با پیشرفت علم پزشکی روش های مختلفی برای به تاخیر انداخت زمان باروری در خانم ها ایجاد شده است که به همین دلیل زنان می توانند با مشورت با پزشک و دستور متخصص زمان بندی مناسب با توجه به ذخیره تخمدانی خود داشته باشند.
آزمایش ذخیره تخمدان چیست؟
با گذشت زمان و افزایش سن ذخیره تخمدان فرد کاهش می یابد تا زمانی که زن به مرحله یائسگی برسد و ذخیره تخمدان وی به صفر می رسد که ذخیره تخمدان با توان باروری یک زن رابطه مستقیم دارد.
در برخی موارد زنان در سنین باروری با کاهش ذخیره تخمدان دست و پنجه نرم می کنند می تواند ناشی از دلایل مختلف از جمله ژنتیک یا سابقه جراحی تخمدان باشد. در درمان ناباروری ذخیره و نگهداری تخمدان به عنوان یکی از اقدامات اولیه محسوب می شود.
ذخیره تخمدانی
کاهش ذخیره تخمدان میتواند به صورت کاهش کیفیت یا کمیت تخمکها و یا پتانسیل باروری نمایان گردد و هنوز هیچ تست استانداردی به تنهایی جهت این ارزیابی تایید نشده است. ذخیره تخمکهای ابتدایی در دوره جنینی تشکیل شده تا هفته 20 بارداری به 6-7 میلیون رسیده و سپس کاهش یافته است.
در بدو تولد هر نوزاد دختر با یک میلیون اووسیت متولد می شود. این کاهش همچنان ادامه یافته در ابتدای بلوغ به 500000 خواهد رسید. تفاوت فراوانی از جهت کمیت و کیفیت ذخیره تخمکها ، رزرو تخمدانی و زمان وقوع حوادث تولید مثلی مثل بلوغ و یائسگی بین زنان مختلف وجود دارد.
علاوه بر مسائل محیطی، اجتماعی اقتصادی، عادتهای رفتاری و اشکالات آناتومیک، مسائل ژنتیک نیز در باروری افراد تاثیر گذارند. فرضیاتی در مورد ارتباط برخی ژنهای خاص از جمله موتاسیون
BRCA1وکاهش رزرو تخمدانی مطرح می باشد که برای اثبات آنها نیاز به بررسیهای بیشتر وجود دارد. مصرف سیگار از عادات مضری است که اثر آن بر کاهش ذخیره تخمدان تایید شده اما کاهش نشانگرهای ذخیره تخمدانی در مصرف آن همیشه رخ نمی دهد.
کاهش ذخیره تخمدان با کاهش کیفیت یا کمیت تخمک ها یا پتانسیل آنها برای باروری خود را نمایان می کند. هنوز هیچ تست استانداردی به تنهایی جهت این ارزیابی مورد تایید قرار نگرفته است.
هر نوزاد دختر با تعداد مشخصی فولیکول متولد می شود که به طور معمول تعداد فولیکول ها در بدو تولد حدود 200 هزار تا است. پس از فرا رسیدن دوران بلوغ در هر چرخه قاعدگی اغلب چند فولیکول در تخمدان رشد کرده یکی از آنها غالب می شود و تخمک آزاد می کند.
برای بررسی ذخیره تخمدان به طور معمول از روش های تشخیصی زیر استفاده می شود:
آزمایش های هورمونی
آزمایش سطح هورمون آنتی مولرین (AMH): هورمون آنتی مولرین پس از بلوغ در تخمدان ها ترشح می شود. با افزایش سن سطح این هورمون کاهش می یابد و پس از یائسگی به صفر می رسد.
میزان این هورمون در تمام طول قاعدگی یکسان است به همین دلیل در هر روز از چرخه قاعدگی این آزمایش را می توان انجام داد و برای این آزمایش نیازی به ناشتایی نیست.
آزمایش سطح هورمون محرک رشد فولیکول (FSH): هورمون FSH ضمن ترشح از هیپوفیز رشد فولیکول ها در تخمدان را تحریک می کند.
سطح این هورمون در ابتدای سیکل قاعدگی در کمترین میزان خود است و به تدریج افزایش می یابد. آزمایش ارزیابی سطح این هورمون باید در روز دوم یا سوم قاعدگی انجام شود. سطح این هورمون در سنین مختلف متفاوت است و برای انجام آن نیازی به ناشتایی نیست.
آزمایش سطح هورمون استرادیودل: استرادیول به عنوان یکی از هورمون های زنانه بالا بودن آن نشان دهنده کاهش ذخیره تخمدان است. این آزمایش باید در روز دوم یا سوم سیکل قاعدگی انجام شود و نیاز به ناشتایی ندارد.
سونوگرافی واژینال: این سونوگرافی در روزهای نخست قاعدگی و با هدف شمارش فولیکول های موجود در تخمدان ها انجام می شود. اگر تعداد فولیکول های دو تا ده میلی متری در ابتدای چرخه قاعدگی کمتر از ده عدد باشد می تواند کاهش ذخیره تخمدان را نشان دهد.
