اگر يک روز فرزند شما کمي تب کرد، چه دارويي به او مي‌دهيد؟ استامينوفن يا بروفن؟
هر دو خوب است ولي معمولاً در شروع درمان، استامينوفن ترجيح داده مي‌شود. حالا اگر پاي فرزندتان پيچ خورد و دردش ساکت نمي‌شد، به او کدام دارو را مي‌دهيد؟
اين مسأله که براي کاهش درد در کودکان کدام مسکن مناسب‌تر است، نه‌تنها براي پدر و مادرها، بلکه گاهي براي پزشکان هم مورد سؤال بوده است. اما با انجام تحقيقاتي که نتايج آن در نشريه معتبر Pediatrics منتشر شد، به نظر مي‌رسد ديگر بتوان يک دارو را به عنوان بهترين مسکن در کودکان معرفي کرد: بروفن؛ اين است معجزه التيام‌بخش درد کودکان.
در اين پژوهش، تأثير بروفن، استامينوفن و کدئين، يعني سه تا از معروفترين مسکن‌ها، در 300 کودک مراجعه کننده به بخش اورژانس يکي از بيمارستان‌هاي کودکان در شهر اتاوا واقع در کانادا مورد ارزيابي قرار گرفت. اين کودکان که 6 تا 17 سال سن داشتند و همگي دچار شکستگي استخوان يا پيچ خوردگي يا کشيدگي اندام‌ها شده بودند در بدو ورود به اورژانس به‌طور تصادفي به 3 گروه تقسيم شدند و هر گروه يک دارو را دريافت کرد.
پس از نيم ساعت از دريافت داروها، تأثير آنها در کاهش درد در هر 3 گروه تقريباً يکسان بود ولي با گذشت يک ساعت از زمان تجويز دارو، کودکاني که بروفن دريافت کرده بودند، درد کمتري نسبت به 2 گروه ديگر داشتند.
البته براي اين‌که نتايج ملموس‌تر باشند و با دقت بيشتري بتوان تأثير داروها را مقايسه کرد، پژوهشگران مقياسي را تعريف کردند، به اين ترتيب که به حداکثر درد عدد 100 تعلق گرفت و هرچه درد کمتر مي‌شد، از اين عدد کاسته مي‌شد.
يک ساعت پس از مصرف دارو، در کودکاني که بروفن مصرف کرده بودند، ميزان درد 24 نمره کاهش يافت ولي در دو گروهي که استامينوفن و کدئين مصرف کرده بودند، ميزان درد به ترتيب 11 و 12 نمره کاهش نشان داد. اين تفاوت پس از 2 ساعت از مصرف دارو همچنان باقي بود.
از سوي ديگر، 60 دقيقه پس از مصرف دارو، پزشکان در 50 درصد از کودکاني که بروفن دريافت کرده بودند، ميزان کاهش درد را کافي و مناسب ارزيابي کردند ولي اين ميزان در گروهي که کدئين دريافت کرده بودند 40 درصد و در دريافت کنندگان استامينوفن، 36 درصد بود.
به گفته دکتر استيون کراگ، رئيس بخش اورژانس بيمارستان کودکان شيکاگو، پيش از اين هم پزشکان براي تسکين دردهاي ناشي از شکستگي استخوان در کودکان، بروفن را ترجيح مي‌دادند، ولي مطالعه اخير، اين تجربه پزشکان را مورد تأييد قرار داد.
به گفته پژوهشگران، به‌طور کلي، در موارد دردهاي ناشي از جراحت و صدمه به اعضا (تروما)، بروفن تأثير بيشتري نسبت به استامينوفن دارد. اما چرا؟ دليل اين تفاوت چيزي نيست جز تفاوت در مکانيسم عمل اين داروها، بروفن خاصيت ضد التهابي دارد ولي استامينوفن و کدئين، خير.
مسكن‌هاي معروف
به‌طور كلي در كشور ما 3 مسكن و تب‌بر، چه براي كودكان و چه بزرگسالان، از بقيه پركاربردترند.
معروفترين داروي مسکن که در هر خانه‌اي پيدا مي‌شود، چيزي نيست جز استامينوفن. اين داروي محبوب و مؤثر که حدود يک قرن پيش ساخته شد، حکم آچار فرانسه را دارد، هر کسي تب مي‌کند، اولين توصيه، استامينوفن است. سرش درد مي‌گيرد، باز استامينوفن توصيه مي‌شود. دست و پايش درد مي‌گيرد، سراغ استامينوفن مي‌رود و … .
