جمع آوری نمونه از ناخن بسیار سخت تر از نمونه های پوست و مو می باشد. اما با تمام این دشواری های برای تشخیص برخی از بیماری ها از جمله بیماری های قارچی نمونه بردرای از ناخن انجام می شود. در این مطلب قصد داریم اطلاعاتی در مورد نحوه نمونه برداری از ناخن و لزوم و انواع آن صحبت کنیم. با دکتر سلام همراه باشید.
نمونه هايي كه براي آزمايشگاه قارچ شناسي ارسال ميشود به سه دسته تقسيم ميشوند :
1- نمونه هاي جلدي (پوست -مو- ناخن)
2- زير جلدي
3-احشايي -ادرار-خون-بزاق-خلط-مايع مغزي نخاعي(csf)
نكته: يكسري از نمونه هاي احشايي به طور طبيعي فاقد ميكروارگانيسم هستند مثل خون يا مايع مغزي نخاعي اما ساير نمونه هاي احشايي داراي ميكروارگانيسمند.
جمع آوري نمونه ناخن
براي اين كار ابتدا ناخن را از نظر ضخامت و رنگ بررسي ميكنند ناخن هاي با حالت گچي ،شيار دار، نقطه نقطه را انتخاب نموده سپس با پارچه ي سفيد و تميز آغشته به الكل 70% ناخن را خوب تميز ميكنند تا قارچ هاي ساپروفيت و باكتري هاي احتمالي حذف شوند سپس ناخن را با استفاده از ناخن گير هاي مخصوص تا مرز ناحيه سالم كوتاه ميكنند .
سپس با استفاده از اسكالپل (تيغ جراحي) تيز ناخن و ضوائد آن را از قسمت بستر ميتراشند . اولين تراش را دور ريخته بقيه را جهت بررسي ميكروسكوپي و كشت به مقدار كافي جمع آوري ميكنند .
نكته: هر چقدر برداشت عمقي تر و نزديك به بافت زير ناخن باشد نتيجه بهتري ميدهد.
در ضايعات چرك دار و متورم با استفاده از سو آپ استريل از چرك و بافت اطراف ناخن برداشت ميشود و جهت تهيه گسترش بر روي لام (اسمير) و همچنين جهت كشت روي محيط به كار ميرود
نمونه ناخن را به مدت 24 الي 48 ساعت در محلول پتاس قرار ميدهند تا شفاف شود سپس به جست و جوي عناصر قارچي در آن ميپردازند (شفاف سازي)
نكته: در كليه مراحل نمونه برداري از ناخن ميبايست كاغذي آغشته به محلول ضد عفوني كننده زير دست يا پاي بيمار قرار گيرد تا از پخش شدن عناصر قارچي در آزمايشگاه جلوگيري به عمل آيد.
مراقبت هاي بهداشتي در آزمايشگاه قارچ شناسي:
1-در آزمايشگاه هاي قارچ شناسي حتما از روپوش استفاده كنيد.
2-اگر خراشي بر روي دست خود داريد حتما قبل از ورود به آزمايشگاه با چسب زخم يا دستكش آن را بپوشانيد.
3-در كار آزمايشگاه شتاب زدگي ممنوع.
4-از رفت و آمدهاي بي مورد در فضاي آزمايشگاه جلوگيري شود.
5-چنانچه در هنگام كار لوله كشت روي زمين افتاد حتما مسئول آزمايشگاه را خبر كرده يا خودتان با استفاده از محلول ضدعفوني كننده محل آلوده را ضد عفوني كني محلولهاي ضد عفوني كننده شامل الكل 70-90% محلول فرمالدئيد كه فرمالين 8%در الكل70% فنل 5% ويسكودين5% هيپوكلريت5% .
6-چنانچه دست آلوده به عناصر قارچي شد بلافاصله با آب و صابون شسته شود استفاده از الكل ايزوپروپيل70%نيز ميتواند مناسب باشد.
7-در آزمايشگاه قارچ شناسي ميبايست رطوبت كافي و دما ثابت باشد.
8-هواي موجود در ازمايشگاه بايد ساكن باشد تا از پراكندگي عناصر قارچي جلوگيري به عمل آيد.
