استروئیدهای آنابولیک مربوط به هورمون های جنسی مردانه است. پزشکان با استفاده از استروئیدهای آنابولیک برای درمان برخی از مشکلات هورمونی در مردان، تاخیر در بلوغ، و از دست دادن عضلات در برخی از بیماریها استفاده میکنند
بدنسازان و ورزشکاران اغلب از استروئیدهای آنابولیک به ساخت عضلات و بهبود کارکردهای ورزشی استفاده میکنند. استروئیدهای آنابولیک گرچه در افزایش توان ورزشکاران مؤثرند اما به‌علت ایجاد اثرات مخرب می‌توانند تهدیدی برای سلامت ورزشکار محسوب شوند. از آنجا که استروئیدهای آنابولیک بر روی بسیاری از دستگاه‌های بدن اثر می‌گذارند، اثرات مخرب آنها نیز متعدد خواهند بود. به‌طور کلی اثرات جانبی ناشی از تجویز این مواد به‌صورت خوراکی، بیش از تجویز تزریقی می‌باشد. علاوه بر این، همانطور که ورزشکاران جهت دستیابی به اثرات دلخواه به نوع استروئید مصرفی توجه میکنند، اثرات زیانبار ایجاد شده نیز به نوع استروئید بستگی دارد. به‌خصوص استروئیدهائی که یک گروه IV- آلکیل دارند، بالقوه اثرات مخرب بیشتر، به‌خصوص بر روی کبد دارند یکی از مشکلاتی که در مورد ورزشکاران به‌خصوص ورزشکاران قدرتی و بدنسازان وجود دارد، مصرف همزمان استروئیدهای خوراکی و تزریقی (بارگیری) آن هم با مقادیری بسیار بیشتر از مقدار تجویز شده در مصارف پزشکی (۱۰ تا ۴۰ برابر) می‌باشد.
شیوع و شدت اثرات جانبی در افراد مختلف وابسته به عواملی مثل حساسیت شخص نسبت به استروئید، پاسخ دستگاه‌های مختلف بدن نسبت به آن ماده، نوع استروئید، مقدار مصرف شده و مدت زمان مصرف بسیار متفاوت است. در ادامه مطلب اثرات زیانبار استروئیدها را بر روی سیستم‌های مختلف بدن بررسی خواهیم کرد.
● عوارض روی کبد
استروئیدهای آنابولیک می‌توانند اثرات زیانبار بسیار جدی بر روی کبد اعمال کنند. این مطلب خصوصاً در مورد استروئیدهای خوراکی صادق است و به‌نظر می‌رسد استروئیدهای تزریقی اثرات کمتری بر روی کبد داشته باشند. ظاهراً تستوسترون سپپیونات، تستوسترون انانتات و سایر استروئیدهای تزریقی اثرات زیانبار ناچیزی بر روی کبد دارند. گرچه آسیب کبدی پس از تزریق نور تستوسترون و استرهای تستوسترون گزارش شده است.
مطالعات وسیعی درباره اثر استروئیدهای آنابولیک بر روی کبد صورت گرفته است. اکثر این مطالعات بر روی بیماران بستری که برای مدت‌های طولانی تحت درمان بوده‌اند انجام شده است. این بیماران به ناخوشی‌های مختلفی از جمله کم‌خونی، نارسائی کلیوی، ناباروری و اختلالات غده هیپوفیز مبتلا بوده‌اند. در این مطالعات درمان با استروئیدهای آنابولیک سبب کاهش کارکرد ترشحی کبد شده است.
علاوه بر این، به دام افتادن صفرا در داخل کبد (کلستاز) که علائمی مانند خارش و زردی ایجاد می‌کند و پلیوز کبدی در این افراد مشاهده شده است (پلیوز کبدی یک تغییر بافتی کبد به‌صورت کیست‌های خونریزی‌دهنده است که ممکن است به سمت فیبروز کبدی و فشار خون بالا پیشرفت کند. پارگی یک کیست می‌تواند باعث یک خونریزی کشنده گردد).
