اتفاقاتی که در طول روز رخ می دهد و یا افرادی که با آنها در شبانه روز برخورد داریم ، گاهی باعث ایجاد فشار های روانی در ما می شوند. با نگاهی کلی می توان دریافت که استرس و فشار روانی مسئله ای است که در تمام مراحل زندگی در ما وجود دارد.
برخی کارشناسان درباره مفهوم فشار روانی معتقد هستند که «فشار روانی فرسودگی بدنی یا عاطفی است که بر اثر مسائل و مشکلات واقعی یا ذهنی پدید می آید.» در تعریف دیگر به مجموعه واکنش های عمومی انسان نسبت به عوامل ناسازگار و پیش بینی نشده داخلی و خارجی فشار روانی یا استرس می گویند. حذف فشار روانی از رفتار فرد تا به آن حد مهم است که گاه در کاهش بیماری ها یا درمان برخی از آنها موثر واقع شده و باعث می شود که بدن با ورزش کردن ، رژیم غذایی مناسب و حذف فشار روانی با بیماری های مهلکی چون آلزایمر مقابله کند. با توجه به بررسی های به عمل آمده ، مشخص شده است که فشار روانی با شش عامل اصلی مرگ ارتباط دارد که عبارتند از: ۱ بیماری های قلبی . ۲ سرطان . ۳ بیماری های ریوی . ۴ سیروز کبدی . ۵ تصادفات . ۶ خودکشی .
همچنین با توجه به بررسی های به عمل آمده مشخص شده است که ۴۳ درصد تمامی بزرگسالان از اثرات نامطلوب فشار روانی بر سلامتی خود رنج می برند و ۷۵ درصد تا ۹۰ درصد ویزیت پزشکان مربوط به بیماری ها و مشکلات مربوط به فشار روانی است .
نتایج یک تحقیق که توسط پژوهشگران استرالیایی در مجله Expenimental Medicine منتشر شده است نشان می دهد که میان فشار روانی با ابتلا به انواع بیماری ها از سرماخوردگی تا سرطان ارتباط مستقیم وجود دارد. محققان موسسه گاروان در سیدنی دریافتند هورمون «نروپیتید وایNeuropeptide y» که به هنگام فشار روانی در بدن ترشح می شود دستگاه ایمنی بدن را تحلیل برده و انسان را بیمار می کند. تاکنون در مورد ارتباط میان مغز و دستگاه ایمنی بدن شواهد اتفاقی ارایه شده ، اما اکنون این ارتباط به اثبات رسیده است . به هنگام فشار روانی مقادیر زیادی از این هورمون از اعصاب آزاد می شود که وارد جریان خون شده و از فعالیت سلول هایی در دستگاه ایمنی که به دنبال کشف و نابودی میکروب ها هستند جلوگیری می کند. اینکه فشار روانی بیماری زا است دیگر خیال نیست بلکه واقعیتی است که باید با اهمیت دانسته شود. تاثیر هورمون «نروپیتید وای » بر فشار خون و سرعت ضربان قلب در گذشته شناخته شده بود، اما کشف تاثیر آن بر دستگاه ایمنی بدن شناخت تازه یی در مورد برخی بیماری ها فراهم می آورد. این هورمون آسیب پذیری فرد را در هنگام ابتلا به سرماخوردگی یا آنفلوآنزا افزایش می دهد. به غیر
از سرماخوردگی و سرطان ، بیماری های ام اس بیماری کرون و دیابت نوع اول نیز با فشار روانی مرتبط شناخته شده اند.
تهیه داروهایی برای مقابله با تاثیر این هورمون ، سال ها به طول خواهد انجامید لذا مقابله با فشار روانی بهترین راه حل جهت جلوگیری اثرات این هورمون است . بهترین روش این است که با تغییر سبک زندگی ، انجام ورزش و تمدد اعصاب ، فشار روانی را از زندگی خود خارج کنیم .
