همانطور که در مطالب گذشته نیز توضیح دادیم ، تغذیه نقش بسیار مهمی در رشد کودک ایفا می کند. اما متاسفانه بسیاری از کودکان با این مقوله مشکلاتی دارند ، بسیاری از آنها دچار مشکل بد غذایی هستند و بسیاری دیگر نیز از حساسیت های غذایی رنج می برند.
اختلال رشد و سوء تغذیه از مشکلات شایع میان کودکان است، اما از آنجا که به صورت تدریجی و به نوعی خاموش بروز می کند، دیر تشخیص داده می شود. به این ترتیب، والدین با تاخیر متوجه این موضوع و مشکل می شوند، به گونه ای که آثار سوء آن بخصوص در سال های اول، رشد کودک را تحت تاثیر قرار داده و این مشکل ماندگار می شود. بنابراین متخصصان تاکید می کنند سوء تغذیه و آثار ناشی از آن بر رشد کودک هرچه زودتر باید تشخیص داده شود تا اقدامات درمانی لازم برای مقابله با آن صورت بگیرد.
اما نکته مهم اینجاست یکی از عوامل مهمی که به کمبود دریافت مواد غذایی یا اختلال در روند هضم و جذب مواد غذایی دریافتی و در واقع سوء تغذیه در کودکان منجر می شود، آلرژی یا حساسیت غذایی است.
دکتر علی اکبر سیاری، متخصص کودکان و فوق تخصص گوارش در گفت وگو با جام جم می گوید: محدودیت ایجادشده در رژیم غذایی کودک به دلیل ابتلا به آلرژی غذایی می تواند موجب تاخیر رشد یا کمبود دریافت ویتامین ها و مواد معدنی و نیز پروتئین، چربی و کربوهیدرات شود. در واقع، براساس مطالعات صورت گرفته کودکانی که دچار حساسیت غذایی هستند، در مقایسه با کودکانی که آلرژی غذایی ندارند، مواد غذایی ضروری بدن را به میزان کمتری دریافت می کنند. به بیان دیگر، کودک مبتلا به آلرژی غذایی در معرض خطر دریافت ناکافی انرژی به دلیل حذف مواد غذایی آلرژی زاست، همچنین مشکلات تغذیه ای مانند تنفر از غذا و محدودیت پذیرش انواع گوناگون غذا ممکن است در چنین کودکی روی داده و به دریافت کم انرژی و مواد مغذی منجر شود.
نشانه های پنهان و آشکار سوء تغذیه در کودک
در پی سوء تغذیه، ابتدا کودک دچار کمبود وزن می شود، ولی با گذشت زمان مراحل رشد قدی او هم دچار مشکل شده که به آن سوء تغذیه مزمن گفته می شود و چنانچه وزن کاهش یابد و افزایش قد متوقف شود، سوءتغذیه حاد و مزمن اتفاق می افتد.
به گفته دکتر سیاری، وقتی کودک مبتلا به حساسیت غذایی است برخی موارد آلرژی زای غذایی، او را با بی اشتهایی و سیری زودهنگام مواجه می کند و همین امر سبب کاهش دریافت انرژی در کودک می شود.
این متخصص گوارش کودکان تاکید می کند: در کودکانی که دچار حساسیت های غذایی هستند با ارزیابی تغذیه ای و توصیه های تغییر رژیم غذایی باید از دریافت و توزیع مناسب کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی ها اطمینان حاصل کرد.
به بیان دیگر، بسیاری از منابع خوب پروتئین شامل شیر، تخم مرغ، سویا، ماهی، بادام زمینی و بادام درختی از مواد غذایی حساسیت زای شایع است. زمانی که این منابع پروتئینی باکیفیت از رژیم غذایی حذف می شود، باید رژیم غذایی بدقت برنامه ریزی شود. جالب است بدانید مواردی از کوتاهی قد به دنبال حذف پروتئین، بدون جایگزینی غذایی مناسب دیده شده است.
