متاسفانه هر روز شاهد آن هستیم که کودکانی به علت سهل انگاری والدین خویش با اختلالاتی ژنتیکی و مادر چشم به این دنیا می گشایند و این اختلال تا پایان عمر همراه آنها خواهد بود. امروزه با پیشرفت علم روش های بسیار زیادی برای جلوگیری از بروز  اختلالات ژنتیکی به وجود آمده است که در ادامه به بررسی برخی از آنها خواهیم پرداخت. با دکتر سلام همراه باشید.

علم ژنتيک پزشکي شامل استفاده از دانش ژنتيک و تکنولوژي هاي موجود براي شناخت بيماريهاي ژنتيکي و جلوگيري از توسعه اين بيماريها در مواردي است که نگراني هاي اپيدميولوژيک وجود دارد. استفاده از علم ژنتيک در موارد فوق مي بايستي در يک چارچوب اخلاقي و با حساسيت به مواردي از جمله قوانين، هنجارها و سنت هاي جامعه و ضرورت هاي موجود باشد.

اخلاق زيستي(Bioethic) اسلامي از ترکيبي از اصول، وظايف و حقوق و به ميزان معيني ازفضيلت هاي انساني و احسان به دست مي آيد. براي اين منظور اسلام به پيشگيري از بيماريهاي ژنتيکي تأکيدي ويژه دارد و مي آموزد که با بيمار بايد با احترام و محبت رفتار شود و ابعاد جسمي، روحي و رواني آن در نظر گرفته شود.

برنامه ريزي هاي استراتژيک براي پيشگيري و مراقبت از اختلالات ژنتيکي و تحقيقات ژنتيکي در متن دين و فرهنگ اسلامي اميدوار کننده است و ممکن است درس هايي براي دنياي توسعه يافته فراهم کند و به پايبندي به کليه اصول اخلاق زيستي اسلامي در اصول اساسي مشاوره ژنتيکي تاکيد مي شود.

مشاوره ژنتيکي فرآيندي است که به موجب آن يک فرد يا خانواده در مورد وضعيت ژنتيکي که ممکن است فرد و خانواده، فرزندان آنها و جامعه را تحت تأثير قرار دهد، راهنمايي و اطلاعات لازم دريافت مي کند. هدف از چنين مشاوره اي اين است که تصميمات مناسب در رابطه با ازدواج، توليد مثل، سقط جنين و مديريت سلامت در نظر بگيريم. مشاور علاوه بر دانش و مهارت، بايد از محرمانه بودن اطلاعاتي که به او داده شده محافظت کند.

پيامبرفرمودند: هر کس که اسرار يک مسلمان را حفظ کند، خدا اسرار او را در اين زندگي و روز رستاخيز حفظ مي کند و خداوند به کساني که با مردم مهربان هستند رحمت خواهد بخشيد. احترام و مهرباني و دادن توصيه هاي خوب به کساني که در جستجوي آن هستند، جزو اصول اخلاق اسلامي و به طور کلي از اصول اخلاق پزشکي است. بدترين چيز اين است که به طور عمدي يا حتي ناخواسته به کسي آسيب برسانيم، که اولي جنايت و دومي جرم است.

اين قانون از دستور صريح پيامبر گرفته شده است که هيچ آسيبي نرسانيد و آسيبي که کسي به شما مي رساند با آسيب زدن جبران نکنيد. مشاور ژنتيک نظرات خود را به مشاوره شونده تحميل نمي کند. در عوض، او بايد به آنها اجازه دهد آزادانه تصميمات خود را بگيرند. مسئوليت مشاور اين است که با فراهم آوردن حقايق و اطلاعات لازم به زبان ساده براي مشتريان خود به آنها شانس انتخاب آزادانه را مي دهد و داشتن اختيار آزادي هاي فردي يکي از مهمترين اصول ارزشي اعتقادي اسلام است. اين اصول اساسي براي اجراي بسياري از برنامه هاي تحقيقاتي پيشگيرانه در زمينه بيماريهاي ژنتيکي اهميت دارد.

