عدم وجود عدالت در سلامت!

دندان را می توان از مستحکم ترین اعضای بدن بر شمرد. نوع دندان بسته به غذای مصرفی فرد (گیاهخوار،  گوشت خوار ، همه چیز خوار ) متفاوت است. درمان دندان را می توان جزء پر هزینه ترین درمان ها به حساب آورد که هزینه های سنگینی را در دوش مردم دارد.

 تمام افراد بالغ ایران بالای 12 دندان کشیده شده یا پوسیده یا قبلاً پر شده دارند. این در حالی است که شاخص DMFT میانگین دندان‌های پوسیده، کشیده شده در اثر پوسیدگی و پر شده در جمعیت زیر 12 سال یکی از معیارهای عدالت در سلامت و از نشانه‌های توسعه‌یافتگی جوامع است. وضعیت نابهنجار این شاخص یکی از نشانه‌هایی است که بر بی‌عدالتی در سلامت تأکید دارد و حکایت مردمی که به دلیل ناتوانی از تأمین هزینه‌های درمان ترجیح می‌دهند دندانی را که درد می‌کند بکنند و دور بیندازند، حکایت یکی دو نفر نیست بلکه طبق آمارها سالانه 4 میلیون دندان دائمی کشیده می‌شود. در عین حال آنطور که رئیس اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت می‌گوید، تنها در سال ۱۳۹۳ مردم 6هزار میلیارد تومان از جیب خود برای خدمات دندانپزشکی هزینه کردند، در حالی که بودجه سلامت در سال 93، ‌هزار و 300 میلیارد تومان بوده است. با چنین مقایسه‌ای علت تعلل اغلب مردم برای مراجعه به دندانپزشک واضح‌تر می‌شود.
یک سال و نیم از آغاز طرح تحول سلامت دهان و دندان می‌گذرد؛ 18 ماهی که کمتر کسی توانسته از خدمات دندانپزشکی بخش دولتی استفاده کند و این بخش از طرح تحول برای عامه مردم به هیچ وجه قابل‌لمس نبوده است. هر چند با عنایت به سهم 8 درصدی مراکز دولتی از ارائه خدمات دندانپزشکی نامحسوس بودن طرح تحول برای مردم چندان غیر قابل انتظار نیست.

دندان‌های مردم ناسالم‌تر شده
حمید صمدزاده، رئیس اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت مشکلات دهان و دندان را شایع‌ترین بیماری کشور عنوان می‌کند. به گفته وی در حال حاضر در کشور ما ۹۰ درصد مردم درگیر این مشکلات هستند و در این حوزه بیشترین میزان پرداختی از جیب مردم را شاهدیم تا جایی که در سال ۱۳۹۳ مردم ایران 6 هزار میلیارد تومان برای خدمات دندانپزشکی از جیب خود هزینه کردند.
آنطور که همایون فراست، عضو هیئت‌مدیره انجمن دندانپزشکی کشور می‌گوید، میزان پوسیدگی دندان کودکان کمتر از شش ‌سال در ٢٠‌سال گذشته چهار برابر افزایش یافته است: «براساس آمارها در دهه۶٠ شمسی، DMF (شاخص پوسیدگی، پرشدگی و بی‌دندانی) در ایران حدود ٨/١ بود و این شاخص در سال ٩٢ به ٨/۵ رسیده است. این آمار یعنی به‌طور متوسط هر فرد بالای ۱۲‌سال ایرانی شش دندان خراب دارد. همچنین براساس آمار به دست آمده در ‌سال گذشته افراد بین ۳۳ تا ۴۸‌سال ایرانی بیش از ۱۳‌درصد پوسیدگی دندان داشته‌اند. درحال حاضر به‌طور متوسط هر ایرانی بالای ۴۵‌سال ١٢ تا ١۴ دندان خراب و پوسیده دارد.»

از نگاه وی، موضوع نگران‌کننده در حوزه سلامت دهان و دندان کشور ‌درصد ترمیم دندان‌های پوسیده در کشور است. در ایران فقط ١٠ تا ٢٠‌درصد دندان‌های آسیب‌دیده به علت پوسیدگی ترمیم می‌شوند و سایر موارد یا کشیده می‌شوند یا به صورت پوسیده در دهان باقی می‌مانند. افراد بالای ۴٠‌سال در ایران ٨ تا ١٠ دندان کشیده دارند، با توجه به اینکه هر فرد بزرگسال باید ٢٨دندان سالم داشته باشد، به‌طور متوسط هر ایرانی ۴٠ساله حدود ٢٠ دندان دارد. این در حالی است که ساکنان اروپا در سن ۴٠سالگی ٢٧ تا ٢٨ دندان دارند و این بدان معناست که در کشورهای اروپایی دندان‌های پوسیده ترمیم‌شده و نگهداری می‌شوند ولی در ایران دندان‌ها کشیده می‌شوند.»