تومورهای خوش‌خیم (آدنوم) و بدخیم (کارسینوم سلول کبدی) نیز گزارش گردیده است. شواهد معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد تورمورهای کبدی توسط استروئیدهائی ایجاد می‌شوند که یک گروه ۱۷ آلفا – آلکیل دارند. معمولاً، تومورها خوش‌خیم بوده و با توقف مصرف استروئیدهای آنابولیک وجود دارد. از آنجا که پلیوز کبدی و تومورهای کبدی همیشه باعث ایجاد اختلال در آزمایش خون (که به‌طور معمول جهت بررسی کارکرد کبدی درخواست می‌شود) نمی‌شوند. متأسفانه اغلب این گرفتاری‌های کبدی علائمی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند. استروئیدهای آنابولیک اغلب باعث افزایش سطح پلاسمائی آنزیم‌های کبدی نظیر آسپازتات آمینوترنسفراز (AST)، آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آلکالن فسفاتاز (AP)، لاکتات دهیدروژناز (LDH) و گاماگلوتامیل ترسن پپتیداز (GGT) می‌شوند.
این آنزیم‌ها با غلظت‌های بالا در داخل سلول‌های کبدی موجود هستند و افزایش سطح پلاسمائی آنها نشان‌دهنده آسیب به سلول‌های کبدی یا حداقل افزایش نفوذ‌پذیری غشاء این سلول‌ها می‌باشد. در مطالعات انجام شده بر روی سطح پلاسمائی آنزیم‌های کبدی پس ازمصرف استروئیدهای آنابولیک نتایج مختلفی گزارش گردیده است. در برخی مطالعات افزایش و در برخی دیگر عدم تغییر سطح پلاسمائی این آنزیم‌ها مشاهده شده است.
در صورتی‌که سطح پلاسمائی این آنزیم‌ها در اثر مصرف استروئیدها افزایش یابد. این افزایش در حد متوسط بوده و پس از چندین هفته از ترک مصرف آنها به حد طبیعی برمی‌گردد. به‌نظر می‌رسد احتمال نشت این آنزیم‌ها از سلول‌های کبدی تا حدودی به وضعیت کبد قبل از شروع مصرف استروئیدها بستگی داشته باشد. بنابراین، افرادی که اختلال کارکرد کبدی دارند بیش از دیگران در معرض خطر هستند.
● عوارض روی سیستم تولیدمثل مردان
تستوسترون اثرات گوناگونی بر روی سیستم تناسلی اعمال می‌کند و استروئیدهای آنابولیک نیز مشتقات این ماده هستند و به همین دلیل شگفت‌آور نیست که اثرات جانبی آنها سیستم تناسلی را نیز درگیر می‌نماید.
مصرف استروئیدهای آنابولیک باعث تجمع تستوسترون یا مشتقات آن با غلظت‌های بسیار بیشتر از غلظت فیزیولوژیک در بدن می‌گردد و از طریق چرخه فیدیک (Feed back cycle) سبب کاهش تولید و آزادسازی هورمون‌های گونادوتروپین ۱(LH.FSH) می‌گردد. استفاده طولانی‌مدت استروئیدهای آنابولیک در مقادیر نسبتاً بالا سبب کم‌کاری بیضه‌ها و در نتیجه کاهش سطح خونی تستوسترون طبیعی بدن همراه با کاهش سطح LH.FSH می‌شود. در ارتباط با اهمیت طول مدت مصرف مقدار مصرف و ساختمان شیمیائی استروئیدهای آنابولیک در تعیین غلظت خونی گونادوتروپین‌ها دلایل محکم و مستدلی وجود دارد.
کاهش متوسط ترشح گونادوتروپین‌ها توسط هیپوفیز سبب آتروفی بیضه‌ها (کوچک شدن همراه با کاهش عملکرد سلول‌های مؤثر) و کاهش تولید اسپرم می‌گردد.