9-يكسري از عناصر قارچي هستند كه از طريق دستگاه تنفسي آلودگي ايجاد ميكنند هنگام كار كردن با آنها بايد از هود (safly cabinet) استفاده شود يا از ماسك.
10-در آزمايشگاه قارچ شناسي محيطهاي كشت مورد استفاده و مواد آلوده قبل از دور ريختن حتما بايد استريل شوند اين استريل شدن توسط اتوكلاو (با حرارت مرطوب و بخار آب استريل ميكند) انجام ميشود. معمولا محيط هاي كشت قارچ شناسي را داخل پليت يا لوله ميريزند محيط هاي كشتي كه داخل لوله تهيه ميشوند نسبت به پليت بهترند زيرا:
1- حمل و نقل لوله راحت تر از پليت است.
2- امكان انتشار آلودگي در پليت بيشتر از لوله مي باشد.
اساس كار در آزمايشگاه قارچ شناسي دقت در بدست آوردن نمونه كافي و صحيح مي باشد كه جهت تشخيص بيما ري هاي قارچي به كار مي رود. در هر صورت در آزمايشگاه پزشكي نمونه مناسب پيدا كردن بسيار مهم است.
ضایعات ناخن
قبل از نمونه برداري بايستي ناخن را با الكل تميز نموده و قسمت آزاد ناخن را بوسيله ناخن گير كاملاً جدا كرده و دور ريخت.
قسمت سفت و صدفی ناخن و یا زوائد پنیری شکل نمونههای مناسبی جهت آزمایش قارچی نمیباشند.
توسط اسكالپل استريل ، حدفاصل ناحيه سالم و آسيب ديده را تراشيده و تراشه هاي اوليه را دور ريخته و سپس مقداري از تراشه هاي گرفته شده از نزديك بستر ناخن را جمع آوري مي كنيم.
برای شفاف کردن ناخن میتوان از پتاس 20٪ و کمی حرارت استفاده کرد.
بیماری های قارچی زیرجلدی
بیماریهای این دسته شامل موارد زیر هستند:
- کروموبلاستوما یکوزیس (chromoblastomycosis)
- مایستوما (mycetoma)
- اسپوروتریکوزیس(Sporotrichosis)
- ورینوسپوریدیوزیس (Rhinosporidiosis)
نمونه جمعآوری شده از این ضایعات ممکن است گرانول و چرک دملهای باز ، تراوشات اگزود ای ضایعات، مایع مجاری تخلیهای یا دملهای سربسته ویا نسوج بدست آمده و بیوپسی باشند
بیماری های قارچی احشایی
نمونه جمعآوری شده از این ضایعات ممکن است چرک یا اگزودمای زخمها، مایع نخاع، خلط، خون محیطی، پونکسیون مغز استخوان و یا آبسههای مسدود، غدد لنفاوی و نسوج بدست آمده توسط یوپسی یا اتوپسی باشد. در اين دسته از بيماري ها آزمایش مستقیم ، کشت و در بعضی موارد تلقیح به حیوان حساس یا تست سرمی از نمونه بدست آمده باید انجام داد.
روش های تشخیص در قارچ شناسی
ـ نمونه برداری
ـ آزمایش مستقیم
ـ تهیه گسترش و رنگآمیزی
ـ کشت
ـ تستهای سرولوژی
ـ تستهای بیولوژیک
ـ تلقیح به حیوانات حساس آزمایشگاهی
نحوه نمونه برداری در ضایعات مختلف قارچی و بررسی انواع نمونه های قارچی
همان طور که در ادامه خواهید دید تنوع نمونه ها در قارچ شناسی زیاد است و نمونه ممکن است از هر قسمتی از بدن گرفته شود .
