تخمدان از جمله اندام های جنسی زنانه است. دو تخمدان در بدن زنان وجود دارد که یکی در سمت راست رحم و دیگری در سمت چپ آن قرار دارد. همانگونه که از اسم این اندام پیداست، این اندام منبع تخمک های ماده است. کیست تراتوم یکی از خطرناک ترین عواملی است که سلامت بانوان را تهدید می کند. در ادامه با دکتر سلام همراه باشید.
تراتوما شایع‌ترین تومور ژرم سل تخمدانی محسوب می‌شود. مفهوم علمی و دسته‌بندی این گروه از تومور ها ملاحظاتی را در تشخیص و درمان آن به‌وجود آورده است. ریشه واژه تراتوم یونانی است و به معنای “هیولا” می‌باشد. مفهوم لغت تراتوم در ایالات متحده و بریتانیا متفاوت است. واژه “تراتوم” در ایالات متحده به معنای رشد خوش‌خیم توموریا همان تراتوم رسیده می‌باشد در حالی‌که پزشک بریتانیایی با شنیدن کلمه “تراتوم” ضایعه‌ای با رشد سرطانی و بدخیم یا همان تراتوم نارس در ذهن خود تداعی می‌کند.
تراتوما به گروهی از تومورها که به‌عنوان نان سمینوماتو ژرم سل تومور (Non seminomatous germ cell tumor) شناخته می‌شوند تعلق دارند. تمامی تومورهای این گروه در نتیجه رشد غیر عادی سلول‌های چند ظرفیتی ایجاد می‌شوند: ژرم سل‌ها و امبریونال سل‌ها. تراتوماهای امبریونیک مادرزادی هستند اما تراتوما با منشأ ژرم سل ممکن است مادرزادی باشد یا نباشد. تراتوم امبریونیک اغلب در خط وسط، بیشتر ناحیه ساکروکوکسیژئال ایجاد می‌شود با این‌حال می‌تواند در هر جای دیگری مثل کبد، قلب، معده، مثانه و سوچور های جمجمه باشند. تراتوما با منشأ ژرم سل در مردان در بیضه‌ها و در زنان در تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند.
کیست در مویید یا کیست مویی تخمدان تراتوم کیستی خوش خیم نامیده می شود و در کمتر از 2 درصد موارد احتمال تبدیل شدن به بدخیمی دارند و در 98درصد موارد خوش خیم هستند. کیست درمویید یا کیست مویی تخمدان در صورتی که در سن بالی 40 سال باشد بیشتر خطر تبدیل شدن به بدخیمی دارد.
انواع تراتوم
ماچور تراتوم (Mature teratoma):
در واقع تراتوم گرید صفر می‌باشد. ماچور تراتوما در فرم و هیستولژی کاملاً متغیر می‌باشند و ممکن است سالید، کیستیک یا ترکیبی از سالید و کیستیک باشند (درمویید کیست). ماچور تراتوم اغلب حاوی چندین نوع بافت مثل پوست، ماهیچه و استخوان می‌باشد. ممکن است پوست یک کیست را احاطه کرده و حاوی موی فراوان باشد. ماچور تراتوماها اغلب خوش‌خیم‌اند. ماچور تراتوماهای بدخیم از انواع متمایز و مشخص این دسته از تومورها می‌باشند.
سمپتوم های تراتوما:
به‌نظر می‌رسد که تراتوما از زمان تولد یا حتی قبل از تولد وجود دارد و لذا تومورهای مادرزادی در نظر گرفته می‌شوند. با این حال اکثر موارد تا نوجوانی و بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شوند. جدا از مواردی که در دوره نوزادی تشخیص داده می‌شوند، سمپتوم‌های تراتوم به محل و منشأ آن بستگی دارد.
تراتوماهای تخمدان در صورت علامت موجب درد شکم یا لگن می‌شود به علت تورشن یا التهاب لیگامان ها آنسفالیت ناشی از آنتی‌بادی‌ها بر علیه رسپتور N-methyl-D-aspartate receptor (NMDAR) وضعیتی است که اخیراً مشخص شده است و به‌عنوان “انسفالیت تراتوم تخمدانی” شناخته می‌شود. این عارضه جدی می‌باشد و به صورت سایکوز، اختلال حافظه، تشنج و اختلال زبانی و در نهایت وضعیت کاتاتونیک و اختلالات اتونوم و تنفسی می‌تواند گسترش یابد. 3 تراتومای تستیکولار به صورت توده قابل لمس بیضه و تراتوم مدیاستن با علایم تنفسی و درد قفسه سینه می‌تواند تظاهر یابد. برخی تراتوماها حاوی عناصر کیسه زرده (Yolk Sac) می‌باشند که آلفافیتوپروتیین ترشح می‌کنند. تعیین سطح آلفافیتوپروتیین می‌تواند به تشخیص، عود و تأثیر درمان کمک کند.
