هرچقدر که انسان زنده هست حرکت را در پی دارد.زندگی بدون امکانپذیر نیست.حرکت در زندگی انسان قبل از تولد،آغاز و تا آخر عمر ادامه می یابد.حرکت در قالب بازتابی شروع و توسط اعصاب زیر قشری کنترل می شود، سپس آهسته آهسته و به طور فزاینده با پیچیده تر شدن الگوهای حرکتی،به کانون بالاتر عصبی ارتباط پیدا
می کند .در دوره شیرخوارگی با دستکاری ساده اشیاء،الگوهای جا به جایی کسب و در دوره دوم کودکی(۲ تا ۶ سالگی)بسیاری از مهارت های اساسی، به افعال حرکتی کودک اضافه می شود.
الگوهای حرکتی اساسی که ابتدا کودکان فرا می گیرند به صورت مهارت هایی کلی،بعدها به مهارت های ویژه یا ورزشی تبدیل می شود.این فرآیند مداوم تکامل،در مهارت های حرکتی،تا میزان زیادی بدون دخالت دیگران به وقوع می پیوندد.
تا چند سال پیش بررسی رشد و تکامل حرکتی ،فقط در مورد کودکان و نوجوانان انجام می شد،اما امروزه،قلمرو این بررسی چنان توسعه یافته است که حتی رشد و تکامل حرکت را در پهنه حیاب بررسی می کند.مسلما تغییرهایی که در رفتار حرکتی و عملکرد مهارتی اشخاص پدید می آید،به افراد زیر بیست سال محدود نمی شود.یعنی حرکت نه فقط در طول کودکی و نوجوانی،بلکه در طول بزرگسالی و خصوصا کهنسالی نیز تغییر می کند.
بررسی و مطالعه علمی آن تغییرها را رشد و تکامل حرکتی در پهنه حیات گویند.اهمیت رشد و تکامل در این است که تغییرهای حاصله در طول بزرگسالی و کهنسالی،به طور نظامدار نیز بررسی می شود.رشد و تکامل حرکتی در پهنه حیات،به تأمین نیاز رشد و تکامل حرکتی جامع توجه دارد.رشد و تکامل حرکتی عملی است که درباره تغییر رفتار حرکتی انسان، در طول حیات، یعنی از حیات قبل از تولد تا پایان کهنسالی، مطالعه می کند.
رشد و تکامل حرکتی چیست؟
انسان همانند سایر موجودات زنده، پیوسته در حال تغییر است.این تغییر طبیعی و همگانی به صورت افزایش در قد،وزن،پیدایش عادت ها،مهارت ها و به طور کلی تغییر در رفتار حرکتی و عقلانی در طول زمان آشکار می شود. مجموعه این تغییرهای کمی و کیفی را (رشد)می گویند.
به بیان دیگر رشد عبارت از یک سلسله تغییرهای پی در پی است که برای رسیدن،به هدف واحدی انجام می گیرد و آن هدف،تغییرهای طبیعی در طول زمان رسیدن کودک به کمال است که استعدادهای بدنی و عقلانی خود را با گذشت زمان به دست می آورد.
رشد بدین معنا،هرگز سریع و تصادفی انجام نمی گیرد،بلکه تابع قانون،نظم خاص و در حال پیشرفت است و هیچگاه متوقف نمی شود.رشد چنانکه اشاره کردیم شامل ابعاد کمّی و کیفی است. منظور از ابعاد کمی به تغییرهای بدنی (مانند افزایش قد،وزن،نمو دستگاه های مختلف بدن و…)و ابعاد کیفی به تغییرهای اطلاق می شود که در جنبه های شناختی مانند ادراک،تفکر و حل مسایل اجتماعی مانند روابط با دیگران و عاطفی مانند احساسها و گرایش ها به عمل میآید.بدیهی است که این ابعاد کاملا با همدیگر همبستگی دارند.
رشد و تکامل حرکتی،مطالعه فرآیند یادگیری و مهارت حرکتی در کودکان است.یعنی این علم پیشرفت حرکت از شکل ابتدایی و نیمه ماهرانه (در کودکان خیلی خردسال آشکار می شود) تا سطح متوسط مهارت(در خلال دوره کودکی آشکار می شود)و بالاخره عملکرد نسبتا ماهرانه(در اواخر دوره نوجوانی آشکار می شود)را مطالعه می کند.
