سرطان یکی از خطرناک ترین بیماری هاست؛ این بیماری به دو نوع خوش خیم و بد خیم تقسیم بندی می شود و در اغلب موارد در نوع بد خیم منجر به مرگ فرد می شود. تاکنون شیمی درمانی به عنوان رایج ترین شیوه برای درمان سرطان شناخته می شد، اما به تازگی روشی به عنوان رگ زایی برای درمان سرطان ابداع شده است که می تواند روند این بیماری را کند و آنرا درمان کند. در ادامه با دکتر سلام همراه باشید.
نسیم گل کار دانش‌آموخته دکترای تخصصی دانشگاه علوم پزشکی شیراز گفت: اولین بار دانشمندی به نام فولکمن (Folkman) این نظریه را مطرح کرد که رشد تومور‌ها وابسته به آنژیوژنز است، آنژیوژنز یا همان رگ زایی، فرایندی است که در آن رگ‌های جدید از رگ‌های پیشین (موجود) رشد می‌کنند.
این فرایند طبیعی مهم، نقش زیادی در وقایع فیزیولوژیک بدن مانند رشد و نمو، ترمیم زخم و تولید مثل دارد.
با این حال، رگ زایی در فرایند‌های پاتولوژیک نیز دخیل است؛ برای مثال مبنای تغییر شکل تومور‌ها از حالت خفته به بدخیم به واسطه همین فرایند است. ایجاد رگ‌های خونرسان در درون تومور‌ها برای رشد آن‌ها ضروری است.
گل کار ادامه داد: «یکی از زمینه‌های پژوهشی بسیار امیدوار کننده، درمان به واسطه مهار رگ زایی (آنتی آنژیوژنیک ترابی) است.
با این روش می‌توان با طراحی عوامل درمانی مناسب به کنترل و درمان رشد و یا متاستاز شدن تومور و همچنین درمان انواعی از اختلالات وابسته به رگ زایی نظیر آرتریت روماتوئید، رتینوپاتی و نفروپاتی دیابتی و اندومتریوز دست یافت.
هدف این مطالعه نیز، ارائه نانوسامانه‌ای ژن رسان، برای مهار بیان اصلی‌ترین فاکتور رگ زایی (VEGF) و در نتیجه القای مرگ سلولی درسلول‌های سرطانی بوده است. VEGF، فاکتور رشد عروق و یکی از اصلی‌ترین فعال کننده‌های رگ زایی است.»
به گفته این محقق، نانوسامانه ساخته شده با دارا بودن یک سری خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مطلوب، سبب مهار بیان و ترشح عامل رگ زایی (VEGF) و در نتیجه مهار رشد سلول توموری در مطالعات برون تن (سلولی-آزمایشگاهی) شده است.
گل کار در توضیح کاملتر مواد به کار رفته در ساخت این نانوسامانه عنوان کرد: «برای دستیابی به قابلیت بالا در بارگیری و انتقال ژن مهار‌کننده رگ‌زایی به سلول سرطانی، در ساخت آن از نانو لیپوزوم‌های پلی اتیلن گلیکول دار، پلیمر دندریمر و کلسترول استفاده شد. در واقع ابتدا کلسترول در یک نسبت بهینه و با بازدهی خوبی به دندریمر متصل شده است.
این لیپوپلیمر که توانایی بسیار خوبی در تشکیل میسل از خود نشان داده، در ساختار نانولیپوزوم‌های ساخته شده قرار گرفته است.»
وی افزود: «طبق مشاهدات، این نانو سامانه توانسته است به میزان بالایی (بیشتر از ۹۰ رصد) ژن علیه فاکتور مهم رگ زایی (VEGF) را بارگیری کند. از طرفی ژن بارگیری شده در نانوسامانه نیز به خوبی در محیط سرم خون در مقابل تخریب به وسیله اندونوکلئاز‌ها پایدار بوده است.
