بارهنگ گیاهی است چندساله، علفی و تا ارتفاع 70سانتی‌متر رشد می‌کند. ساقه این گیاه بیشتر ایستاده و گاهی به طرف زمین متمایل شده است، همچنین فاقد شیار بوده و به تعداد فراوان است و تقریبا در تمام نقاط ایران می‌روید. برگهای بارهنگ بیضی‌شکل و دارای دمبرگهای بلندی است که از این گیاه خارج می‌شود.
این برگها 3 تا 9 رگبرگ مشخص و برجسته دارد. گل‌هایش کوچک و به‌صورت اجتماع سنبله استوانهای در انتهای ساقه قرار گرفتهاند و به رنگ سبز متمایل به قهوهای هستند. قسمت مورد استفاده گیاه، برگ و دانه آن است و دانه‌های آن کوچک، تخممرغی و به رنگ قهوهای تیره است.
تاریخچه بارهنگ
بارهنگ از دیرباز در دسترس بشر بوده و در کشاورزی مصرف میشد. رویش گونه‌های خاصی از بارهنگ، همراه با سکنی گزیدن انسان در مناطق مختلف (به‌ویژه در مستعمرات اروپایی) افزایش یافته است.
سرخپوستان آمریکای‌شمالی و مائوریهای نیوزلند، بارهنگ را رد پای مرد انگلیسی «English Mans Foot » مینامند؛ زیرا رویش آن از نواحی مربوط به مستعمره‌های انگلیسی آغاز شد.
دانه بارهنگ در تفاله مالت (که قبلا به‌عنوان کود مصرف میشد) و پشم صادر شده از انگلیس دیده شد و کاربرد آن در خوراک طیور متداول است.
مخلوطی از دانه آسیاب شده بارهنگ و روغن را به‌طور موضعی برای رفع التهاب به کار میبرند. همچنین مخلوط جوشانده آن را با عسل برای درمان گلو درد مصرف می‌کنند. کاربرد دانه و کلوئید تصفیه شده بارهنگ در محصولات مسهل تجاری و عرضه شده به‌صورت فلهای متداول است.
ترکیبات مهم بارهنگ
این ترکیبات عبارت هستند از: ایریدوئید گلوکزید از جمله آکوبین (رینانتین)، موسیلاژ به میزان حدود 5/6درصد که حاوی دست‌کم
4 پلی‌ساکارید است. تاننها، کومارین ازجمله آسکولتین، فلاونوئید از جمله آپی ژنین، اسید سیلی‌سیک به میزان دست‌کم یک‌درصد و املاح روی و پتاسیم.
اثرات مهم بارهنگ
برگ بارهنگ در درمان تورم نزله‌های قسمتهای فوقانی تنفسی (به‌علت دارا بودن تانن و موسیلاژ گیاه) مؤثر است. تمام اشکال خیسانده عصاره مایع، شربت، آب برگ تازه و پاستیلهای تهیه شده از آن، مصرف می‌شود.
عصاره آبی بارهنگ در حالت سرد و عصاره مایع آن و همچنین آب برگ بارهنگ، اثرات توقف باکتریها و باکتری‌کشی را داراست؛ در حالی که دم کرده و جوشانده برگ، فاقد اثر است؛ چرا که در اثر گرما د-گلوکزید از آن شکسته شده و از عمل فعال شدن اجسام بعدی، جلوگیری می‌کند.
۲. بارهنگ تقویت کننده قوای فکری و جنسی است.
۳. در گذشته برای افزایش توان باروری و تولید مثل از این گیاه کمک می‌گرفتند.
۴. درمان کننده فراموشی است و ضعف ذهنی را از بین می‌برد.
۵. چینی‌ها معتقدند این گیاه طول عمر را بالا می‌برد.
۶. تقویت کننده قلب است.
۷. درمان کننده نازایی و ناباروری است.
۸. مصرف آن باعث مشکی شدن موهای سفید می‌گردد.
۹. ضماد بارهنگ درمان کننده زخم‌ها می‌باشد.
۱۰. برای امراض کم خونی مفید است.
طریقه و میزان مصرف بارهنگ
برگ: روی 2 تا 4 گرم برگ خرد یا پودر شده، یک لیوان آب سرد ریخته و تا حد جوشیدن، حرارت دهید و بعد از آن حرارت را خاموش کنید. سپس 10دقیقه صبر کرده و محصول را صاف و میل کنید. فراورده‌های گیاهی برگ بارهنگ، بیشتر به‌صورت تی‌بگ حدود یک گرمی عرضه می‌شود و داروهای گیاهی تهیه شده از برگ، به‌صورت قطره یا شربت، به‌عنوان ضد‌سرفه و خلطآور در بازارهای جهان، در دسترس هستند.