استامينوفن، يک داروي ضد تب بسيار مؤثر است که با تأثير بر مرکز کنترل حرارت بدن در هيپوتالاموس واقع در مغز، تب را کاهش مي‌دهد. همچنين اين دارو، براي کاهش دردهاي خفيف تا متوسط کاربرد دارد ولي فاقد اثرات ضد التهابي است و به همين دليل در مواردي که علت ايجاد درد، بروز التهاب در يک محل است، مثلاً در اثر ضربه، کبودشدگي، کشيدگي يا شکستگي، تأثير آن در مقايسه با مسکن‌هاي ضد التهابي مثل بروفن کاهش مي‌يابد.
استامينوفن معمولاً به‌صورت قرص‌هاي 325 ميلي‌گرمي در بالغين مصرف مي‌شود ولي در اطفال معمولاً از قطره، شربت يا شياف آن استفاده مي‌شود و کاربرد اصلي آن هم کاهش تب است.
نحوه تجويز استامينوفن در کودکان برحسب سن متفاوت است؛ مثلاً در کودکان 6 تا 9 سال به‌صورت 320 ميلي‌گرم هر 6-4 ساعت تجويز مي‌شود ولي در کودکان کم سن و سال‌تر بايد اين ميزان کاهش يابد. در ضمن مهم است اين را بدانيد که هرچند استامينوفن داروي کم‌خطر و مطمئني است، ولي مصرف مقادير زياد آن مي‌تواند به‌شدت به کبد آسيب برساند.
بنابراين استامينوفن و کلاً هر دارويي را از دسترس اطفال دور نگه داريد. اما بروفن؛ بروفن که نام کامل آن ايبوپروفن است، از معروفترين داروهاي گروه داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي (NSAID) محسوب مي‌شود که به‌صورت قرص و شربت وجود دارد. ساير داروهاي معروف اين گروه عبارتند از آسپيرين، ايندومتاسين و….
اين گروه از داروها نه‌تنها اثر ضد تب دارند بلکه با کاهش التهاب، در کنار مکانيسم‌هاي ديگر، درد را هم کاهش مي‌دهند. از جمله شايع‌ترين عوارض اين‌دسته از داروها، ايجاد ناراحتي گوارشي، زخم و خونريزي معده است که البته اين عوارض در مصرف کنندگان آسپيرين بيشتر ديده مي‌شود.
اما آسپيرين که نام اصلي آن، استيل ساليسيليک اسيد يا ASA است، از 80 سال پيش، به‌عنوان يک داروي مؤثر در کاهش تب و تسکين درد شناخته شده است اما به‌دليل عوارض جانبي مهمي که دارد، به‌ويژه در کودکان، معمولاً استامينوفن يا بروفن ترجيح داده مي‌شود. يکي از مهمترين عوارض آسپيرين، آثار گوارشي و ايجاد خونريزي معده است.
از ديگر عوارض بسيار مهم و البته نه‌چندان شايع آسپيرين، ايجاد بيماري بسيار خطرناک کبدي در کودکان دچار آبله مرغان يا ساير بيماري‌هاي ويروسي است.
بنابراين در موارد شک به ابتلا به آبله مرغان يا ساير بيماري‌هاي ويروسي نظير آنفلوآنزا به هيچ وجه از آسپيرين استفاده نکنيد. به‌طور کلي توصيه مي‌شود با وجودي‌که تهيه آسپيرين به نسخه پزشک نياز ندارد، به دليل وجود داروهاي مؤثري نظير استامينوفن يا بروفن، بدون نظر پزشک از آسپيرين به‌ويژه در کودکان استفاده نکنيد.
فراموش نكنيد
نکته مهمي که در مورد داروهاي فوق بايد بدانيد اين است که اين داروها صرفاً علائم بيماري نظير تب و درد را کاهش مي‌دهند ولي عامل بيماري را درمان نمي‌کنند. بنابراين، هرچند اين داروها بدون نسخه پزشک به فروش مي‌رسند، تنها در مواردي که علائم بيماري خفيف و محدود است و علت آن هم مشخص است، به‌طور سرخود از اين دارو استفاده کنيد.
در غير اين صورت، مثلاً اگر کودک شما بدحال است، يا در کنار تب، علائمي نظير گلودرد، سرفه شديد، سوزش ادرار، اسهال و… دارد، يا اين‌که مثلاً در محل وارد آمدن ضربه، دچار تورم و قرمزي و درد شديد شده است حتماً به پزشک مراجعه کنيد تا در صورت لزوم، آنتي‌بيوتيک مناسب يا ساير داروهاي لازم را براي کودک تجويز کند، زيرا همان‌طور که اشاره شد، استامينوفن و بروفن، عامل بيماري را از بين نمي‌برند و تنها علائم را بهبود مي‌بخشند.
نکته مهم ديگر اين‌که اگر شما استامينوفن يا بروفن را براي کودکتان شروع کرديد و ظرف 3-2 روز تب يا درد او کاهش نيافت، حتماً به پزشک مراجعه کنيد.
نویسنده؛دکتر محمدعلي شهاب‌الدين
