تاثیر سوءتغذیه بر مغز کودکان یک ادعا نیست،‌ تحقیقات علمی نه تنها آن را ثابت کرده بلکه راه‌های مقابله با آن را نیز ارائه کرده است.
در ادامه به صورت تصویری این موضوع را بررسی و راهکارهای مقابله با آن را بیان می‌کنیم.

 اولین و مهمترین تاثیری که سوءتغذیه بر کودکان دارد در دوره جنینی و بر روی مغز آنان است. در تصویر زیر اسکن مغزی کودکی که مبتلا به سوءتغذیه است نمایش داده می شود. در این تصویر به روشنی مشاهده می‌شود که سلول‌های مغزی این کودک (تصویر سمت چپ) بسیار نافرم در میان قشاءمغزی قرار گرفته‌اند. این تصویر، نمایی از مغز یک کودک 10 ماهه است که از بدو تولد با مشکل سوءتغذیه مواجه بوده است. اسکن مغزی همین کودک 3 ماه بعد از درمان به شدت تغییر می‌یابد که بیانگر رفع بیماری سوءتغذیه در این کودک به حساب می‌آید.

جای تعجب ندارد، خداوند آنتومی بدن را به صورتی طراحی کرده است که تکلیف همه اعضا کاملا مشخص باشد؛ به این ترتیب و به خوبی معلوم است که هر کدام از اعضا به چه موادی برای رشد و کارکرد بهینه نیاز دارند.
مثلا مغز برای رشد به شدت نیازمند «پروتئین و انرژی»‌است و آنها را از «کربوهیدرات و چربی» می‌تواند کسب کند. به این ترتیب می‌توان به راحتی دریافت که برای داشتن مغزی تکامل یافته، با کارآیی مناسب باید مواد با ارزش به بدن برسد که شامل کربوهیدرات و چربی باشد، همچنین وقتی مطرح می‌شود که رشد مغز و تکامل اعصاب در رحم مادر و از دوره جنینی آغاز می‌شود می‌توان به اهمیت دریافت مواد مغذی در این دوران بیش از پیش پی برد. به عبارتی فقدان پروتئین، کربوهیدرات و چربی در دوره بارداری و بعد از تولد نوزاد اثرات مخرب زیادی راه به همراه دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
- ایجاد بیماری‌های مغزی
- کوچک بودن سلول‌های خاکستری مغز
-عدم رشد کانال‌های عصبی مغز
براساس اعلام وزارت بهداشت ایالت متحده امریکا 80 درصد از کودکانی که تا سن دوسالگی از بیماری‌های مغزی رنج می‌برند از مواد مغذی محروم بوده‌اند ضمن آنکه کمبود پروتئین نیز منجر به کوچک شدن سلول‌های مغزی کودک می‌شود. و با علم به اینکه کودک در ماه اول تولد به کالری مشخصی نیاز دارد تا کانال‌های عصبی مغز در کودک تکامل یابد معلوم می‌شود، تغذیه در روزهای اول زندگی تا چه میزان در تامین نیازهای بدن و تقویت آن برای آینده زندگی مهم است.
برابر تحقیقات انجام شده 16 روز پس از لقاح، شکل‌گیری لوله عصبی مغزی آغاز می‌شود و در ماه هفتم، مغز جنین به شکل مغز فرد بالغ در می‌آید، به همین دلیل در این زمان جنین نیازی جدی به تغذیه پروتئین، کربوهیدرات و چربی دارد.