متخصص رشد حرکتی از این بعد، رشد و تکامل حرکتی سن های متفاوت کودکان را بررسی و بر جریان عمل کسب مهارتشان نظارت می کند.فرضیهء وابسته های رشد و تکامل حرکتی که صرفا در کودکان و نوجوانان توسعه می یابد،به دلیل بیشترین مطالعه ها و بررسی ها در سال های اولیه حیات بوده است.با وجود این محققان بسیاری اکنون تاکید دارند که بررسی و مطالعه رشد عمومی و حرکتی،باید تمام دوره های زندگی را شامل شود.
کهنسالان بخش بزرگی از جامعه ما را تشکیل می دهند و برای اتقای کیفیت زندگی خود،در جهت لذت بخش و سودمند شدن زندگی،از فعالیت های بدنی استفاده می کنند.بنابر این،نباید دوره کهنسالی،دوره گوشه گیری و بیماری قلمداد شود.به طور نظری بیان شده است که رشد در دوره بلوغ،در سن 21 سالگی و اصولا در هیچ گذری از دوره بزرگسالی متوقف نمی شود.
تغییرهای کیفی در رفتار حرکتی،در دوره کهنسالی نیز اتفاق می افتد.اما از آنجا که بررسی ها و مطالعه ها در زمینه رشد،جنبه های بسیاری از رفتار حرکتی دوره کهنسالی بررسی نشده است. بنابراین،رشد و تکامل حرکتی علمی است که دربارهء تغییر رفتار حرکتی انسان،در طول حیات،یعنی از حیات قبل از تولد تا پایان کهنسالی مطالعه می کند.
آگاهی از این علم برای مربیان تربیت بدنی از آن جهت ضروری است که یافته های رشد حرکتی پایه و اساس خوبی برای برنامه ریزی تربیت بدنی است.و چون مربیان بیشتر با کودکان، نوجوانان و جوانان سروکار دارند،این آگاهی در محدوده کودکی تا جوانی ضرورت بیشتری پیدا می کند.
شکل حرکت چیست؟
شکل،فرایندی است که در حرکت حمل می شود.به عبارتی،راه،نحوه اجرا یا طرح عملکرد است که اندام ها با حرکت های خود آن را در فضا ترسیم می کنند.به بیانی دیگر،آن تصویر بینایی را« شکل حرکت »گویند که با اجرای مهارت یک ورزشکار در ذهن مربی باقی می ماند.اصطلاح های کیفی مانند غیر پیشرفته یا ابتدایی؛نیمه ماهرانه و ماهرانه اشاره به شکل حرکت دارد که با توجه به اقتصاد حرکت و میزان سازگاری در حرکت شناسی بدن به هر فرد اختصاص داده می شود.
برای نمونه، در عمل پرتاب،یک پسر راست دست که به پای راستش به طرف جلو گام بر می دارد،وقتی آرنجش را تا نزدیک گوشش بلند می کند سپس توپ را پرتاپ می کند تا ساعدش باز شود،می توانیم بگوییم که این فرد هنوز در مهارت پرتاب کردن،به طرح پیشرفته و ماهرانه نرسیده است،اما میت واند عمل پرتاب خود را با انجام دادن عمل پرتاب مؤثرتر، پالایش کند؛یعنی تمرین کند تا به تدریج در فرایند حرکت یا شکل مهارت،تغییر اساسی صورت گیرد و مهارت به صورت پیشرفته اجرا شود.
عملکرد حرکت چیست؟
مؤلفه دیگر حرکت«عملکرد» است.درحالیکه اصطلاح شکل، برای توصیف فرایند حرکت به کار می رود،اصطلاح«عملکرد»برای نشان دادن نتیجه حرکت به کار می رود. عملکرد را یا برای اشاره به وقوع مانند «کودک توپی را پرتاب کرد»یا برای اهمیت دادن به نتیجه عمل به کار می برند مانند توپ ۴۶ متر پرتاب شد.
