"شب کوری" یک وضعیت دشوار یا غیر ممکن برای دیدن درنور نسبتا کم است. شب کوری ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد، و یا به علت صدمه و یا سوء تغذیه (به عنوان مثال، کمبود ویتامین A) ایجاد شود. این را می توان به عنوان سازگاری کافی به تاریکی توصیف کرد.شایع ترین علت مرض شبکوری رتینیت پیگمانتر، یک اختلال است که در آن سلول های میله در شبکیه به تدریج توانایی خود را برای پاسخ دادن به نور از دست می دهند
شب کوری عبارت است از حالتی که بیمار در شرایط کمبود نور نسبتاً یا به طور کامل قادر به دیدن اشیاء اطراف خود نمیباشد. این اختلال میتواند تظاهری از چندین بیماری مختلف باشد. شب کوری میتواند از هنگام تولد وجود داشته باشد یا بعداً در طول زندگی تحت علل مختلف ایجاد شود. با توجه به اینکه این عارضه میتواند تظاهر بیماریهای مختلف باشد، برآورد دقیقی از شیوع آن در دست نیست.
مکانیسم دید انسان در شب چگونه است؟
در قسمت عقب چشم هر انسان یک بافت بی نظیر به نام "شبکیه" قرار دارد. تمام نورهایی که از اشیاء اطراف انسان وارد چشم میشود روی شبکیه به هم میرسند. همانگونه که نوری وارد دوربین عکاسی میشود و به روی فیلم میافتد. شبکیه انسان از دو دسته مهم سلول های حساس به نور تشکیل شده است.
1- سلولهای استوانه ای که در قسمتهای محیطی شبکیه قرار دارند و توانایی دیدن رنگ ها را ندارند و تصاویر را به صورت سیاه و سفید و خاکستری میبینند. به احتمال زیاد انسان در محیط کم نور تنها با کمک این سلولها بینایی دارد و هرگونه آسیبی به این سلولها دید انسان در نور کم را مختل میکند.
2- سلولهای مخروطی که در قسمتهای مرکزی شبکیه قرار دارند و مسئول دید در شرایط روشنایی و دید رنگی هستند.
علل شب کوری:
همانگونه که گفته شد بیماریهای مختلف میتوانند منجر به شب کوری شوند. شایعترین علت شب کوری یک بیماری ژنتیکی به نام رتینیت پیگمنتوزا (RP) است.
1. رتینیت پیگمنتوزا:
این اختلال شامل از بین رفتن تدریجی سلولهای استوانهای که مسئول دید در نور کم است میباشد، گرچه این بیماری میتواند سلولهای مخروطی را هم درگیر کند. از هر 4000 نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا است و در هر دو جنس زن و مرد این بیماری شیوع یکسانی دارد. علائم این بیماری معمولاً در دوران کودکی شروع میشود و به صورت اختلال در دید شب است که در اکثر اوقات توسط والدین فرد مبتلا تشخیص داده میشود. در مراحل بعدی به علت تخریب سلولهای استوانهای که مسئول دید محیطی هستنند، دید محیطی این افراد هم دچار اختلال میشود. در برخی از موارد این بیماری بعد از یک تصادف در شب در فرد مبتلا کشف میشود. تاکنون هیچگونه درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد ولی درمان برخی از عوارض این بیماری مانند آب مروارید و عیوب انکساری مانند نزدیکبینی میتواند دید این افراد را تا حدودی بهبود ببخشد. این بیماری معمولاً به طور آرام آرام پیشرفت میکند اما کوری کامل بسیار نامحتمل است. استفاده از کلاه های لبه دار و عینک آفتابی در روز و استفاده از مواد آنتی اکسیدان مثل ویتامین A (تحت نظر پزشک) در این بیماران مفید گزارش شده است.
2. کمبود ویتامین A:
یکی دگیر از علل مهم شب کوری کمبود ویتامین A میباشد. این ویتامین در نهایت در چشم انسان به مادهای تبدیل میشود که برای دید در تاریکی در سلولهای استوانهای مورد استفاده قرار میگیرد. کمبود این ویتامین میتواند در شرایط کمبود غذایی این ویتامین مانند شرایط تغذیهای فرد مبتلا یا ثانویه به بیماریهای مختلف ایجاد شود. برای مثال شرایطی که فرد مقادیر لازم از این ویتامین را مصرف میکند ولی به علل مشکلات مختلف گوارشی مانند بیماری سلیاک یا عمل جراحی رودهها، قادر به جذب آن نمیباشد. معمولاً این افراد در مراحل اولیه دید در شب خود را از دست میدهند. علامت دیگر این بیماران در مراحل پیشرفته تر خشکی چشم است که در نهایت در صورت عدم درمان بیماری تبدیل به نازکی قرنیه و سوراخ شدن قرنیه این افراد میشود. درمان این افراد شامل مصرف مواد غذایی پر از ویتامین A و محلولهای داخل وریدی داد. از علل دیگر شب کوری میتوان انواع خاصی از آب مروارید و برخی از داروها را نام برد.
آیا اختلالات دیگری هم به جز شب کوری وجود دارد که دید در تاریکی را کم کنند؟
بله اختلالات متعددی وجود دارد که میتواند دید فرد را در تاریکی مختل کند. شایعترین آنها در زیر آورده شده است.
اکثر بیماران مبتلا در زندگی روزمره چندان دچار اختلال نمیشوند و معمولاً مشکل آنها محدود به فعالیتهایی در نور کم مانند رانندگی در شب است. این افراد بخش اعظم مبتلایان به اختلال دید در تاریکی را تشکیل می دهند و معمولاً در حدود سن 40 تا 50 سالگی هستند. این افراد معمولاً عیوب انکساری خفیف مانند نزدیک بینی دارند. در شب به خاطر نور کم مردمک چشم باز میشود تا نور بیشتری وارد چشم شود و در اینحالت نزدیکبینی فرد به شکل شدیدتری خود را نشان میدهد. این افراد به راحتی با تجویز عینک مناسب مشکلشان حل میشود. نکته مهم این است که این افراد به علت دارا بدون دید خوب در روز معمولاً از عینک استفاده نمیکنند. این افراد باید حتماً به چشم پزشک مراجعه کنند تا سایر علل اختلال در دید شب رد شود.
دسته دیگر از افراد دچار اختلال دید در شب کسانی هستند که دیدشان در روز و شب چندان متفاوت نیست ولی شکایت اصلی آنها، پخش نور یا هاله اطراف نور است که میتواند به علت مشکلات قرنیه یا عدسی یک یا هر دو چشم باشد. کدورت های سطح قرنیه یا در مواردی بعد از انجام عمل LASIK یا PRK روی قرنیه میتوانند باعث پخش نور یا هاله اطراف نور شده و دید بیمار در شب را تحت تأثیر قرار دهند. این اختلال میتواند باعث تصادف های مرگبار در هنگام رانندگی در شب شوند. این افراد حتماً باید توسط چشم پزشک معاینه شوند و مشکل قرنیه یا عدسی آنها بررسی و علل قابل درمان، توسط قطره یا داروهای خوراکی یا جراحی رفع شود. افراد مبتلا به شب کوری که مشکل دید در شب آنها قابل درمان نیست باید از انجام فعالیت های مهم در شب مانند رانندگی خودداری کنند.