کاهش یا توقف تولید اسپرم و افزایش تعداد اسپرم‌های غیرطبیعی در ورزشکارانی که استروئیدهای آنابولیک مصرف می‌کند گزارش گردیده است که به‌نوبه خود باعث کاهش توانائی باروری فرد می‌گردد.
پس از توقف مصرف استروئیدهای آنابولیک، کارکرد بیضه‌ها در عرض چندین ماه به سطح نزدیک نرمال برگشت می‌نماید گرچه ممکن است این برگشت برای ماه‌های طولانی به درازا بیانجامد.
در بدنسازی، جائی‌که معمولاً استروئیدهای آنابولیک در مقادیر بالا مورد استفاده ورزشکاران قرار می‌گیرند. پس از توقف مصرف، داروهای گونادوتروپین جفتی جهت تحریک بیضه‌ها به بازگشت به فعالیت مجدد تجویز می‌شوند که البته تأثیر این رژیم‌درمانی نامشخص می‌باشد.
مطالعات چندی نشان‌دهنده این واقعیت هستند که مصرف بیش از حد یک استروئید آنابولیک به‌صورت همزمان اثر مهاری بیشتری روی فعالیت بیضه‌ها دارد تا مصرف تنها یک استروئید آنابولیک.
پس از توقف مصرف استروئیدهای آنابولیک این تغییرات معمولاً پس از چند ماه به حالت طبیعی برگشت میکنند. گرچه مشاهده شده است که در برخی ورزشکاران وضعیت کم‌کاری جنسی پس از گذشت بیش از دوازده هفته از قطع مصرف استروئیدهای آنابولیک هنوز برطرف نگردیده است.
یک اثر شناخته‌شده استروئیدهای آنابولیک در مردان ایجاد بافت پستانی غیرطبیعی (ژنیکوماستی = رشد بیش از حد غدد پستانی مردان) می‌باشد. این حالت در اثر افزایش سطح خونی استروژن‌های در گردش که در حقیقت هورمون‌های جنسی زنانه هستند، ایجاد می‌شود.
پس از ورود استروئیدهای آنابولیک به بدن مردان، مقادیری از این هورمون‌ها در بافت‌های بدن به استروژن (استرادیول و استرون) تبدیل می‌شوند و افزایش سطح خونی این استروژن‌ها در بدن مرد باعث تحریک رشد پستان می‌گردد. به‌طور کلی، ژنیکوماستی غیرقابل برگشت می‌باشد.
استروئیدهای آنابولیک ممکن است بر روی میل جنسی نیز تأثیر بگذارد. گرچه مطالعات اندکی در این زمینه صورت گرفته است.
از آنجا که میل جنسی و تمایل به خشونت، تهاجم و پرخاشگری (Agressiveness) طی مصرف استروئیدهای آنابولیک بیشتر می‌شوند، خطر ایجاد مزاحمت‌های جنسی توسط مصرف‌کننده افزایش می‌یابد.
● عواض روی چربی خون و دستگاه قلبی عروقی
استروئیدهای آنابولیک اثراتی نیز بر روی سیستم قلبی عروقی و چربی خون اعمال میکنند. مطالعات اندکی بر روی اثر این مواد بر روی دستگاه قلب و عروق صورت گرفته است مطالعه خطی خاصی بر روی اثر این مواد در ابتلاء به بیماری‌های قلب و عروق و میزان مرگ و میر ناشی از آن انجام نشده است. اکثر تحقیقات انجام‌شده بر روی شناسائی عوامل خطر مؤثر در ایجاد بیماری‌های قلبی عروقی و به‌طور خاص اثر استروئیدهای آنابولیک بر فشار خون و چربی‌های پلاسما ۳ متمرکز هستند.
در اکثر مطالعات مقطعی انجام شده کلسترول و تری‌گلیسیریدهای ۴ خون در بین مصرف‌کنندگان استروئیدهای آنابولیک و افراد عادی تفاوت معنی‌داری نداشته است. با این وجود، در طول مصرف استروئیدهای آنابولیک کلسترول کل (Total cholesterol) به‌تدریج بالا می‌رود. در حالی‌که لیپوپروتئین مفید یعنی HDL کاهش قابل‌توجهی پیدا می‌کند. به‌گونه‌ای که سطح آن به کمتر از غلظت نرمال می‌رسد.