از دیگر بیماری های ناشی از فشار روانی ، سردرد است . امروزه تمام گونه های مختلف سردرد، بخصوص سردردهایی که به واسطه فشار روانی بروز می کنند برای افراد، بسیار عادی محسوب می شوند. عوامل متفاوتی موجب می شوند تا فرد برای مدت زمان طولانی از این عارضه رنج ببرد. از جمله مهم ترین این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
درگیری و عدم ارتباط نامناسب با آشنایان ، دوستان ، ارباب رجوع یا همکاران .
محیط نامناسب زندگی و کار.
استفاده طولانی مدت از رایانه .
اصرار برای انجام یک کار به مدت چندین ساعت و بدون استراحت .
عدم صرف بموقع صبحانه یا ناهار.
عدم استراحت کافی و کامل در هنگام شب .
متاسفانه امروزه فشار روانی یکی از دلایل کاهش عمر به شمار می رود. تغذیه مناسب ، داشتن تفریحات سالم و ترک کارها و عادت هایی که تاکنون موجب بروز فشار روانی شده است همه می تواند نقش موثری در کاهش فشار روانی داشته باشد.
شرح بیماری
فشار روانی عبارت است از واکنش های فیزیکی ، ذهنی و عاطفی که در نتیجه تغییرات و نیازهای زندگی فرد، تجربه می شوند. تغییرات زندگی می تواند بزرگ یا کوچک باشند و پاسخ افراد به تغییرات زندگی متفاوت است . فشار روانی مثبت می تواند یک انگیزش دهنده باشد در حالی که فشار روانی منفی می تواند در زمانی که این تغییرات و نیازها، فرد را شکست می دهند، ایجاد شود.
علایم شایع فشار روانی
علایم فیزیکی : گرفتگی عضلانی ، سردرد، درد قفسه سینه ، ناراحتی معده ، اسهال یا یبوست ، افزایش ضربان قلب ، دست های سرد و مرطوب ، خستگی ، تعریق شدید، بثورات پوستی ، تنفس سریع ، لرز، تیک ، تحریک پذیری ، کم اشتهایی یا بی اشتهایی ، ضعف ، احساس خستگی ، گیجی .
علایم عاطفی : عصبانیت ، اعتماد به نفس پایین ، افسردگی ، بی تفاوتی ، تحریک پذیری ، ترس و پاسخ های هراسی ، اشکال در تمرکز، احساس گناهکاری ، نگرانی ، بی قراری ، اضطراب و وحشت .
علایم رفتاری : مصرف الکل یا مواد مخدر، افزایش مصرف سیگار، اختلالات خواب ، پرخوری ، کاهش حافظه و منگی .
افسردگی
افسردگی نیز می تواند از فشار روانی نشات بگیرد. احساس افسردگی بسیار قوی تر و ناخوشایندتر از دوره های کوتاه غمگینی است که همه ما گاه گاهی آن را تجربه کرده ایم و ممکن است روزها، هفته ها و ماه ها ادامه پیدا کند. بیشتر مردم در زمان افسردگی ۵ یا ۶ نشانه زیر را در خود احساس می کنند. شما نیز می توانید با پاسخگویی به پرسش های زیر وجود نشانه های افسردگی را در مورد خویش بررسی کنید.
بیشتر وقت ها احساس ناشادی می کنید؟ممکن است غروب ها کمی بهتر باشید.
علایق خود را از دست داده و از کسب لذت ناتوان هستید؟
نمی توانید مانند گذشته از پس مشکلات خود برآیید؟
احساس خستگی می کنید؟
احساس ناآرامی یا بی قراری دارید؟
کاهش وزن و اشتها در برخی افراد افزایش وزن و اشتها دارید؟
دیر به خواب می روید حدود یک تا دو ساعت و بر خلاف همیشه زود بیدار می شوید؟
اطمینان به خود را از دست داده اید؟
احساس بی ارزشی و ناامیدی می کنید؟
از مردم دوری می کنید؟
تحریک پذیر شده اید؟
احساس بدی در زمان های خاصی از روز دارید؟
در مورد خودکشی فکر می کنید؟
هیچ چیزی ثابت نمی ماند. با این همه به نظر می رسد که ما گاه این قانون طبیعت را فراموش می کنیم و رنج های زیادی را به خود تحمیل می کنیم . زندگی پویا است و همین پویایی است که آن را زیبا و غیرقابل پیش بینی می کند. نشانه های رفتاری زیر حاکی از این است که برای زندگی بهتر نیاز به تجدید نظر در تصور ذهنی خویش داریم .