هورمون آنتی مولرین (AMH) چیست؟
هورمون مهار کننده ی مولرین در بافت بیضه‌ی مردان و تخمدان زنان تولید می شود و میزان آن برحسب سن و جنس متغیر است.
در زنان این هورمون بوسیله سلول های گرانولوزا در فولیکول های موجود در تخمدان ساخته می شود. اندازه‌گیری سطح این هورمون برای ارزیابی تعداد فولیکولهای باقیمانده (ذخیره) یا تخمک ها در تخمدان اهمیت دارد. ارزیابی ذخیره تخمدانی توسط هورمون های سرمی FSH و AMH و سونوگرافی لگن انجام می گیرد.
حساسیت تست AMH بسیار بالا است و حتی از این تست به تنهائی میتوان برای غربالگری اولیه ذخیره تخمدانی استفاده کرد.
اهمیت هورمون مهار کننده ی مولرین در انسان چیست؟
این هورمون در اوایل رشد جنین پسر توسط بافت بیضه تولید می شود و سبب رشد اندام های جنسی مردانه می شود، در حالیکه مانع از رشد اندام جنسی زنانه می گردد AMH .در نوزادان پسر بالا است و تا ۲ سالگی بالا می ماند و سپس بتدریج کاهش می‌یابد و در سن بلوغ به میزان حداقل خود می رسد.
در جنین دختر AMH تولید نمی‌شود و عدم حضور این هورمون اجازه می دهد که اندام جنسی زنانه رشد کند. سطح این هورمون در دختران تا سن بلوغ پائین است در دوره ی پیش از بلوغ تولید آن در تخمدان ها آغاز شده و سطح آن افزایش می‌یابد. سطح AMH بتدریج طی سالها کاهش می‌یابد و در دوران پیش از یائسگی و شروع یائسگی تقریبا غیرقابل اندازه گیری خواهدبود.
اهمیت آزمایش ذخیره تخمدان
زنان دارای ذخیره تخمدانی کاهش یافته از قدرت باروری پائینی برخوردار هستند، همچنین خطر سقط جنین در این گروه افزایش می یابد.
سطح هورمون آنتی مولرین در دوران باروری در زنان بسیار حائز اهمیت است. در تنظیم و تعادل اثر دوره ای سطح هورمون محرک رشد فولیکول و هورمون لوتئینی در تخمدان و در نتیجه در تکامل و رسیدن تخمک نقش دارد. سنجش این هورمون در تخمین ذخیره تخمک و احتمال بارداری موثر است.
اهمیت تست ذخیره تخمدان
زنانی که ذخیره تخمدانی کاهش یافته ای دارند دارای قدرت باروری پائینی میباشند و نیز در معرض خطر بیشتری برای سقط جنین هستند AMH .در دوران باروری در زنان بسیار اهمیت دارد AMH .در تنظیم و تعادل اثر دوره ای FSH و LH در تخمدان و در نتیجه در تکامل و رسیدن تخمک نقش دارد. سنجش این هورمون می تواند در تخمین ذخیره‌ی تخمک و احتمال باردارشدن کمک کند.
بیشتر بخوانید:رفع چین و چروک صورت با ماسک موز
چه افرادی باید تست ذخیره تخمدان دهند؟
زنان کمتر از ۳۸ سال که قصد دارند بارداری خود را بدلیل مسائل شخصی و یا اجتماعی به تاخیر اندازند. چنین افرادی اگر در نتیجه انجام این تست مشخص شود که ذخیره تخمدانی پائینی دارند میباید زودتر اقدام به باردار شدن کنند تا به این وسیله شانس موفقیت خود را در بچه دار شدن افزایش دهند.
زنان مسن‌تر از ۴۰ سال کاندیدهای خوبی برای انجام این تست نیستند زیرا آنها بطور طبیعی (بدلیل بالا بودن سن) دارای ذخیره تخمدانی کمتری هستند.
گروه دیگری که کاندید برای انجام این تست هستند زنانی هستند که در معرض خطر بالائی برای کاهش ذخیره تخمدانی هستند که شامل افرادی است که سابقه خانوادگی برای نارسائی تخمدان دارند و یا افرادی که مبتلا به بیماری های خودایمنی هستند و بالاخره افرادی که شیمی‌درمانی کرده اند و یا سابقه جراحی تخمدان دارند.
سایر موارد کاربرد این تست عبارتند از:
- ارزیابی فعالیت تخمدانی و باروری
- ارزیابی سندرم تخمدان پلی کیستیک
- پایش (مانیتورینگ) درمان سرطان تخمدان)تومورهای ترشح کننده( AMH
- ارزیابی ناهنجاری جنینی و تشخیص جنسیت آن
- پیش‌بینی شروع دوران یائسگی
- ارزیابی فعالیت بیضه در نوزادان پسر
چه زمانی برای انجام تست AMH مناسب است؟
از آنجا که AMH برخلاف FSH در طول سیکل ماهانه دارای نوسانات کمی است بنابراین در هر روز از سیکل ماهانه میتوان این تست را انجام داد.