گرد آورنده:دکتر نادر افشاریاستروئیدهای آنابولیک گرچه در افزایش توان ورزشکاران مؤثرند اما به‌علت ایجاد اثرات مخرب می‌توانند تهدیدی برای سلامت ورزشکار محسوب شوند. از آنجا که استروئیدهای آنابولیک بر روی بسیاری از دستگاه‌های بدن اثر می‌گذارند، اثرات مخرب آنها نیز متعدد خواهند بود. به‌طور کلی اثرات جانبی ناشی از تجویز این مواد به‌صورت خوراکی، بیش از تجویز تزریقی می‌باشد. علاوه بر این، همانطور که ورزشکاران جهت دستیابی به اثرات دلخواه به نوع استروئید مصرفی توجه میکنند، اثرات زیانبار ایجاد شده نیز به نوع استروئید بستگی دارد. به‌خصوص استروئیدهائی که یک گروه IV- آلکیل دارند، بالقوه اثرات مخرب بیشتر، به‌خصوص بر روی کبد دارند یکی از مشکلاتی که در مورد ورزشکاران به‌خصوص ورزشکاران قدرتی و بدنسازان وجود دارد، مصرف همزمان استروئیدهای خوراکی و تزریقی (بارگیری) آن هم با مقادیری بسیار بیشتر از مقدار تجویز شده در مصارف پزشکی (۱۰ تا ۴۰ برابر) می‌باشد.
شیوع و شدت اثرات جانبی در افراد مختلف وابسته به عواملی مثل حساسیت شخص نسبت به استروئید، پاسخ دستگاه‌های مختلف بدن نسبت به آن ماده، نوع استروئید، مقدار مصرف شده و مدت زمان مصرف بسیار متفاوت است. در ادامه مطلب اثرات زیانبار استروئیدها را بر روی سیستم‌های مختلف بدن بررسی خواهیم کرد.
● عوارض روی کبد
استروئیدهای آنابولیک می‌توانند اثرات زیانبار بسیار جدی بر روی کبد اعمال کنند. این مطلب خصوصاً در مورد استروئیدهای خوراکی صادق است و به‌نظر می‌رسد استروئیدهای تزریقی اثرات کمتری بر روی کبد داشته باشند. ظاهراً تستوسترون سپپیونات، تستوسترون انانتات و سایر استروئیدهای تزریقی اثرات زیانبار ناچیزی بر روی کبد دارند. گرچه آسیب کبدی پس از تزریق نور تستوسترون و استرهای تستوسترون گزارش شده است.
مطالعات وسیعی درباره اثر استروئیدهای آنابولیک بر روی کبد صورت گرفته است. اکثر این مطالعات بر روی بیماران بستری که برای مدت‌های طولانی تحت درمان بوده‌اند انجام شده است. این بیماران به ناخوشی‌های مختلفی از جمله کم‌خونی، نارسائی کلیوی، ناباروری و اختلالات غده هیپوفیز مبتلا بوده‌اند. در این مطالعات درمان با استروئیدهای آنابولیک سبب کاهش کارکرد ترشحی کبد شده است.
علاوه بر این، به دام افتادن صفرا در داخل کبد (کلستاز) که علائمی مانند خارش و زردی ایجاد می‌کند و پلیوز کبدی در این افراد مشاهده شده است (پلیوز کبدی یک تغییر بافتی کبد به‌صورت کیست‌های خونریزی‌دهنده است که ممکن است به سمت فیبروز کبدی و فشار خون بالا پیشرفت کند. پارگی یک کیست می‌تواند باعث یک خونریزی کشنده گردد).
