در سال 1385 جديدترين آنتيبيوتيك تزريقي در كشور كه تنها سفالوسپورين نسل چهارم موجود در ايران به‌شمار ميرود، تولید شد…
به گزارش دکترسلام اين آنتيبيوتيك اكسيپيم نام دارد و به صورت ويالهاي تزريقي 500 ميلي‌گرمي، 1 و 2 گرمي به توليد رسيده است.
اين دارو تنها سفالوسپورين نسل چهارم مورد تأييد FDA (سازمان غذا و داروي آمريكا) براي درمان كودكان دو ماه به بالا و همچنين تنها آنتيبيوتيك مورد تأييد اين سازمان براي درمان تك‌دارويي و تجربي بيماران نوتروپنيك تب‌دار شناخته شده است.
مديرعامل شركت سازنده اين دارو مي‌گويد، اكسيپيم ايراني، از كيفيتي معادل با مشابه خارجي خود برخوردار و در مقايسه با آن 50 درصد ارزان‌تر است و توليد اين دارو سالانه حداقل سه ميليون يورو صرفه‌جويي ارزي در كشور به همراه دارد.
اما اگر مي‌خواهيد بدانيد توليد اين دارو در كشور چه‌قدر اهميت دارد و اساساً سفالوسپورين‌ها چه‌جور آنتي‌بيوتيك‌هايي هستند و چه‌طور نسل اندر نسل در جنگ با باكتريها به كمك انسان‌ها آمده‌اند، اين مقاله به پرسش‌هاي شما پاسخ مي‌دهد.
***
در طول تاريخ همواره يک جنگ دائمي بين علم و عفونت وجود داشته است. از يک طرف دانشمندان سعي کرده‌اند تا با معرفي آنتي‌بيوتيک‌هاي جديدتر و قوي‌تر همانند يک بمب اتمي به سرزمين ميکروب‌ها حمله کنند و از سوي ديگر ميکروب‌ها همواره به کمک هوش بالقوه‌شان سعي در فرار از اين حملات و يا ايجاد سپرهايي عليه آنها کرده‌اند.
پس از موفقيت اوليه پني‌سيلين در نابودي انواع عفونت‌ها، ميکروب‌ها کم کم راه‌هاي مقاوم شدن در برابر آن را ياد گرفتند. اين بود که دانشمندان به فکر ابداع دسته ديگري از آنتي‌بيوتيک‌ها افتادند که از پني‌سيلين‌ها قوي‌تر بوده و بتواند با قدرت بيشتري ميکروب‌ها را مورد حمله قرار دهد و بدين ترتيب بود که سفالوسپورين‌ها به دنياي پزشکي معرفي شدند.
شما حتماً نام بسياري از داروهاي اين خانواده مثل سفالکسين يا سفترياکسون يا سفيکسيم را شنيده‌ايد. آنها همانند يک ببر خفته بسياري از ميکروب‌ها را که به پني‌سيلين و خيلي از آنتي‌بيوتيک‌هاي ديگر مقاوم هستند از بين مي‌برند.
خوشبختانه امروزه بسياري از سفالوسپورين‌هاي مهم با کيفيت عالي در کشور توليد شده و نياز به مصرف ارز و خريد گران از کشورهاي خارجي را از بين برده‌اند.
از کجا آمده‌اند؟
براي آگاهي از داستان سفالوسپورين‌ها بايد كمي به عقب برگرديم. ماجرا از آنجا آغاز شد كه الكساندر فلمينگ در سال 1928 به‌طور تصادفي موفق شد داروي پني‌سيلين را كشف كند.
وي كه مشغول كار بر روي گونه‌اي از باكتريها بود، متوجه شد مقداري كپك پني‌سيلين كه به‌طور اتفاقي بر روي باكتريها قرار گرفته بود، توانسته باكتريها را از بين ببرد.
اين كشف چندين سال بعد جايزه نوبل را براي فلمينگ به‌همراه داشت و موجب شد تا دريچه جديد و وسيعي به‌سوي يك علم نو يعني عالم آنتيبيوتيك باز شود.
پني‌سيلين در خلال جنگ جهاني دوم كاري درحد معجزه انجام داد و زندگي ميليون‌ها تن را كه ممكن بود در اثر يك عفونت ساده جان خود را از دست دهند نجات داد. واقعاً معلوم نيست كه تلفات جنگ جهاني دوم در صورت عدم كشف پني‌سيلين به چه حد مي‌رسيد.
اما با گذشت زمان دانشمندان كم‌كم متوجه شدند برخي عفونت‌ها ديگر مثل سابق به پني‌سيلين‌ها جواب نمي‌دهند. در ادامه، بررسي‌هاي دانشمندان نشان داد باكتريها توانسته‌اند تغييراتي در ساختمان خود يا پني‌سيلين ايجاد و از اثرات آن فرار كنند. به همين دليل پژوهشگران به فكر پيدا كردن آنتي‌بيوتيك‌هاي جديدتر و مؤثرتر افتادند.
پس از اتمام جنگ جهاني دوم و در سال 1948، يك دانشمند ايتاليايي به نام جوزپه بروتزو (1976-1895) كه استاد بهداشت در دانشگاه پزشكي كالياري بود، وقتي به منظور ريشه‌کني مالاريا به ساردني ايتاليا رفت به مورد جديدي برخورد کرد.
وي متوجه شد قارچي به نام «سفالوسپورين اكرمونيوم» كه آن را از يكي از مجراهاي فاضلاب ساردني جدا كرده بود، مي‌تواند موادي را توليد كند كه عليه باكتري مولد حصبه و نيز عامل بيماري تب مالت مؤثر باشد.