مغز بدون آهن می‌میرد
دریافت آهن در مغز برای رشد «میلین» حیاتی است، ساختار مغز به شکلی طراحی شده است که در آن لایه‌ای چربی در اطراف سلول‌های عصبی تجمع می‌کنند تا سیگنال‌های عصبی را از مغز به مرکز مورد نظر برسانند. غلاف میلین، سلول‌های عصبی را قادر می‌کند اطلاعات را سریعتر منتقل کنند و به آنها اجازه می‌دهد تا فرآیندهای مغزی پیچیده‌تری انجام دهند. فقر آهن قبل از سه سالگی به احتمال زیاد باعث ایجاد تغییرات دائمی در میلین و مختل کردن کارکردهایی است که از آن نام بردیم.
آهن همچنین تسهیل کنند تولید «انتقال دهنده‌های عصبی» نیز هست، انتقال دهنده‌های عصبی همان مواد شیمیایی هستند که پیام‌های عصبی بین سلولی را منتقل می‌کنند. شواهد علمی نشان می‌دهد که کمبود آهن در بدن مادر آن هم در دوران بارداری، کودک را از رشد مغزی محروم می‌کند مشکلی که اگر تا یک سالگی نوزاد برطرف نشود،‌ دیگر جبران شدنی نیست و منجر به بروز اختلالات جسمی و روانی مادام‌العمر در کودک می‌شود.
به عبارتی فقر آهن یک خطر بسیار قوی برای مادر و کودک بود که تاثیرات کوتاه مدت و بلند مدت شناختی، حرکتی، اختلال اجتماعی و عاطفی برای هر دو به همراه می‌آورد.
البته گفتنی است که فقر آهن تقریبا در نیمی از کودکان کشورهایی با درآمد کم و متوسط وجود دارد و 47 درصد از کودکان این کشورها از کم خونی نیز رنج می‌برند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که 42 درصد از زنان باردار این کشورها نیز دچار کم خونی شدید هستند مشکلی که فقط دراثر سوءتغذیه ایجاد می‌شود.
شایع‌ترین علت عقب ماندگی ذهنی
مصرف نکردن «ید» و کمبود آن تنها و بزرگترین علت عقب‌ماندگی ذهنی در کودکان به حساب می‌آید،‌مشکلی که به راحتی می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد. سازمان بهداشت جهانی 5 سال پیش اعلام کرد که 2 میلیارد نفر در دنیا از کمبود ید رنج می‌برند و یک سوم آنها در سن مدرسه قرار دارند. کمبود ید قبل و حین دوران بارداری می‌تواند منجر به کاهش هورمون‌های «تیروئید» در مادر و «کرتینیسم» در کودکان شود. کاهش کرتینیسم عقب ماندگی ذهنی، ناشنوایی و بروز ناهنجاری‌های صورت در نوزاد را سبب می‌شود. همچنین کمبود اندک ید، 10 امتیاز از آی‌کیوی کودک می‌کاهد.
در کشور ما این ماده به نان تزریق می‌شد و برخورداری مادر و کودک از این غذای ساده که به عنوان بازدارنده تولد کودکانی با آسیب‌های شدید مغزی و جسمی به حساب می‌اید، بخشی از مشکلات تولد کودکانی با این مشکلات کاسته شد.

چند ماده حیاتی
«روی» (زینگ) نقش مهمی در رشد مغز ایفا می‌کند، تصور می‌شود این ماده در ارتباط بین «نورون‌ها» و «هیپوکامپ» که کنترل کننده بخش حافظه هستند، تاثیر حیاتی دارد. نتایج مطالعات در مورد تاثیر مکمل زینک بر نتایج شناختی مساله‌ ثابت شده علمی بوده و در سال‌های اخیر نیز تاثیر این مکمل روی توان حرکتی و برقراری ارتباط مستقیم نیز اثبات شده است.
کارشناسان ویتامین «ب12» و «فولات» را تولیدکننده سلول‌های قرمز خون می‌دانند. تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود در هر دوی این مواد می‌تواند در رشد مغز نوزادان تاثیرگذار باشد. ویتامین ب12 نیز مانند آهن رشد میلین را در کنترل خود دارد و بدون آن، میلین به اندازه کافی رشد نمی‌‌کند و شکل طبیعی به خود نمی‌گیرد.
در راستای کاهش و رفع سوء تغذیه کودکان زیر ۶ سال کمیته امداد امام خمینی(ره) طرحی را با عنوان همسفره اجرایی می کند که در آن از طریق سامانه#2222*780* و یا مراجعه به سایت hamsofreh.ir و یا در روش سبد، امکان انتخاب چند سبد غذایی هر کودک به مبلغ ماهانه ۷۰۰هزار ریال در نظر گرفته شده است که با حمایت اقشار مختلف مردم مواد مورد نیاز کودکان شناسایی شده توسط وزارت بهداشت تامین می شوند.