دانه: منابع مختلف، مصرف روزانه بین 5 تا 15گرم دانه بارهنگ را توصیه کرده‌اند. دانه‌ها را داخل نصف استکان آب ریخته، مخلوط کرده و میل کنید.
مهم‌ترین اثرات بارهنگ
(مربوط به برگ و دانه Major Plantago) ضد‌آلزایمر، ضد‌آرتریت، ضد‌تصلب شرائین، ضد‌باکتری، ضد‌سرطان، ضد‌کرم، ضد‌شکنندگی عروق، ضد‌ادم، ضدالتهاب، ضد‌اکسیدان، ضد‌تب، ضد‌روماتیسم، ضد‌قارچ کاندیدا، ضد‌عفونی کننده، ضد‌تومور، ضد‌سرفه، ضدزخمهای داخلی، قابض، بازکننده برونشها، ملین، مسهل، معرق، هضم‌کننده غذا، ادرارآور، خلطآور، محافظ کبد، محرک ایمنی بدن، شیرافزا، کاهش‌دهنده چربی، مقوی رحم، ترشحکننده اسیداوریک در ادرار و درمان‌کننده زخم.
عوارض بارهنگ
برگ و دانه در حد مصرف دارویی، همراه با عارضه نیستند.
نکات ضروری
در هنگام مصرف بارهنگ، باید مایعات به مقدار زیاد نوشید تا موسیلاژ روی سطح دانه‌ها، به خوبی بتوانند آب جذب کنند و متورم شوند و از متراکم‌شدن در معده و روده جلوگیری شود.
مصرف بارهنگ در زمان حاملگی و شیردهی توصیه نمی‌شود؛ چون روغن دانه که شباهتی به روغن خردل دارد، باعث تحریک رحم شده و با حالت مسهلی که ایجاد می‌کند ممکن است مشکل ساز شود.
ممکن است روغن این دانه باعث آلرژی، التهاب و درماتیت در بعضی افراد حساس شود.
دانه های بارهنگ موجود در بازار ایران مربوط به‌گونه دیگری از بارهنگ به نام Major Plantago (یا بارهنگ کبیر با نامهای مترادف
Exaltata Plantago یا Cemata Plantago) مربوط است.
این‌گونه بارهنگ دارای برگهای پهن و بزرگ است که روی سطح زمین قرار گرفتهاند. در پهنگ این برگها 3 تا 11رگبرگ سراسری در طول برگ به خوبی نمایان است.
گلها به‌صورت سنبله درازی روی محوری که از وسط برگها می‌روید ظاهر شده که سپس به میوه و دانه‌هایی که روی همین محور قرار دارند تبدیل می‌شوند.
قسمت مورد استفاده این گیاه، دانه، برگ و ریشه است که در طب عوام از آنها استفاده می‌شود.
گونه دیگری که ممکن است از دانه آن در ایران به‌عنوان بارهنگ استفاده شود Media Plantago است.
دانه بیشتر گونه‌های بارهنگ (Plantago) حاوی موسیلاژ بوده که در نقاط مختلف جهان مورد مصرف دارویی مشابه دارند.
طبق کتاب «گیاهان دارویی سنتی ایران» مخلوطی از دانه‌های بارهنگ، قدومه، تخم مرو و به‌دانه به نام چهارتخمه تهیه می‌شود که در طب عوام، به‌عنوان نرم‌کننده سینه و برطرف‌کننده سرفه و خارشهای گلو، مصرف می‌شود.
همشهری
فواید بارهنگ برای سلامتی و چگونگی استفاده از آن
بارهنگ گیاه چند ساله بومی اروپا آسیا دارای گل های مایل به سبز و برگ های بزرگ و بیضی شکل است که به صورت خام یا پخته قابل استفاده است. برگ ها و دانه های خوراکی بارهنگ از قرن ها قبل در حوزه دارویی مورد استفاده قرار گرفته است.
در حقیقت، ترکیبات گیاهی موجود در بارهنگ باعث کاهش التهاب، بهبود هضم و زخم می شود. به گزارش هلث لاین، این مقاله به بررسی فواید، عوارض جانبی آن می پردازد.
مزایای بارهنگ برای سلامتی
نتایج مطالعات اولیه نشان می دهد بارهنگ چندین مزیت برای سلامتی دارد اگرچه تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است.
بارهنگ التهاب را کاهش می دهد
در حالی که سطح پایین التهاب بخشی از پاسخ سالم بدن به آسیب است، اما التهاب مزمن منجر به بروز بیماری های مختلف می شود.
نتایج مطالعات نشان می دهد بارهنگ به کاهش التهاب کمک می کند. به طور خاص برگ ها حاوی چندین ترکیب ضدالتهاب از جمله فلاونوئیدها، ترپنوئیدها، گلیکوزیدها و تانن ها هستند.