تومورهای خوش‌خیم (آدنوم) و بدخیم (کارسینوم سلول کبدی) نیز گزارش گردیده است. شواهد معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد تورمورهای کبدی توسط استروئیدهائی ایجاد می‌شوند که یک گروه ۱۷ آلفا – آلکیل دارند. معمولاً، تومورها خوش‌خیم بوده و با توقف مصرف استروئیدهای آنابولیک وجود دارد. از آنجا که پلیوز کبدی و تومورهای کبدی همیشه باعث ایجاد اختلال در آزمایش خون (که به‌طور معمول جهت بررسی کارکرد کبدی درخواست می‌شود) نمی‌شوند. متأسفانه اغلب این گرفتاری‌های کبدی علائمی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند. استروئیدهای آنابولیک اغلب باعث افزایش سطح پلاسمائی آنزیم‌های کبدی نظیر آسپازتات آمینوترنسفراز (AST)، آلانین آمینوترانسفراز (ALT)، آلکالن فسفاتاز (AP)، لاکتات دهیدروژناز (LDH) و گاماگلوتامیل ترسن پپتیداز (GGT) می‌شوند.
این آنزیم‌ها با غلظت‌های بالا در داخل سلول‌های کبدی موجود هستند و افزایش سطح پلاسمائی آنها نشان‌دهنده آسیب به سلول‌های کبدی یا حداقل افزایش نفوذ‌پذیری غشاء این سلول‌ها می‌باشد. در مطالعات انجام شده بر روی سطح پلاسمائی آنزیم‌های کبدی پس ازمصرف استروئیدهای آنابولیک نتایج مختلفی گزارش گردیده است. در برخی مطالعات افزایش و در برخی دیگر عدم تغییر سطح پلاسمائی این آنزیم‌ها مشاهده شده است.
در صورتی‌که سطح پلاسمائی این آنزیم‌ها در اثر مصرف استروئیدها افزایش یابد. این افزایش در حد متوسط بوده و پس از چندین هفته از ترک مصرف آنها به حد طبیعی برمی‌گردد. به‌نظر می‌رسد احتمال نشت این آنزیم‌ها از سلول‌های کبدی تا حدودی به وضعیت کبد قبل از شروع مصرف استروئیدها بستگی داشته باشد. بنابراین، افرادی که اختلال کارکرد کبدی دارند بیش از دیگران در معرض خطر هستند.
● عوارض روی سیستم تولیدمثل مردان
تستوسترون اثرات گوناگونی بر روی سیستم تناسلی اعمال می‌کند و استروئیدهای آنابولیک نیز مشتقات این ماده هستند و به همین دلیل شگفت‌آور نیست که اثرات جانبی آنها سیستم تناسلی را نیز درگیر می‌نماید.
مصرف استروئیدهای آنابولیک باعث تجمع تستوسترون یا مشتقات آن با غلظت‌های بسیار بیشتر از غلظت فیزیولوژیک در بدن می‌گردد و از طریق چرخه فیدیک (Feed back cycle) سبب کاهش تولید و آزادسازی هورمون‌های گونادوتروپین ۱(LH.FSH) می‌گردد. استفاده طولانی‌مدت استروئیدهای آنابولیک در مقادیر نسبتاً بالا سبب کم‌کاری بیضه‌ها و در نتیجه کاهش سطح خونی تستوسترون طبیعی بدن همراه با کاهش سطح LH.FSH می‌شود. در ارتباط با اهمیت طول مدت مصرف مقدار مصرف و ساختمان شیمیائی استروئیدهای آنابولیک در تعیین غلظت خونی گونادوتروپین‌ها دلایل محکم و مستدلی وجود دارد.
کاهش متوسط ترشح گونادوتروپین‌ها توسط هیپوفیز سبب آتروفی بیضه‌ها (کوچک شدن همراه با کاهش عملکرد سلول‌های مؤثر) و کاهش تولید اسپرم می‌گردد.
کاهش یا توقف تولید اسپرم و افزایش تعداد اسپرم‌های غیرطبیعی در ورزشکارانی که استروئیدهای آنابولیک مصرف می‌کند گزارش گردیده است که به‌نوبه خود باعث کاهش توانائی باروری فرد می‌گردد.