۱ منفی صحبت کردن درباره خود ۲ اهمیت ندادن به نیازهای خویش ۳ ناتوانی در بیان عواطف ۴ ناتوانی در پذیرفتن و لذت بردن از عواطف و محبت دیگران ۵ انتقاد از دیگران ۶ مقایسه خود با دیگران ۷ محروم کردن بی دلیل خود از رفاه و آسایش ۸ احساس گناه ۹ حسادت .
روش های کارآمد جهت کاهش فشار روانی
در زندگی امروزه نمی توان فشارهای روحی و روانی حاصل از وقایع روزمره زندگانی را بطور کل حذف و کنار گذاشت . بهتر است راه های مواجهه و مقابله با آنها را آموخت تا شدت نیابد و به افسردگی و درماندگی تبدیل نشود. در زیر به راهکارهای ساده جهت کاهش فشارهای روحی و روانی و حفظ بهداشت روانی اشاره شده است .
۱ نگرش مثبت داشته باشید.
۲ این حقیقت را بپذیرید که وقایعی در زندگی وجود دارند که تحت کنترل شما نیستند.
۳ ورزش منظم داشته باشید. بدن شما در صورتی که تناسب بیشتری داشته باشد بهتر با فشار روانی مقابله می کند. با دویدن و راهپیمایی روزانه از بار مشکلاتتان بکاهید. کارشناسان معتقد هستند که ورزش های هوازی بهترین روش از میان بردن فشارهای روانی روزانه است . حتی انجام فعالیت متعادل نظیر ۳۰ دقیقه پیاده روی در روز به بهبود وضع جسمی و روحی شخا می انجامد.
۴ غذای سالم و متعادل داشته باشید. متخصصان طی پژوهش هایی به این نتیجه رسیده اند که مصرف کربوهیدرات ها باعث افزایش سروتونین در مغز انسان شده و تاثیر مثبتی بر خلق و خوی فرد گذاشته و در نتیجه تاثیر آرام بخشی بر کل بدن به جا می گذارد و عوارض حاصل از فشار روانی همچون خشم ، تنش ، زود رنجی و ناتوانی در تمرکز را کاهش می دهد. از آنجایی که تاثیر کربوهیدرات ها بر بهبود حالت روانی انسان نیاز به زمان دارد و فقط ۲ تا ۳ ساعت دوام می آورد بهتر است که در روزهای پرتنش ، در چند وعده ، غذای کم حجم و حاوی کربوهیدرات مصرف شود. ولی در عین حال میزان کل کالری مورد نیاز را در وضع مناسبی ثابت نگه داریم .
۵ خواب و استراحت کافی داشته باشید… یکی از عوامل عمده تشویق ، داشتن برنامه سنگین و فشرده کاری است . هر روز به مدت نیم ساعت دست از کار بکشید. شما می توانید برنامه کاری خود را به نحوی تنظیم کنید که زمان فراغت و استراحتی هم برای شما در طول روز باقی بماند.
۶ جسور باشید نه پرخاشگر! به جای عصبانی شدن و حالت دفاعی گرفتن ، احساسات و عقایدتان را ابراز کنید.
۷ در هنگام عصبانیت و ناراحتی این سه سوال را از خود بپرسید:
الف آیا این موضوع مهم است ؟
ب آیا واکنش من در مقابل مساله بجا و مناسب است ؟
ج آیا این جریان تغییرپذیر است ؟
۸ با خنده ، تنش زدایی کنید. خنده یی که از ته دل باشد، ماهیچه ها را شل کرده ، فشار خون را کاهش می دهد و هورمون های تنش زا را متوقف ساخته و دستگاه ایمنی را هم تقویت می کند.
