900
نخوابيدن به اندازه کافي و يا بد خوابيدن اصلاً خوب نيست. در حقيقت عوارض آن بسيار زياد است. ولي بي خوابي به هر دليلي که باشد، به طرز فوق العاده اي به سلامتي، فعاليت، ايمني شما آسيب مي رساند

 در سنین نوجوانی 12 تا 18 ساله، حداکثر خواب مورد نیاز نوجوانان، 7 تا 9 ساعت است و معمولا در این سنین یکی از شکایات مهم والدین، کم‌خوابی یا بیخوابی در کودکان و نوجوانان است. این درحالی است که داشتن اطلاعات کافی از کمیت و کیفیت خواب طبیعی در سنین مختلف و همچنین کسب دانش در مورد بیماری‌ها می‌تواند راهگشای تشخیص و درمان به موقع و مناسب بیماری‌های مرتبط با خواب شود.دکتر شبنم جلیل‏القدر، متخصص کودکان و فلوشیپ خواب با بیان این مساله در گفت‌وگو با شفقنا زندگی گفت: «کودکان و نوجوانان یک دوم و سپس یک‏سوم زندگی خود را در خواب سپری می‏کنند و هر نوع اختلال در خواب طبیعی، می‏تواند با تاثیر جدی روی رشد، تکامل، عملکرد ذهنی و هوشی آنها همراه باشد. برای اینکه بتوانیم خواب طبیعی را از غیرطبیعی افتراق بدهیم نیازمند این است که بدانیم یک الگوی خواب طبیعی در سنین مختلف به چه شکل است. معمولا خواب مورد نیاز در سنین 3 تا 5 سالگی، حدود 11 تا 12 ساعت در شبانه‏روز است و باید به این نکته توجه داشت که بیشتر کودکان پس از 4 سالگی به خواب بعدازظهر نیازی ندارند. کودکان دبستانی 6 تا 12 ساله هم به حدود 10 تا 11 ساعت خواب در طول شبانه‌روز نیاز دارند و خواب‏آلودگی طول روز در این سن، نشانه اغتشاش خواب است.»

تاثير تغييرات هورموني بر ساعت‌ خواب نوجوانان

وی با بیان اینکه تغییرات هورمونی می‌تواند ساعت خواب نوجوانان را برهم بزند، گفت: «در دوران بلوغ، تغییرات داخلی در ریتم سیر کادین و پروسه‌های هومئوستاتیک خواب و بیداری هر دو با هم ظاهر می‌شود. تغییرات بلوغ در این سن باعث تغییر فیزیولوژیک حداکثر 2ساعت در شروع خواب و تاخير در بیدار شدن می‌شوند و نوجوانان به‌طور طبیعی تمایل به بیشتر بیدار ماندن دارند و ترجیح می‌دهند دیرتر به رختخواب بروند درحالی که مدارس و اجتماع با این تاخير سیر کادین تطابق ندارد.»

این متخصص کودکان با اشاره به اینکه خواب ناکافی بیشترین تاثیر را بر رفتارهای نوجوانان دارد که متاسفانه اغلب آنها با این مشکل دست به گریبان هستند، اظهار داشت: «اغلب نوجوانان مدت زمان کوتاه‌تری نسبت به نیاز واقعی خود می‌خوابند و فاکتورهای محیطی، سبک زندگی، نیازهای اجتماعی مانند کار در منزل یا کار خارج از منزل در ساعت بعد از مدرسه، درس خواندن تا دیروقت در میزان خواب این سن اثر می‏گذارند. همه این عوامل در مجموع می‏تواند باعث خواب‏آلودگی در طول روز یا بدخلقی، کاهش تمرکز، کاهش کنترل رفتار و مهارت‏های تحصیلی شوند. خواب ناکافی بیشترین تاثیر را بر رفتارهای نوجوانان دارد که متاسفانه اغلب آنها با این مشکل دست به گریبان هستند. این درحالی است که متاسفانه شاهد هم هستیم برخی از نوجوانان به دلیل نیاز به شب‏بیداری برای کنکور از داروهای محرک مثل ریتالین استفاده می‏کنند درحالی که مصرف این داروها می‏تواند باعث اختلال در خواب شود.»

شایع‏ترین اختلالات خواب در نوجوانان

در ادامه گفت‌وگو این فلوشیب خواب، به مهم‏ترین علل بی‏خوابی در کودکان اشاره کرد و گفت: «وجود بیماری‌های جسمانی حاد یا مزمن، بیماری‌های مزمن غیرعفونی و انواع بیماری‌های عصبی و همچنین مصرف برخی داروها از جمله آنتی‌هیستامین، ضدتشنج، آنتی‌بیوتیک و داروهای خاص برای سرفه ، ابتلا به اختلالات روانی و رفتاریف ژنتیک و تیپ شخصیتی، ترس از خواب و اختلالات ریتم سیرکاردین بدن مانند سندروم فاز تاخیری خواب، سندروم فاز زودرس خواب می‌توانند از عوامل بهم ریختن الگوی خواب طبیعی باشند.»