طرحی که وزیر هم به آن امیدوار نبود
طرح تحول سلامت دهان هم در این حوزه نتوانسته چندان کاری از پیش ببرد. از همان ابتدا هم این طرح در حالی کلید خورد که وزیر بهداشت از آینده آن نگران بود و با صراحت تمام اعلام کرد: من خیلی موافق اعلام آغاز این طرح نبودم. امیدوارم کاری که دوستان ما شروع کرده‌اند، باعث روسیاهی ما نشود و بقیه زحماتی که از یک‌سال گذشته در طرح تحول نظام سلامت آغاز شده است، از بین نرود.
در این میان سهم ناچیز بخش دولتی در درمان بیماری‌های دهان و دندان در کنار کم‌توجهی مردم به مسائل پیشگیری و درمان موجب شده همچنان کشیدن دندان در اولویت باشد.

طرح تحول هم کاری نکرد
نوید ناصری، عضو شورای‌عالی نظام‌پزشکی معتقد است بیمه‌های درمانی با تحت پوشش قرارندادن هزینه‌های ترمیم دندان از یک طرف و تحت پوشش قراردادن هزینه‌های کشیدن دندان از سوی دیگر، عملاً مردم را به سمت کشیدن دندان ترغیب می‌کنند.
به گفته وی بیمه‌های پایه، چهار مورد خدمات دندانپزشکی را تحت پوشش قرار می‌دهند. این چهار مورد شامل ویزیت (معاینه)، کشیدن دندان، جرم‌گیری و رادیوگرافی است. البته بخشی از هزینه‌های ساخت دندان مصنوعی را هم تحت پوشش قرار می‌دهند، اما رویکرد بیمه‌ها حفظ دندان با استفاده از روش‌های درمانی دیگر چون (عصب‌کشی، روکش، پرکردن دندان و. . . ) نیست. این دندانپزشک با اشاره به هزینه‌های ترمیم و عصب‌کشی دندان می‌افزاید: بیمار با توجه به شرایط بیمه‌ای و رهایی از درد، ناچار می‌شود دندان خود را بکشد. این رویه باعث شده سالانه حدود ۴‌میلیون دندان دایمی در کشور کشیده شود، درصورتی که بیش از ۸۰‌درصد این ۴‌میلیون دندان قابل نگهداری است.

ناصری کمبودهای مراکز درمانی دولتی در حوزه دندانپزشکی را یکی دیگر از مشکلات عنوان می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: «بیش از ٩٠‌درصد خدمات دهان و دندان در کشور توسط بخش خصوصی ارائه می‌شود و تاکنون هیچ دولتی برای بهبود شاخص‌های سلامت دندان در کشور اقدام مؤثری انجام نداده است و همان‌طور که همه دیدند، طرح تحول نظام سلامت با تمام دستاوردهایش، عملاً در این حوزه کاری از پیش نبرد. ما از وزارت بهداشت انتظار داریم اقدامات فوری برای ارتقای سلامت دهان و دندان درکشور انجام دهد. سلامت دهان و دندان در کشور به مرز بحران رسیده است.»

سهم 8 درصدی دولت از درمان دندان
با وجود این رئیس اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت می‌گوید در 18 ماهی که از اجرای طرح تحول سلامت دهان و دندان می‌گذرد، اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته و سیاست‌ها به سمت پرکردن و ترمیم دندان در حال پیشروی است.
وی می‌گوید: از اهداف و اولویت‌های مهم دیگر این طرح بحث ارتقای سلامت دهان و دندان در میان دانش‌آموزان است که برای ما از اولویت بالایی برخوردار است. در حال حاضر 7 میلیون دانش‌آموز ابتدایی را در ۶۰ هزار مدرسه کشور تحت پوشش این طرح داریم و برنامه‌هایی مانند استفاده از ترکیبات فلوراید برای پیشگیری از پوسیدگی، فیشورسیلانت و نیز آموزش بهداشت دهان و دندان برای آنها انجام می‌شود که این اقدامات در سال جاری نیز با جدیت بیشتری پیگیری خواهد شد.

صمد‌زاده با بیان اینکه در سال ۱۳۹۳ مردم ایران 6 هزار میلیارد تومان برای خدمات دندانپزشکی از جیب خود هزینه کردند، می‌افزاید: «‌در حال حاضر بخش دولتی در ارائه خدمات دندانپزشکی تنها 8 درصد سهم دارد که تلاش ما این است این میزان را به ۳۰ درصد افزایش دهیم. یکی از اقدامات مطلوب صورت گرفته در حوزه دهان و دندان راه‌اندازی یک دانشکده دندانپزشکی در هر دانشگاه علوم پزشکی کشور است.‌» ‌اما این اقدام کی به ثمر می‌رسد و آیا می‌تواند عدالت در سلامت را بهبود بخشد؟