تنگی نفس شدید یا پیشرونده، تنگی نفس حمله ای شبانه، خلط خونی، درد سینه به دنبال فعالیت و هیجان، سرفه مزمن و پایدار، چماقی شدن انگشتان، ادم ثابت دست و پاها و … برخی از علائم و نشانه های غیر طبیعی سیستم قلبی، عروقی در بارداری هستند.
بسياري از خانم‌ها بي‌آنكه مشكل قلبي داشته باشند، از بارداري مي‌ترسند و معتقدند بارداري سلامت قلبشان را تهديد مي‌كند. با اينكه بيماري قلبي دومين علت شايع مرگ و مير زنان است و حدود 2 درصد بارداري‌ها در مادران با بيماري قلبي – عروقي رخ مي‌دهد و وجود اين همراهي باعث افزايش خطر براي مادر و جنين خواهد شد، بيشتر خانم‌هاي مبتلا به بيماري قلبي مي‌توانند در صورت مراقبت‌هاي ويژه و ناسب، بارداري سلامت و بدون مشكلي را بگذرانند. اينكه بارداري سلامت قلب را تهديد مي‌كند يا قلب را به سوي نارسايي مي‌برد، موضوعي است كه به بهانه روز جهاني قلب بيشتر در موردش صحبت خواهيم كرد.
اگر خانمي به بيماري قلبي مبتلا باشد و تصميم به بارداري بگيرد، بايد بداند تركيب بيماري قلبي با بارداري، مراقبت از بيمار را از حيطه كاري بسياري از مراقبان بهداشتي خارج مي‌كند. اين بيماران به مراقبت قبل، حين بارداري و پس از بارداري نياز دارند و بهتر است يك گروه مجرب شامل مشاور، پزشك خانواده، متخصص زنان، متخصص قلب، متخصص بيهوشي و متخصص اطفال آنها را تحت نظر داشته باشند اما در مورد كساني كه مشكل قلبي ندارند، موضوع متفاوت است.
بارداري با قلب چه مي‌كند؟
مكانيسم‌هاي تطابقي بدن مادر با بارداري شامل تغييرات قلبي – عروقي شاخص است. در بارداري برون ده قلبي بيش از 40 درصد افزايش مي‌يابد، مصرف اكسيژن مادر 20 درصد بيشتر مي‌شود و فشارخون به ميزان جزيي كاهش مي‌يابد. به دليل بروز اين گونه تغييرات كه اثر مستقيمي بر جريان خون و كاركرد قلبي – عروقي دارند؛ برخي بيماري‌هاي قلبي ممكن است تا زمان بارداري تشخيص داده نشوند از طرف ديگر، نشانه‌هاي بارداري طبيعي ممكن است وجود بيماري قلبي را تقليد كند. به اين عني كه خستگي، احساس سبكي در سر، ضعف، تنگي نفس، ادم (ورم) محيطي و حتي سنكوپ (غش، از دست رفتن هوشياري براي مدت زماني نه چندان طولاني كه به دليل نرسيدن كوتاه مدت خون به مغز ايجاد مي‌شود) مي‌تواند طي بارداري طبيعي نيز ديده شود و افرادي كه در اين زمينه تبحر كافي ندارند، ممكن است به بيماري قلبي مشكوك شوند.
اين نشانه‌ها را جدي بگيريد
نشانه‌هايي كه وجود آنها احتمال وجود بيماري قلبي در دوران بارداري را مطرح مي‌كنند و بايد حتماً ارزيابي طبي شوند، عبارتند از: تنگي نفس محدود كننده فعاليت روزانه، سرفه و خلط خوني، سنكوپ حين فعاليت، درد قفسه سينه در زمان فعاليت. كبودي و صداهاي قالبي غيرطبيعي شديد هم در معاينه باليني بيانگر حضور بيماري قلبي است.
در كشورهاي غربي با كاهش شيوع بيماري‌هاي روماتيسمي قلبي، بيماري‌هاي قلبي مادرزادي بزرگسالان شايع‌تر شده است ولي در ايران، همچنان بيماري‌هاي دريچه‌اي در صدر شايع‌ترين علل است.
براي افرادي كه بيماري قلبي شناخته شده‌اي دارند، انجام مشاوره قبل از بارداري بسيار مهم است. در اين مشاوره‌ها بايد از نظر امكان بارداري آگاهي كافي به خانم داده شود و اطلاع‌رساني در مورد خطرهايي كه مادر و جنين را تهديد مي‌كند، كاملاً انجام شود اين بيماران بايد در مراكز مراقبت بارداري مادران پرخطر معاينه شوند.
چكاپ‌هاي قلبي خطر ندارند؟
بررسي‌هاي لازم كه از آن صحبت مي‌كنيم شامل معاينه باليني، انجام نوار قلب اكوكارديوگرافي است. بيماران و خانواده‌ها معمولاً نگران اثر اين گونه تست‌هاي تشخيصي بر سلامت جنين هستند. انجام اين تست‌ها و حتي ام‌آرآي قلبي بدون تزريق در خانم باردار مشكلي براي سلامت جنين ايجاد نمي‌كند. البته اسكن، اسكن هسته‌اي و آنژيوگرافي خطرهايي دارد و بايد از انجام آنها اجتناب شود مگر اينكه پزشك به دلايلي انجام آنها را صلاح بداند.
نشانه‌هاي كارديوميوپاتي بارداري
آنچه خانم‌ها از آن به نارسايي قلبي در اثر بارداري ياد مي‌كنند، يك بيماري تهديدكننده حيات با علت نامشخص است و در خانم‌هايي كه قبلاً سالم بوده‌اند، در حوالي زايمان ديده مي‌شود. اين بيماري با اختلال عملكرد بطن چپ و علائم نارسايي قلبي در ماه آخر بارداري تا 5 ماه پس از زايمان رخ مي‌دهد و يك بيماري نادر با ميزان بروز تقريباً معادل يك در 2 هزار و 300 مورد تولد زنده است.
شروع اين بيماري اغلب تدريجي و پيشرونده است و در صورت تشخيص ندادن به موقع و درمان مناسب با ميزان مرگ و مير بالايي همراه خواهد بود. توصيه مي‌كنم بي‌جهت نگران نشويد اما اگر جزو افراد در معرض خطر هستيد، به محض بروز علائم آن را جدي بگيريد.
اگر بارداري چند قلويي داشتيد؛ سن بالايي در زمان بارداري داريد يا به فشارخون بالا و مسموميت بارداري مبتلا شده‌ايد، در معرض خطريد. تظاهرات باليني اين بيماري، شبيه نارسايي قلبي است و علائم آن در ابتدا ممكن است با تغييرات بارداري طبيعي اشتباه شود.
همان گونه كه گفته شد، تاخير در تشخيص فاجعه‌بار است بنابراين پزشكانب ايد اين بيماري را در هر مادر بارداري با علائم بدون توجيه در نظر داشته باشند. نكته قابل توجه اين است كه حتي پس از بهبود كامل هم خطر عود بيماري در بارداري‌هاي بعدي وجود دارد و بارداري مجدد اصلاً توصيه نمي‌شود.