همچنین ارزیابی سلولی حاکی از آن است که این نانوسامانه به خوبی توسط سلول های سرطانی (MCF-۷) برداشت شده و باعث کاهش ترشح فاکتور رگ زایی (۴۰- ۴۵ درصد) VEGF و مهار رشد سلول‌های سرطانی تا ۵۰ درصد می‌شود که این میزان در مقایسه با دندریپلکس مشابه خود بیشتر بوده است.»
در این طرح از آزمون‌های مختلفی از جمله FTIR، NMR، TEM، کشت سلولی و ارزیابی‌های دیگر استفاده شده است.
همانگونه که گفته شد، استفاده از ژن‌ها در مهار رگ زایی از روش‌های موثر و اختصاصی درمان بیماری‌ها از جمله سرطان است.
از میان ژن‌ها، siRNAها به عنوان ابزاری بسیار قدرتمند برای خاموش کردن اختصاصی ژن مطرح شده‌اند. استفاده از SiRNA علیه VEGF (فاکتور فعال کننده‌ی رگ زایی) منجر به مهار اختصاصی و دقیق رگ زایی خواهد شد؛ بنابراین در این مطالعه از ژن SiRNA علیه VEGF استفاده شد.
اما به دلیل موانع کلیدی در رسیدن کافی درون تن siRNA به محل هدف، طراحی یک سیستم حامل ضروری است تا بتواند ژن را محافظت و آن را به طور کافی به محل مورد نظر برساند.
حامل لیپوزوم (ویزیکول‌های تشکیل شده از دو لایه‌های لیپیدی) از حامل‌های پرطرفدار در مبحث دارو و ژن رسانی هستند.
با این حال یکی از معایب اصلی نانولیپوزوم‌ها به دام افتادن توسط سیستم فاگوسیت تک هسته‌ای در بدن و حذف سریع قبل از اثر است.
با وارد کردن پلیمر پلی‌اتیلن گلیکول در فرمولاسیون و به وجود آمدن نانولیپوزوم‌هایی با نیمه عمر طولانی در گردش خون، این مشکل را می‌توان رفع کرد. همچنین برای افزایش اتصال داروی ژنتیکی و به دنبال آن افزایش ترانسفکشن سلولی ژن (وارد شدن ژن به سلول محل اثر) می‌توان از پلیمر دندریمر پلی آمیدو آمین (PAMAM) استفاده کرد.
گروه‌های آمین نوع اول دندریمر موجب اتصال به داروی ژنتیکی و فشرده کردن آن شده و گروه‌های آمین نوع سوم آن موجب افزایش آزاد کردن ژن به داخل سیتوپلاسم سلول هدف می‌شوند.
این تحقیقات حاصل تلاش‌های دکتر نسیم گل کار دانش‌آموخته دکترای تخصصی فارماسیوتیکس داروسازی از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، دکتر علی محمد تمدن (دکترای تخصصی فارماسیوتیکس داروسازی) و دکتر سلیمان محمدی سامانی (دکترای تخصصی فارماسیوتیکس داروسازی) اعضای هیات علمی این دانشگاه است.
نتایج این کار در مجله‌ی International Journal of Pharmaceutics با ضریب تاثیر ۳/۶۵ و ضریب تاثیر ۵ ساله ۴/۲۲، (جلد ۵۱۰، سال ۲۰۱۶، صفحات ۳۰ تا ۴۱) به چاپ رسیده است.
در دنیای امروز، بیماری سرطان یکی از مشکلات جدی است که جوامع بشری را به خطر انداخته است از این رو است که تا کنون تلاش‌های زیادی برای یافتن راهی مناسب برای کنترل و درمان این بیماری صورت گرفته است. در حال حاضر سرطان عامل ۱۲ درصد مرگ و میر جهان و سومین عامل مرگ در ایران است. هزینه سالانه برای این بیماری در ایران حدود ۱۰۰۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است.
منبع: باشگاه خبرنگاران