دكتر بروتزو بلافاصله دريافت كه كشف خيلي مهمي كرده اما به دليل كمبود امكانات و حمايت‌هاي مالي نتوانست تحقيقات جامع‌تري در اين زمينه انجام دهد. به همين دليل هم، پس از چاپ نتايج تحقيقاتش در مجله بهداشت دانشگاه كالياري نمونة قارچ را براي بررسي‌هاي بيشتر به آزمايشگاه پاتولوژي دانشگاه آكسفورد فرستاد.
در اين آزمايشگاه دانشمندان برجسته‌اي همچون سر ويليام دان و دكتر ادوارد آبراهام كه قبلاً تحقيقات زيادي در زمينه پني‌سيلين كرده بودند فعاليت مي‌كردند و امكانات وسيعي داشتند. در آكسفورد حدود 5 سال طول كشيد تا دانشمندان بتوانند محتويات نمونة دكتر بروتزو را خالص‌سازي كنند. آنها پس از انجام اين كار ماده به‌دست آمده را سفالوسپورين – C ناميدند.
سفالوسپورين – C ماده‌اي بود كه به‌راحتي عليه باكتريهايي كه به پني‌سيلين مقاوم شده بودند عمل مي‌كرد. بنابراين يك كشف بزرگ صورت گرفته بود و خانوادة پرجمعيت سفالوسپورين‌ها كم‌كم جاي خود را در علم پزشكي و داروسازي باز كردند.
چگونه عمل مي‌كند؟
طرز عمل سفالوسپورين‌ها از هرچه فكر كنيد ساده‌تر است. در واقع انواع آنتي‌بيوتيك‌هاي مختلف با شيوه‌هاي گوناگوني باكتريها را مورد حمله قرار مي‌دهند.
برخي از آنتي‌بيوتيك‌ها از رشد باكتري جلوگيري مي‌كنند در حالي كه ساير آنتي‌بيوتيك‌ها موجب كشته شدن و مرگ باكتريها مي‌شوند. سفالوسپورين‌ها جزو آن‌دسته از آنتي‌بيوتيك‌ها هستند كه با كشتن باكتريها به مقابله با آنها مي‌پردازند.
آنها همانند پني‌سيلين‌ها از ساخته شدن ديواره سلولي باكتريها كه از جنس قند و پروتئين است جلوگيري كرده و بدين ترتيب موجب مرگ باكتريها مي‌شوند. حفظ يكنواختي ديواره سلولي در همه حال براي باكتريها حياتي است و اختلال در ساخت آن موجب نابودي باكتري مي‌شود.
سفالوسپورين‌ها، از پدر بزرگ تا نتيجه
كشف سفالوسپورين‌ها پيشگيري و درمان بسياري از عفونت‌ها را راحت‌تر كرده است. اگر – خداي نكرده – در طول عمر خود مجبور به انجام عمل جراحي شده باشيد، حتماً ديده‌ايد كه بسياري از جراحان دوست دارند تا قبل و بعد از انجام عمل‌هاي جراحي خاص از سفالوسپورين‌ها براي جلوگيري از عفونت استفاده كنند.
علاوه بر اين، بسياري از عفونت‌هاي ناجور نظير مننژيت، عفونت‌هاي پوستي، بسياري از انواع ذات‌الريه‌ها و عفونت‌هاي ادراري تناسلي كه شايد به خيلي از آنتي‌بيوتيك‌ها جواب ندهند به‌راحتي توسط سفالوسپورين‌ها درمان مي‌شوند.
با توجه به تعداد نسبتاً زياد سفالوسپورين‌ها، دانشمندان به فكر ابداع مبنايي براي طبقه‌بندي آنها افتادند و پس از انجام تحقيقات فراوان، راه آن را پيدا كردند. آنها سفالوسپورين‌ها را با توجه به طيف عملكردشان به 4 نسل طبقه‌بندي كردند و رنگ‌آميزي «گرم» را مبناي طبقه‌بندي خود قرار دادند.
رنگ‌آميزي گرم روشي آزمايشگاهي است كه كار تشخيص و طبقه‌بندي انواع ميكرب‌ها را براي متخصصين راحت‌تر كرده است. بر اساس رنگ‌آميزي گرم كه مراحل خاص خودش را دارد، باكتريها به دو دسته گرم مثبت و گرم منفي تقسيم مي‌شوند.
در رنگ‌آميزي گرم، آن دسته از باكتريها كه رنگ آبي به‌خود مي‌گيرند به نام باكتريهاي گرم مثبت و آنها كه رنگ قرمز – صورتي به‌خود مي‌گيرند به‌عنوان باكتريهاي گرم منفي شناخته مي‌شوند. اين نوع تقسيم‌بندي كمك زيادي به دانشمندان در طبقه‌بندي باكتريها كرده است.
بر اين اساس، باكتريهايي نظير استافيلوكوك و استرپتوكوك (عامل بسياري از بيماريهاي پوستي – تنفسي) و عامل بيماري كزاز در گروه گرم مثبت‌ها و بسياري از عوامل ايجاد كننده عفونت‌هاي ادراري تناسلي، مننژيت و باكتريهايي كه به‌طور طبيعي در روده وجود دارند در گروه گرم منفي‌ها قرار مي‌گيرند.
دانشمندان به نوعي از اين تكنولوژي براي طبقه‌بندي آنتي‌بيوتيك‌هاي سفالوسپورين استفاده كرده‌اند. در طبقه‌بندي آنها، آنتي‌بيوتيك‌هاي نسل اول آنهايي هستند كه بيشتر بر عفونت‌هاي گرم مثبت مؤثرند و اثر كمي بر گرم منفي‌ها دارند، اما هرچه به سمت نسل چهارم مي‌رويم، اثرات آنها بر گرم منفي‌ها بيشتر و بر گرم مثبت‌ها كمتر مي‌شود.