کودکان دچار آلرژی و فقر ویتامینی
به گفته متخصصان کودک، رشد کودکان بهترین شاخص دریافت کافی پروتئین و انرژی است. وزن، حساس ترین اندازه گیری برای دریافت کافی انرژی است و زودتر و بیشتر از قد، تحت تأثیر کمبود انرژی قرار می گیرد، اما کمبود پروتئین رژیم غذایی بر قد تأثیر می گذارد. پس نه تنها بررسی روند رشد کودک روی منحنی رشد حائز اهمیت است، بلکه باید توجه داشت کودکان دچار آلرژی غذایی بیشتر در معرض خطر اختلال رشد هستند.
دکتر سیاری نیز معتقد است: رژیم های غذایی جزو ضرور ت های کنترلی برای کودکان دچار آلرژی غذایی است، اما این رژیم ها باید حتما تحت نظارت دقیق انجام شود تا از تأمین تغذیه کافی برای کودک اطمینان حاصل شود، چراکه کمبود تغذیه بر رشد و تکامل کودکان بشدت تأثیر می گذارد. به گونه ای که کمبود ویتامین و مواد معدنی و تأخیر رشد از عوارض این رژیم هاست.
این متخصص اضافه می کند: شیر گاو، تخم مرغ، گندم، سویا و بادام زمینی مواد غذایی حساسیت زا در اوایل کودکی است، اما نکته مهم آن است که کودکان مبتلا به آلرژی به پروتئین شیر گاو درمعرض خطر کمبود ویتامین D و کلسیم هستند، زیرا شیر منبع اصلی چربی، پروتئین، کلسیم و ویتامین D، ویتامین های B۱۲، A و فسفر را تأمین می کند. پس ضروری است تامین این ویتامین ها از روش های دیگر یعنی مصرف مکمل ها یا سایر مواد غذایی صورت بگیرد یا در مورد حساسیت به گندم باید دانست ۲۰ درصد کودکانی که به گندم آلرژی دارند به سایر غلات نیز حساسیت نشان می دهند. بنابراین، جایگزینی این محصولات باید برمبنای تحمل بیمار صورت بگیرد تا نیازهای غذایی ناشی از مصرف غلات نیز برای کودک تامین شود.
جایگزینی تخم مرغ
به گفته دکتر سیاری، تخم مرغ دارای پروتئین، ویتامین B۱۲ و سایر مواد مغذی است که بسیاری از غذاها از جمله شیر، سویا، گوشت، ماهی و طیور نیز می تواند این مواد مغذی و ویتامین ها را تامین کند. بنابراین، پرهیز از آن در کودکانی که به تخم مرغ حساسیت دارند، تأثیر منفی در دریافت تغذیه ای ندارد.
این متخصص به حساسیت به سویا به عنوان یکی از موارد شایع در کودکان اشاره می کند و می گوید: سویا حاوی پروتئین، تیامین، اسید فولیک، کلسیم، فسفر، منیزیم، آهن و روی است. با توجه به این که مقدار آن در رژیم غذایی کم است، حذف آن بجز مواردی از قبیل آلرژی همزمان به شیر براحتی قابل جایگزینی است. بادام زمینی، بادام درختی و ماهی نیز ـ که از شایع ترین مواد غذایی حساسیت زاست ـ به مقدار زیاد در رژیم غذایی کودکان و حتی بزرگسالان مصرف نمی شود.
آموزش والدین
متخصصان تاکید می کنند بروز علائم حساسیت های غذایی در کودکی ممکن است پیش درآمد بروز بیماری های تنفسی و بخصوص آسم در بزرگسالی باشد. پس آموزش والدین برای توجه به نشانه های حساسیت های غذایی، تاثیرشان در بروز اختلال رشد در کودکان و جایگزین کردن مواد غذایی تحت نظر متخصص بسیار ضروری است. بر این اساس، حتی به مادرانی که کودک شیرخوار دارند توصیه می شود مصرف مواد آلرژن را به حداقل برسانند، چراکه کاهش مصرف آلرژن ها توسط مادر بی شک به بهبود نشانه های مزمن و خفیف حساسیت های غذایی در کودکان منجر می شود.