با توجه به روند بي سابقه رو به توسعه دانش ژنتيک پزشکي. چنين دانشي، به ويژه هنگامي که در معرض موضوعات انساني قرار مي گيرد، نياز به مسائل پيچيده اخلاقي، قانوني، اجتماعي و مذهبي را افزايش مي دهد، و بسياري از کشورها در تلاش هستند تا چارچوب هاي خود را براي رسيدگي به اين سوالات آماده سازند. اطلاعات ژنتيکي به علت سه ويژگي کلي به عنوان موضوع پيچيده اي مطرح مي شود: پيامدهاي اطلاعات ژنتيکي به طور همزمان هم فردي و هم خانوادگي است؛ اطلاعات ژنتيکي اغلب به بيماري هاي آينده مرتبط است و تست ژنتيک اغلب اختلالاتي را مشخص مي کند که هيچ درمان موثر يا پيشگيرانه اي براي آنها وجود ندارد و تا کنون هيچ چارچوب اخلاقي متحد الشکلي در زمينه رضايت آگاهانه بيماران، محرمانه بودن اطلاعات آنها، پتانسيل آسيبهاي اجتماعي و پريشاني رواني وجود ندارد که پزشکان و متخصصين درگير انجام تستهاي ژنتيک بايد موارد فوق رامد نظر قرار دهند.

برآورد شده است که 80 درصد از جمعيت جهان در کشورهايي زندگي مي کنند که داراي محصولات ناخالص ملي هستند و به سطوح توسعه اقتصادي کشورهاي صنعتي نرسيده اند لذا برخي ممکن است استدلال کنند که براي کشورهاي در حال توسعه که امکانات بهداشتي، اجتماعي و آموزشي کم توسعه يافته تري دارند، اولويت هاي ديگري پيش از تحقيق در مورد بيماري هاي ژنتيکي وجود دارد. با اين حال، برآورد شده است که، در سطح جهاني حداقل 20درصد از جمعيت انساني در جوامع با اولويتهاي ازدواج خويشاوندي زندگي مي کنند و حداقل 8.5درصد از کودکان داراي والدين خويشاوند هستند.

اين فراواني ازدواج خويشاوندي منجر به افزايش شيوع تولد نوزادان مبتلا به اختلالات مغلوب ژنتيکي مي شود، اما اثر آن بر شيوع اختلالات غالب و مرتبط با X نسبتا کم و ارتباط آن در اختلالات پيچيده چند عاملي مانند سرطانها، ديابت، فشار خون و چاقي هنوز نامشخص است. 20 تا 70 درصد کليه ازدواجهاي خويشاوندي در خاورميانه به غير از در نظر گرفتن اسرائيل و قبرس اتفاق مي افتد. هرچند آموزه هاي اسلامي ترغيب به ازدواج خويشاوندي نمي کند ولي اين ازدواجها در ساختار بسياري از جوامع مسلمان، از جمله شبه جزيره عربستان، مزاياي اجتماعي و اقتصادي زيادي دارد.

ازدواجهاي خويشاوندي، همزمان با افزايش اندازه خانواده و افزايش سن مادران باعث افزايش تعداد زياد افراد مبتلا به بيماريهاي ژنتيکي در شجره نامه ها شده است که بار مالي زيادي را با توجه به هزينه هاي درمان سنگين به سيستم سلامت مراقبت هاي بهداشتي، خانواده و جامعه وارد مي کند. طبق قوانين اسلامي، پيشگيري از بارداري به عنوان يک معيار موقت با رضايت زن و شوهر قابل قبول است ولي عقيم سازي دايم به جز مواردي که بارداري براي سلامت مادر خطر جدي به حساب بيايد جايز نيست.

در اسلام، کليه تصميم گيري ها در زمينهBioethic در چارچوب ارزشهايي است که از آگاهي و سنت به دست مي آيد که ارتباط دقيق با آموزه هاي اخلاقي گسترده قرآن کريم و احاديث و سنت پيامبر (ص) و در نتيجه تفسير شريعت (قانون اسلامي) است. شاخه اسلام شيعه (جعفري) در برخي موارد تفاسير، روش شناسي و نظامهاي اقتدار خود را توسعه داده است و اساسا احکام زيستي شيعه جعفري از احکام سني جدا نيستند.

 

منبع: آفرینش دیلی