرو مادر آنها را بزرگ کردند و به آنها رسیدگی می کردند الان باید افراد حوصله داشته باشند و به سالمندان برسند. این یک روال معکوس است. الان باید فرزندان به آنها رسیدگی کنند.
-ما الان باید یک جوری قانون را اصلاح کنیم یا قوانین جدید برای سالمندان تدوین کنیم .
-توجه به طب سالمندی و توسعه آموزش های مرتبط با درمان بیماری های سالمندان هم از دیگر راهکارهاست.
– دیده بان سالمندی: موضوع دیگری امروزه در سطح دنیا مطرح است تحت عنوان دیده بان سالمندی که ایران هم به زودی به آن می پیوندد. بر این اساس انواع مسایلی که سالمند دارد را لیست و برایش یرنامه ریزی می کنند. ما پیشنهاد دادیم که واحدهای درسی مراقبت از سالمندان در دانشگاه ها تدریس شود. حتی باید در دبستان و مهدکودک و راهنمایی و دبیرستان هم اینها لحاظ شود اینها چیزهایی است که وجه آموزشی و پژوهشی در مورد سالمندان است.
-موضوع دیگر مراقبت هایی است که زمان بر است و آموزش دادن این مهارتها باید به نسل خودمان و بچه ها و نوه ها و عروس خانم ها و .. بدهیم. مثلا الان در خانه سالمندان سالمند مرد کمتر داریم. این یک موضوع فرهنگی است که نگرش ها دراین خصوص باید اصلاح شود.
رسانه چگونه می تواند به این موضوع بپردازد؟
-رسانه می توانداز طریق برنامه های مستند مسائل؛ نیازها و شیوه های رفتار و مراقبت از سالمندان را به صورت تصویری منعکس کند و یک کارشناس هم با استناد به مطالب علمی و روانشناسی و مذهبی توضیح بدهد و به احادیث و روایات مثلا فرمایش حضرت رسول(ص) که می فرمایند: وجود سالمند در بین خانواده چون پیامبر بین امت است.
– موضوع دیگر برنامه سازی جهت اصلاح نگرش ها و رفع موانع عرفی ازدواج سالمندان است.
سخن آخر
تغییر در ساختار خانواده کوچکتر شدن ابعاد خانواده و تعداد فرزندان و فراوانی خانواده های تک فرزند، از یک سو و رشد پدیده سالمندی در دهه های پیش رو ، نشان از آن است که مسایل سالمندی در آینده ما را گرفتار خواهد کرد این در شرایطی است که سازمان های اجتماعی آماده پذیرش موضوعات و نیازهای اجتماعی حتی در حوزه مراقبت و حمایت سالمندان نیستند، حتی مراکز مراقبت از سالمندان نیز آموزش های متناسب با رفع نیازهای سالمندان را ندیده اند. بنابراین لازم است که هرچه بیشتر در جهت سیاستگذاری و تقویت نظام تامین اجتماعی و وضع قوانین متناسب و آماده سازی جامعه برای مواجهه با این موضوع در آینده اقدام شود. با این همه به یاد داشته باشیم که سالمندان علاوه بر نیازهای جسمی و بهداشت و درمان و مسائل مالی و شاید مهمتر از آن، نیازمند مهر و عطوفت و تکریم از سوی اطرافیان و جامعه هستند. چنانکه «در پژوهش های صورت گرفته مهمترین نیازهای سالمندان ‘توجه به آنها’ گزارش شده است اما نکته اینجاست که این توجه به معنی مشورت کردن، تماس گرفتن و اهمیت دادن است و با رفع نیازهای مالی بسیار متفاوت است.»
فریفته هدایتی
منبع: خبرگزاری صدا و سیما