پس از توقف مصرف استروئیدهای آنابولیک، کارکرد بیضه‌ها در عرض چندین ماه به سطح نزدیک نرمال برگشت می‌نماید گرچه ممکن است این برگشت برای ماه‌های طولانی به درازا بیانجامد.
در بدنسازی، جائی‌که معمولاً استروئیدهای آنابولیک در مقادیر بالا مورد استفاده ورزشکاران قرار می‌گیرند. پس از توقف مصرف، داروهای گونادوتروپین جفتی جهت تحریک بیضه‌ها به بازگشت به فعالیت مجدد تجویز می‌شوند که البته تأثیر این رژیم‌درمانی نامشخص می‌باشد.
مطالعات چندی نشان‌دهنده این واقعیت هستند که مصرف بیش از حد یک استروئید آنابولیک به‌صورت همزمان اثر مهاری بیشتری روی فعالیت بیضه‌ها دارد تا مصرف تنها یک استروئید آنابولیک.
پس از توقف مصرف استروئیدهای آنابولیک این تغییرات معمولاً پس از چند ماه به حالت طبیعی برگشت میکنند. گرچه مشاهده شده است که در برخی ورزشکاران وضعیت کم‌کاری جنسی پس از گذشت بیش از دوازده هفته از قطع مصرف استروئیدهای آنابولیک هنوز برطرف نگردیده است.
یک اثر شناخته‌شده استروئیدهای آنابولیک در مردان ایجاد بافت پستانی غیرطبیعی (ژنیکوماستی = رشد بیش از حد غدد پستانی مردان) می‌باشد. این حالت در اثر افزایش سطح خونی استروژن‌های در گردش که در حقیقت هورمون‌های جنسی زنانه هستند، ایجاد می‌شود.
پس از ورود استروئیدهای آنابولیک به بدن مردان، مقادیری از این هورمون‌ها در بافت‌های بدن به استروژن (استرادیول و استرون) تبدیل می‌شوند و افزایش سطح خونی این استروژن‌ها در بدن مرد باعث تحریک رشد پستان می‌گردد. به‌طور کلی، ژنیکوماستی غیرقابل برگشت می‌باشد.
استروئیدهای آنابولیک ممکن است بر روی میل جنسی نیز تأثیر بگذارد. گرچه مطالعات اندکی در این زمینه صورت گرفته است.
از آنجا که میل جنسی و تمایل به خشونت، تهاجم و پرخاشگری (Agressiveness) طی مصرف استروئیدهای آنابولیک بیشتر می‌شوند، خطر ایجاد مزاحمت‌های جنسی توسط مصرف‌کننده افزایش می‌یابد.
● عواض روی چربی خون و دستگاه قلبی عروقی
استروئیدهای آنابولیک اثراتی نیز بر روی سیستم قلبی عروقی و چربی خون اعمال میکنند. مطالعات اندکی بر روی اثر این مواد بر روی دستگاه قلب و عروق صورت گرفته است مطالعه خطی خاصی بر روی اثر این مواد در ابتلاء به بیماری‌های قلب و عروق و میزان مرگ و میر ناشی از آن انجام نشده است. اکثر تحقیقات انجام‌شده بر روی شناسائی عوامل خطر مؤثر در ایجاد بیماری‌های قلبی عروقی و به‌طور خاص اثر استروئیدهای آنابولیک بر فشار خون و چربی‌های پلاسما ۳ متمرکز هستند.
در اکثر مطالعات مقطعی انجام شده کلسترول و تری‌گلیسیریدهای ۴ خون در بین مصرف‌کنندگان استروئیدهای آنابولیک و افراد عادی تفاوت معنی‌داری نداشته است. با این وجود، در طول مصرف استروئیدهای آنابولیک کلسترول کل (Total cholesterol) به‌تدریج بالا می‌رود. در حالی‌که لیپوپروتئین مفید یعنی HDL کاهش قابل‌توجهی پیدا می‌کند. به‌گونه‌ای که سطح آن به کمتر از غلظت نرمال می‌رسد.