۹ هر روز شیر و ۸ لیوان آب بنوشید.
۱۰ پاکیزه باشید و نظم را رعایت کنید.
۱۱ صادق و راز نگهدار باشید.
۱۲ به کسانی که دوستشان دارید ابراز علاقه کنید و همه کائنات را دوست بدارید.
۱۳ به خود و دیگران احترام بگذارید و مودب و مهربان باشید.
۱۴ گذشته را رها کنید و در زمان حال زندگی کنید.
۱۵ بخشش کنید و خود و دیگران را ببخشید.
۱۶ اهداف خود را تعیین و برای رسیدن به اهداف خود برنامه ریزی داشته باشید.
۱۷ به خدا ایمان داشته باشید و شکرگزار نعمات الهی باشید.
۱۸ عبادت کنید. افراد وقت بسیار زیادی را صرف یادآوری رخدادهای تلخ و ناگوار گذشته یا نگرانی از آینده می کنند. رمز کاهش فشار روانی این است که یاد بگیریم از نظر احساسی و عاطفی چگونه در زمان حال زندگی کنیم . به نظر پزشکان ، آرامبخش ترین آیین مذهبی هنگامی است که هر روز صبح عبادت کرده و نماز بخوانیم .
این موضوع به اثبات رسیده که عبادت و راز و نیاز با پروردگار، تاثیر هورمون های تولید فشار روانی همچون آدرنالین و نور آدرنالین را در بدن تقلیل می دهد. روانشناسان اضافه می کنند که پزشکان هیچ گاه نمی توانند نظام آرام بخشی درونی بیماران را به آنها بازگردانند بلکه چنین آرامشی به خود شخا بستگی دارد. پس هرگاه از فشار روحی رنج می برید از راه عبادت و انجام فرایض دینی ، خود درمانی کنید. دکتر الکسیس کارل ، بیان زیبایی پیرامون اهمیت عبادت دارد. وی می گوید: انسان همچنان که به آب و اکسیژن نیازمند است به خداوند نیز محتاج است . اجتماعاتی که احتیاج به نیایش را در خود کشته اند معمولا از فساد و زوال مصون نخواهند بود. حتی وقتی که عبادت و دعا کردن تا سطح بسیار پایینی تنزل پیدا می کند و به صورت بیان طوطی وار و فرمول های معینی در می آید این خود تمرینی برای پیدایش یک زمینه کاملا لازم روحی به شمار می رود.
نتیجه گیری
اگر در زندگی روزمره خود اندکی بیشتر دقت کنیم ، ریشه همه نابسامانی ها و گرفتاری های زندگی فردی اجتماعی خود را در کمبود توجه به معنویات و ضعف در پرورش استعدادهای مثبت روحی خود خواهیم یافت و البته برای به وجود آمدن این ضعف ها و کاستی ها نیز علل بسیاری می توان ذکر کرد که شایسته است برای رفع آنها بطور جدی از طرف کارشناسان علوم انسانی ، عالمان و مبلغان دینی و مسئولان حکومتی در این امر راهکارهای سودمند و عملی در نظر گرفته شود و گام های مثبتی برای کلیه اقشار جامعه برداشته شود. موضوع بهداشت روانی و تامین آن برای «مردم ، سازمان ها و دولت ها» بسیار مهم است ، چرا که کارایی فردی و اجتماعی افراد، با پیشرفت های «علمی و صنعتی » جامعه گره خورده است . امروزه اکثر کشورها منابع زیادی را برای بهبود بهداشت روانی جامعه صرف می کنند و در کنار آن با تدوین برنامه های جامع از «سازمان ها و منابع محلی اجتماعی » نیز استفاده می کنند. متاسفانه ایران از این حرکت به دور مانده است .
بهتر است به این امر واقف باشیم که در هر مسئولیتی که هستیم اگر با روح و روان سالم و با تسلط ، به ایفای نقش و اجرای مسئولیتمان بپردازیم هم موفق تر خواهیم بود و هم دیگران در کنار ما احساس آرامش خواهند کرد.