نمونه هاي سطحي
- مو، قطعات ناخن، پوست
- پوشش وزیکولها و تاولها
- پوستههای ریز و شوره
- تراشهای جلدی
چرک ضایعات عمقیتر
- ضایعات باز یا بسته و مسدود جلدی
- آبسههای عمقی بدن مانند آبسههای چرکی شده آپاندیس
بیماریهای عمومی شونده
- خون محیطی (در هیستوپلاسموزیس)
- مایع نخاع (در کریپتوکوکوزیس)
- پونکسیون مغز استخوان و یا غدد لنفاوی و یا بیوپسی اعضاء درونی بدن
بیماریهای قارچی ریه
- خلط
- شستشوی برنش و یا بیوپسی جدار آن بوسیله برونکوسکوپی
ساير نمونه ها
- ترشح واژن (در کاندیدیازیس)
- ادرار
- مدفوع و …
آماده سازي بيمار قبل از نمونه گيري
فرد نمونه گیر در آزمایشگاه قارچ شناسی باید قبل از نمونه گیری درخواست های زیر را بیمار داشته باشد در غیر این صورت تشخیص اشتباه و یا غیر ممکن خواهد بود . برای نمونه اگر فرد قبل از ازمایش از کرم استفاده کرده باشد باعث پوشانیده شدن ضایعه شده و در زیر میکروسکوپ چیزی دیده نخواهد شد.
بنابراین اگر به چنین شرایطی برخوردید باید نمونه گیری را چند روز بعد دوباره انجام داد:
- عدم استحمام بيمار يا شستشوي محل ضايعه به مدت 7-4 روز
- عدم استفاده از كرم يا داروهاي موضعي در محل ضايعات سطحي
- گاهي ناشتايي
- پاك نمودن محل ضايعه از فلور نرمال
نكاتي راجع به تعیین محل نمونهبرداری
ـ چنانچه ضایعات متعددی در مراحل مختلف پیشرفت در بدن وجود داشته باشد بهتر است که نمونه برداری را از ضایعات تازه و فعال انتخاب کرد .
ـ نمونه برداري از لبه برجسته و خارجی ضايعات بهتر است انجام گیرد .
ـ در صورت تعدد ضایعات بهتر است که از فرد فرد آنها نمونهبرداری نمود .
ـ نمونه برداری بخصوص از نواحی که درمانهای موضعی در آنها صورت نگرفته است باید مورد توجه باشد
ـ در بیشتر موارد لازم است که از عمق و منبع اصلی کانون بیماری نمونهبرداری نمود.
نمونه برداري از زخمهای شدیداً چرکی
بايستي قبلا چند روزی بیمار را تحت درمان با داروهای ضد میکربی سبک قرار داده و پس از برطرف شدن عفونت چرکی زخم، از آن نمونهبرداری نمود.
باید این نکته را در نظر داشته باشیم که:
در نمونهبرداری قارچی بايستي مقادیر بیشتری از ناحیه زخم برداشت نمود و نمونه اولیه بدست آمده را جهت آزمایش مستقیم و نمونه ثانوی را که از محل عمقیتر تهیه میشود بعلت کمتر بودن آلودگی جهت کشت استفاده کرد.
روشهاي نمونه برداری از ضایعات بيماري هاي قارچي سطحي
قارچهای مولد این بیماریها عبارتند از:
1ـ Malassezia furfur عامل بیماری تینه آورسیکالر (Tinea versicolor)
2ـ Trichosporon cutaneum عامل بیماری پیدرای سفید (with piedra)
3ـ piedra hortai عامل بیماری پیدرای سیاه (Black piedra)
4ـ cladosporium werneckei عامل بیماری تینه آنیگرا (Tinea nigra)
در تینهآ ورسیکالر و تینه آنیگرا ابتدا محل ضایعه را با الکل 70درصد به خوبی پاک کرده و سپس بوسیله نوار چسب اسکاچ و یا تراش جلد با اسکالپل، پوستهها را جمع آوري مي كنيم و همچنین در بيماري هاي سطحي مو مثل پيدراها مي توان موهاي ناحيه آلوده را قيچي كرده و برداشت نمود.
ضایعات ناخن
ـ قبل از نمونه برداري بايستي ناخن را با الكل تميز نموده و قسمت آزاد ناخن را بوسيله ناخن گير كاملاً جدا كرده و دور ريخت
ـ قسمت سفت و صدفی ناخن و یا زوائد پنیری شکل نمونههای مناسبی جهت آزمایش قارچی نمیباشند
ـ توسط اسكالپل استريل، حدفاصل ناحيه سالم و آسيب ديده را تراشيده و تراشه هاي اوليه را دور ريخته، سپس مقداري از تراشه هاي گرفته شده از نزديك بستر ناخن را جمع آوري مي كنيم.
ـ برای شفاف کردن ناخن میتوان از پتاس 20٪ و کمی حرارت استفاده کرد.
منبع: پروین منصوری