افرادی که سندرم تاخیری خواب دارند شب‏ها دیروقت به خواب می‏روند

وی با بیان اینکه ‌سندرم تاخیری در خواب، یکی از شایع‌ترین علل اختلالات خواب در نوجوانان است، توضیح داد: «معمولا افرادی که سندرم تاخیری خواب دارند شب‏ها دیروقت به خواب می‏روند. این بیماران همیشه در ساعت‏های ابتدایی شب کاملا سرحال هستند و هیچ نیازی به خواب نمی‏بینند و اگر الگوریتم خواب آنها را برای 2 هفته تحت‏نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که از 2 صبح به بعد، خوابشان شروع می‏شود. در این بیماران اگر به هر دلیلی فرد مجبور شود از خواب بیدار شود، به طور معمول روز بعد، مدت زمان خواب کمی طولانی‏تر خواهد شد.»

جلیل‌القدر با بیان اینکه علایم این بیماری معمولا با هیچ‌یک از بیمارهای دیگر که باعث مشکل در شروع خواب یا خواب‏آلودگی طی روز می‏شود، قابل‌انطباق نیست، اظهار داشت:‌ »سندرم تاخیری در خواب دارای درجات مختلفی است که برحسب معیارهای متفاوت به دست می‏آید. مثلا اینکه ساعت شروع خواب و بیدار شدن در این افراد چه زمانی است؛ برخی از آنها 2 صبح یا 3 یا 4 صبح می‏خوابند و… معمولا یک خواب طبیعی برای آنها از ساعت 4 صبح به بعد شروع می‏شود و فرد تا ظهر می‏خوابد. به‏طور کلی مدت زمان کل خواب در این افراد، متناسب با سن است البته زمان شروع خواب بسیار متفاوت خواهد بود. بد نیست بدانید این بیماران معمولا مشکلی در حفظ ممتد خواب بعد از شروع آن ندارد.»

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین رعایت بهداشت خواب را از جمله اصلی‌ترین ارکان در درمان دانست و گفت:‌ »برای رفع این مشکل می‏توان از درمان‏های متعددی مثل نوردرمانی، کرونوتراپی تا دارو درمانی از جمله ملاتونین کمک گرفت. هرچند رعایت بهداشت خواب از جمله اصلی‌ترین ارکان درمان است.»

شیوع سندرم پای بیقرار در 25 درصد کودکان گزارش شده است

سندرم پای بیقرار، بیماری نورولوژیکی‌ دیگری است که به‏راحتی خلق و خو و کیفیت زندگی و خواب فرد را تحت‏تاثیر قرار می‏دهد. این فلوشیپ خواب با بیان این نکته گفت: «سندرم پای‌بیقرار، یک حرکت ناگهانی در اندام است که تظاهرات غیرطبیعی آن ممکن است هنگام دراز کشیدن برای به خواب رفتن اذیت‏کننده باشند و حداکثر شدت آن هم زمانی است که فرد به خواب نزدیک می‏شود. شیوع سندرم پای بیقرار در 25 درصد کودکان گزارش شده و در 50 درصد موارد علائم متوسط تا شدید هستند. شیوع این اختلال در جمعیت‏های خاص مثل بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه و تحت دیالیز یا بیماران با کم‌خونی بالاتر است. در برخی خانواده‌ها سابقه ژنتیک وجود دارد.»

وی با توضیح اینکه معمولا این کودکان نیاز به احساس غیرارادی به حرکت دادن پا دارند و با حرکت اندام‏ها، احساس بهتری به آنها دست می‏دهد، گفت: «علایم سندرم پای بیقرار بعدازظهر و شب تشدید می‏شود. گاهی ممکن است افراد مبتلا احساسات ناخوشایندی را توصیف کنند؛ مثلا کودکی بگوید «حس می‏کنم وقتی نشستم یا دراز کشیدم، مورچه یا حشره‏ای روی پام حرکت می‏کنه» یا ترجیح بدهد که شب‌ها فقط راه برود و نشیند.»

ارتباط نزدیکی بین سندرم پای بیقرار با کمبود آهن وجود دارد

جلیل‌القدر با اشاره به اینکه ارتباط نزدیکی بین سندرم پای بیقرار با کمبود آهن وجود دارد، توضیح داد:‌ «ارتباط نزدیکی بین ابتلا به سندرم پای بیقرار با سطح ذخیره آهن بدن یعنی فریتین خون کمتر از 45 میکروگرم در لیتر وجود دارد. بیش‏فعالی، اضطراب و افسردگی ارتباط نزدیکی با سندرم پای بیقرار دارد. 12 تا 35 درصد کودکان مبتلا به بیش‏فعالی، دچار سندرم پای بیقرار هستند.»