نتایج یک مطالعه روی موش ها نشان داد استفاده از عصاره گیاه بارهنگ باعث کاهش چندین نشانگر التهاب ناشی از آسیب کبدی می شود. یک مطالعه در فاز حیوانی دیگر نیز یافته های مشابهی را مشاهده کرد و گزارش داد عصاره گیاه بارهنگ به طور قابل توجهی التهاب و آنزیم های کبدی را کاهش می دهد تا از بدن در مقابل آسیب کبدی محافظت کند.
علاوه بر این، مطالعات در فاز آزمایشگاهی نشان می دهد دانه های بارهنگ چندین نشانگر التهاب را کاهش داده و رشد برخی از سلول های سرطانی را آهسته می کند. البته بارهنگ را نباید یک داروی سرطان دانست. مطالعات در فاز انسانی برای ارزیابی اثرات ضدالتهابی این گیاه لازم است.
بارهنگ باعث ترمیم زخم می شود
برخی تحقیقات خاطرنشان می کنند بارهنگ با کاهش التهاب، جلوگیری از رشد میکروبی و تسکین درد از ترمیم زخم پشتیبانی می کند. در حقیقت، یک مطالعه روی 40 نفر نشان داد استفاده از ژل حاوی آلوئه ورا و بارهنگ به بهبود زخم پا کمک می کند.
به همین ترتیب، در یک مطالعه در فاز حیوانی گیاهان آلوئه ورا و بارهنگ باعث بهبود ترمیم زخم و بافت در صورت استفاده موضعی شدند. در عین حال، تعیین دقیق اثرات بارهنگ دشوار است زیرا در این مطالعات از آلوئه ورا نیز استفاده شده است.
در یک مطالعه دیگر در فاز حیوانی در مقایسه با گروه کنترل استفاده تنها از عصاره بارهنگ روی زخم ها به افزایش سرعت بهبود کمک کرده است. البته هنوز تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
بارهنگ از سلامت گوارش پشتیبانی می کند
تحقیقات نشان می دهد چندین ترکیب موجود در دانه ها و برگ های بارهنگ برخی از مشکلات گوارشی را تسکین می دهد. به طور خاص دانه ها حاوی پسیلیوم هستند، نوعی فیبر که اغلب به عنوان ملین طبیعی استفاده می شود زیرا هنگام حرکت از طریق دستگاه گوارش آب را جذب می کند.
بر اساس نتایج یک بررسی بارهنگ حرکت دستگاه گوارش را آهسته می کند که باعث تنظیم نظم روده و کمک به درمان اسهال می شود. یک مطالعه روی موش ها حتی نشان داد عصاره بارهنگ باعث بهبودی زخم معده می شود.
علاوه بر این، برخی از مطالعات در فاز حیوانی نشان می دهد خواص ضدالتهابی بارهنگ به درمان مشکلات گوارشی مانند بیماری التهابی روده (IBD) که باعث ایجاد علائمی مانند درد معده، نفخ و اسهال می شود کمک می کند.
مکمل های فیبر مشتق شده از دانه های بارهنگ مانند پسیلیوم باعث درمان مشکلات گوارشی از جمله گاز، نفخ و سیری ناخوشایند می شوند.
نخست باید با دوز کم شروع شود سپس میزان آن به آرامی افزایش یابد فقط برای کاهش عوارض جانبی بر اساس دستورالعمل آن را مصرف کنید.
در صورت بروز واکنش آلرژیک بلافاصله مصرف آن را قطع کرده و با پزشک خود صحبت کنید. بارهنگ هم به عنوان مکمل و هم به عنوان سبزی خوراکی در دسترس است.
روش و میزان مصرف بارهنگ
برای استفاده از برگ بارهنگ 2 تا 4 گرم برگ خرد یا پودر شده آن را با یک لیوان آب سرد روی حرارت قرار دهید بعد از جوشیدن حرارت را خاموش کنید. بعد از خنک شدن این ترکیب چند دقیقه تا خنک شدن آن صبر کنید سپس آن را صاف کرده و بنوشید.
بارهنگ به صورت داروهای گیاهی تهیه شده از برگ، قطره، شربت بیشتر به عنوان داروی ضد سرفه و خلط آور به فروش می رسد.
تحقیقات مختلف مصرف 5 تا 15 گرم دانه بارهنگ را توصیه می کنند برای استفاده از این روش دانه های بارهنگ را داخل یک دوم فنجان آب ریخته سپس مصرف کنید.
در پایان
برگ و دانه های خوراکی بارهنگ برای بدن فوایدی مانند بهبود هضم غذا، بهبود ترمیم زخم و التهاب پایین را فراهم می کند. بعلاوه، بارهنگ به طور گسترده ای به عنوان مکمل، چای و محصولات مراقبت از پوست در دسترس است.
مترجم: الهه زارعی