عملکرد،مفاهیم توصیفی چون ابتدایی و پیشرفته ندارد،زیرا این اصطلاح،جزء اصطلاح های مطلق است.خوب و بد بودن آن بستگی دارد به مسافتی که فرد به نتیجه مورد انتظار نایل می شود.برای نمونه ۵/۲ متر پرش برای کودک،عملکرد خوبی است،اما برای بزرگسال یا نوجوان معمولا اجرا و عملکرد خوبی نیست،زیرا تفاوت هایی در معیارهای معمول وجود داردبرای آشنایی بیشتر مربیان با مفاهیم شکل و عملکرد که دو مولفه مهم رفتار حرکتی هستند،می توان در فرآیند تدریس آن ها را بهتر ملاحظه کرد..
وقتی مربی در کلاس تربیت بدنی، به دانش آموزان اجرای مهارت دریبل کردن را آموزش می دهد و به دنبال آن به دانش آموزان فرصتی می دهد تا آن مهارت را تمرین کنند و در آخر درستی آن مهارت را ارزیابی می کند،اینجا مربی بر جنبه«شکل»حرکت تأکید کرده است.اما وقتی دانش آموزان را برای مشارکت فعال،در تحمل یک برنامه بدن سازی،در طول سه ماه فرا می خواند و خود کاملا بر اجرای صحیح تمرین ها نظارت دارد،اینجا تأکید مربی بر افزایش عملکرد و قدرت است. البته این تجزیه حرکت به شکل و عملکرد دانشمندان؛برای شناسایی،توسعه، اصلاح،ارزیابی و پیشبینی علمی رفتار حرکتی است و اینکه آن دو جنبه و بعدشکل حرکت به تجارب آموزشی، یادگیری و آموزش مربی بستگی دارد.در حالی که عملکرد حرکت به عوامل آمادگی جسمانی مربوط است.
حرکت به خوبی در طول حیات بررسی و مطالعه می شود.در واقع،حرکت یک پدیده و رویداد بیش نیست و نمی توان آن عناصر را در حرکت به طور مجزا ملاحظه کرد.
یک رابطه مثبت میان شکل و عملکرد وجود دارد،اما این رابطه، رابطه سببی مستقیم نیست.شکل پیشرفته،تمایل به پیشرفت به عملکرد دارد،اما عمکرد خوب می تواند به شکل پیشرفته بستگی نداشته باشد.اگر دو کودک از نظر سن و جنس مشابه باشند و از شکل یکسانی،برای پرتاب کردن،استفاده کنند؛این احتمال وجود دارد که یکی از آن ها نسبت به دیگری بیشتر پرتاب کند.در این نمونه ها که کیفیت شکل ثابت،اما نتیجه عملکرد متفاوت است،عموما تفاوت ها در اثر مجموعه عواملی است که«قابلیت های جسمانی»نام دارد.قدرت؛سرعت حرکت؛زمان واکنش؛هماهنگی چشم و دست،از جمله صفات جسمانی به شمار میروند که به طور مستقیم به چگونگی عملکرد مربوط می شود.
جنبه دیگر روابط بین شکل و عملکرد نیز مبتنی بر عوامل توانشی است،این عوامل در شرایطی بررسی می شود که دو بازیکن در سطح بالایی از عملکرد،مشابه باشند،ولی یکی از آن ها نقصی در شکل داشته باشد. هرچند،یکی از آن دو از شکل خوبی نسبت به دیگری استفاده کند.در چنین شرایطی،احتمال برابری عملکرد وجود دارد،زیرا منشأ تفاوتها در عوامل توانشی است و بازیکنی که به شکل نا درست عمل می کند،برای اجرای مهارت به عوامل توانشی بیشتری نیاز دارد.
این امتیاز و برتری در عوامل مزبور،نقص در شکل را جبران می کند و قدرت یکی از عوامل توانشی مثبت است و بازیکن را به سطح عملکرد افرادی می رساند که از شکل خوب برخوردارند.این نوع جبران،هرچند موفقیت آمیز است،ولی به دلیل موقتی بودن،نمی تواند در فعالیت هایی که دایم پایین تر از الگوهای عالی مهارت حرکتی انجام می شود،عامل پیروزی باشد. برای عملکرد بهتر،در صورتی نقص شکل حرکت جبران می شود که همه توانایی ها به طور مستقیم برای تکلیف به کار رود زمانی که مهارت های اساسی فراگرفته شد،لازم است به ویژگی های اساسی شکل خوب هم تأکید شود.زیرا در هر حال،عملکرد خوب با شکل خوب از عملکرد خوب با شکل ضعیف سازنده تر است.
منبع-http://www.elmevarzesh.com