وی رعایت بهداشت خواب و داشتن عادت مناسب خواب، پرهیز از مصرف داروهای خاص مثل آنتی‏هیستامین، مواد کافئین‏دار، ضدافسردگی و… را در درمان این مشکل موثر دانست و گفت: «اگر هم سطح آهن بدن پایین باشد با تجویز آهن و در کنار آن ویتامین c درمان‏ انجام می‏شود. درمان‌های تخصصی‌تر توسط پزشک انجام خواهد شد.»

اگر تعداد پرش‏های کلیشه‌ای 5 بار یا بیش از آن در هر ساعت باشد، غیرطبیعی است

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین در ادامه گفت‌وگو با بیان اینکه بیماری‏های حرکتی دوره‏ای پاها هم می‌تواند باعث اختلالات خواب شوند، گفت: «این اختلال ممکن است باعث افت واضح کیفیت خواب شود. این بیماری با اسپاسم یا پرش مکرر پاها در خواب همراه است و تنها اختلال حرکتی است که فقط هنگام خواب روی می‏دهد، به همین علت گاهی اختلال حرکت دوره‏ای اندام طی خواب نیز نامیده می‏شود. اغلب این بیماری با سندرم پای بیقرار مرتبط دانسته می‏شود. شایع‏ترین علامتی که به وسیله افراد مبتلا گزارش می‏شود،‌ حرکات اندام‏ها نیست بلکه خواب بد شبانه و خواب‏آلودگی افراطی در طی روز است. این عارضه با تست پلی‏سومنوگرافی تشخیص داده می‏شود. معمولا در خواب پرش‏های کلیشه‏ای برای نیم تا 10 ثانیه به فواصل 15 تا 40 ثانیه صورت می‏گیرد که در جریان آن، فشارخون و ضربان قلب بالا می‏رود و بیمار اغلب دچار بیداری‏های کوتاه شبانه می‏شود درحالی که از آن بی‏خبر است. اگر تعداد این پرش‏ها 5 بار یا بیش از آن در هر ساعت باشد، غیرطبیعی است.»

برخورد با بی‏خوابی و کم‌خوابی

در سنین زیر 18 سال، سازمان غذا و داروی جهانی مصرف دارو را برای رفع بی‏خوابی در کودکان توصیه نمی‏کند

شبنم جلیل‌القدر با تاکید بر اینکه اگر برای این مشکلات اختلالات ارگانیک وجود داشت باید درمان شود، گفت: «گرفتن شرح حال از والدین کودک در مورد الگوی خواب و بیداری آنها و ارزیابی متوسط خواب روزانه، توجه به عوامل فردی، محیطی، پیشرفت تحصیلی و وضعیت تغذیه روزانه در درمان ضروری است. اگر برای این مشکلات اختلالات ارگانیک وجود داشت باید درمان شود. معمولا پزشک متخصص برای درمان اختلال خواب کودکان، احتمال وجود مسائل طبی، آلرژی‏ها، سابقه مصرف داروها، عوامل رفتاری و وضعیت‏هایی که باعث ایجاد اختلال در کودک می‏شوند را بررسی می‏کند. و همه سعی پزشک پیدا کردن علت زمینه‌ای و درمان آن است.»

او درپایان با اشاره به اینکه در سنین زیر 18 سال، سازمان غذا و داروی جهانی مصرف دارو را برای رفع بی‏خوابی در کودکان توصیه نمی‏کند، توضیح داد: «از جمله مواردی که به خوب خوابیدن افراد کمک می‏کند و متاسفانه در کشور ما اهمیت چندانی به آن داده نمی‏شود، رعایت بهداشت خواب و الگوی منظم خواب و بیداری است. منظور از رعایت بهداشت خواب، خوردن شام سبک 2 ساعت قبل از خواب، پرهیز از نوشیدن چای و موادخوراکی حاوی کافئین هنگام شب، نخوابیدن در هنگام بعدازظهر، دوش گرفتن عصرگاهی، داشتن حداقل فعالیت فیزیکی در ساعات نزذیک به خواب، نور کم اتاق خواب و دمای مناسب بین 24-21 درجه سانتی‏گراد، احساس آرامش در مکانی که قرار است بخوابید، دوری از افکار نگران‏کننده و استرس‏زا به خصوص پرهیز از کار یا بازی شبانگاهی با کامپیوتر و همچنین عدم مصرف داروهایی که منجر به بی‏خوابی می‏شود. تمامی این نکته‌ها از مواردی هستند که به خوب خوابیدن افراد کمک می‏کنند.»