نمونه مناسب برای انجام تست ذخیره تخمدان چیست؟
نمونه خون سیاهرگی که در آزمایشگاه از طریق خونگیری از سیاهرگ های سطحی به سادگی انجام می گیرد. برای انجام تست رعایت شرایط خاصی لازم نیست.
تفسیر نتیجه آزمایش ذخیره تخمدان
AMHدر سندرم تخمدان پلی‌کیستیک افزایش می یابد.
AMHدر برخی از انواع سرطانهای تخمدان افزایش می‌یابد.
کاهش AMH در دوره‌ی درمان تومورهای تخمدان که این هورمون را تولید میکنند نشان دهنده‌ی اثربخشی درمان است.
تست AMH در فرآیند لقاح خارج رحمی (IVF) کاربرد دارد. میزان AMH با احتمال موفقیت IVF ارتباط دارد.
کاهش قابل ملاحظه در سطح AMH نشان دهنده ی شروع یائسگی است.
سطح هورمون AMH در دختربچه‌ها و پس از یائسگی پائین است.
فقدان یا پائین بودن سطح این هورمون در پسربچه‌ها ممکن است در اثر اختلال در ژن AMH باشد و معمولا در صورت عدم رشد بیضه ها یا در اختلال در عملکرد بیضه‌ها دیده می شود. فقدان آندروژنها منجر به ناهنجاری دستگاه تناسلی و اندام های جنسی می شود.
طبیعی بودن سطح AMH و آندروژن ها در پسربچه‌هائی که بیضه‌ی آنها پائین نیامده به این معنی است که بیضه‌ها وجود دارند و فعالیت آنها هم طبیعی است ولی از نظر فیزیکی در جایگاه طبیعی خود قرار نگرفته‌اند.
AMH توسط فولیکول در حال رشد در تخمدان با سرعت ثابتی تولید می شود و مقدار آن تحت تاثیر قرصهای ضدبارداری یا حاملگی قرار نمی‌گیرد.
بیشتر بخوانید:اسلیو معده و بای پس معده چه تفاوتی دارند؟
هرگونه استفاده و کپی برداری با درج نام مجله پزشکی دکتر سلام (لینک دهی مستقیم) مجاز می باشد.
زمان مناسب برای انجام تست هورمون آنتی مولرین
از آنجا که هورمون آنتی مولرین برخلاف هورمون محرک رشد فولیکول در طول سیکل ماهانه دارای نوسانات کمی است، بنابراین این آزمایش در هر روز از سیکل ماهانه قابل انجام شدن است.
معنی نتیجه آزمایش ذخیره تخمدان
هورمون آنتی مولرین در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک افزایش می یابد.
هورمون آنتی مولرین در برخی از انواع سرطان های تخمدان افزایش می یابد.
کاهش سطح هورمون آنتی مولرین در دوره درمان تومورهای تخمدان که این هورمون را تولید می کنند نشان دهنده اثربخشی درمان است.
تست هورمون آنتی مولرین در فرآیند لقاح خارج رحمی آی وی اف کاربرد دارد که میزان سطح هورمون آنتی مولرین با احتمال موفقیت آی وی اف مرتبط است. کاهش قابل ملاحظه در سطح هورمون آنتی مولرین حاکی از شروع دوران یائسگی است. سطح هورمون هورمون آنتی مولرین در دختران خردسال و پس از دوران یائسگی در سطح پایینی قرار می گیرد.
فقدان یا پائین بودن سطح این هورمون در پسران خردسال در اثر اختلال ژن هورمون آنتی مولرین است و به طور معمول در صورت عدم رشد بیضه ها یا اختلال در عملکرد بیضه ها مشاهده می شود. فقدان آندروژن ها نیز منجر به ناهنجاری دستگاه تناسلی و اندام های جنسی می شود.
طبیعی بودن سطح هورمون آنتی مولری و آندروژن ها در پسرانی که بیضه ها با فعالیت طبیعی است، اما از نظر فیزیکی در جایگاه اصلی خود قرار نگرفته است.
هورمون آنتی مولری توسط فولیکول در حال رشد در تخمدان با سرعت ثابتی تولید می شود و مقدار آن تحت تاثیر قرص های ضدبارداری یا حاملگی قرار نمی گیرد.
گزارش: الهه زارعی
مطالب مرتبط :
حاملگی خارج از رحم چه نشانه ها و درمان هایی دارد؟
زمانبندی نزدیکی برای تخمک گذاری
باروری و تشخیص زمان تخمک گذاری
سفر در دوران حاملگی از راه هوایی
سلام یه سوال داشتم