کیست درمویید:
کیست درمویید یا ماچور کیستیک تراتوم‌ها، شایع‌ترین نئوپلازی تخمدانی در سنین نوجوانی می‌باشند. همان‌طور که گفته شد، این توده‌ها در واقع انواع خوش‌خیم تومور ژرم سل هستند که از سلول‌های چند ظرفیتی در تخمدان ایجاد شده و به بافت کاملا تمایز یافته اکتودرم، مزودرم و اندودرم تبدیل می‌شود. کیست درمویید تقریباً 70% تومورهای خوش‌خیم تخمدانی را در زنان زیر 30 سال شامل می‌شود و 50% تومورهای اطفال. اغلب بی‌علامت بوده و به طور اتفاقی در معاینه یا اقدامات تصویر برداری به علل دیگر کشف می‌شوند. سرعت رشد تراتوم ماچور کیستیک کم است، حدودmm 8/1 در سال. در حدود 20-10 درصد موارد دوطرفه می‌باشند.
در یک مطالعه ارتباط بین کیست درمویید و تراتوم نارس بررسی شد و در آنالیز 350 مورد تراتوم نارس 92 کیست درمویید قابل مشاهده وجود داشت و در 10 مورد کیست درمویید نقاط میکرسکوپیک از سلول‌های تراتوم نارس در دیواره کیست وجود داشت. لذا مشاهده و بررسی دقیق پاتولوژی و دادن کات‌های مناسب و با تعداد زیاد جهت تعیین وجود عناصر نارس حتی در مواردی که کیست درمویید وجود دارد ضروری است.
تراتوماهای نارس کمتر از 1% تمام تراتوماهای تخمدانی را تشکیل می‌دهند، هر سه لایه سلولی در آن‌ها وجود دارد اما برخلاف تراتوم ماچور، تمایز نیافته‌اند. ماچور کیستیک تراتوما اغلب بدون علامتند و در صورت وجود سمپتوم، درد شکم شایع‌ترین است. سایر تظاهرات بالینی در پاراگراف قبلی توضیح داده شدند. خصوصیات سونوگرافیک آن‌ها شامل وجود ندول راکی تانسکی، سطوح چربی- مایع (Fluid-Fat Level)، درمویید مش و علامت “نوک کوه یخی” در سونوگرافی می‌باشند.
روش های تشخیص
این اختلال را می توان بیماری خاموش نامید! در برخی موارد ممکن است ابتلا به کیست تراتوم هیچ نشانه ای را با خود همراه نداشته باشد؛ البته در تمام موارد نیز این امر صدق نمی کند! ابتلا به کیست تراتوم در برخی موارد با علائمی همچون درد شکم، اختلالات قاعدگی، خونریزی های نامنظم پریود، بزرگی شکم و حتی در بعضی موارد با علایم درد شدید شکمی (شکم حاد) تظاهر پیدا کند؛ در صورت مشاهده این موارد لازم است تا به سرعت وجود این علائم را با پزشک معالج خود در میان بگذارید.
عوارض و موارد خطر آفرین
این که وجود این کیست تا چه حد خطر آفرین می تواند باشد عاملی وابسته به اندازه آن است. طبیعتا هرچه کیست کوچک تر باشد عوارضی که متوجه سلامت بیمار است کمتر خواهد بود و هرچه کیست بزرگتر باشد تهدید بزرگتری به وجود خواهد آمد.
عوارض کیست درمویید یا کیست مویی تخمدان بستگی به سایز کیست دارد. در مواردی که سایز کیست بسیار کوچک است ممکن است هیچ عارضه ای ایجاد نکند ولی در مواردی که بزرگ می شود ممکن است باعث ایجاد عوارضی مانند پیچ خوردن تخمدان و قطع خون رسانی تخمدان شود. با توجه به میزان بالای چربی که غالبا در کیست درمویید یا کیست مویی تخمدان وجود دارد کیست در داخل شکم به صورت شناور قرار می گیرد و احتمال پیچ خوردن یا تورشن (تورسیون تخمدان) زیاد می شود.
جراحی لاپاروسکوپی و تراتوما
در صورتی که تمام شرایط لازم برای انجام یک لاپاروسکوپی موفق فراهم باشد جراحی لاپاروسکوپی نسبت به جراحی باز بسیار ارجح است.زیرا احتمال چسبندگی بعد از عمل کمتر می شود،دوران نقاهت کوتاهتر است و درد بعد از عمل کمتر است و بسیاری فواید دیگر که به تفصیل در بخش لاپاروسکوپی همین سایت آمده است. ولی اگر شرایط مناسب فراهم نباشد بهتر است عمل جراحی باز انجام شود تا اینکه در مرکزی با کمبود امکانات و ….بخواهد تحت لاپاروسکوپی قرار گیرد.
پیچ خوردگی کیست یک عارضه شایع در کودکان و خانم های باردار است. پارگی کیست ممکن است منجر به یک عفونت داخل شکمی (پریتونیت) شیمیائی به علت نشت محتویات بیماری و ایجاد چسبندگی های متراکم متعاقب پری تونیت شود. از آنجا که این بیماری اغلب در خانم های جوان دیده می شود.. درمان انتخابی معمولا برداشتن کیست تخمدان و حفظ بافت تخمدانی است.
بررسی نهایی
تراتوم تخمدانی می‌تواند حاوی انواع مختلف سلولی با رفتار های گوناگون، از تراتوم کیستیک رسیده گرفته با پیش آگهی خوب تا تراتوم کیستیک رسیده با تغییر شکل بدخیم با پیش آگهی بسیار بد باشد. از این رو اقدامات تشخیصی مناسب به منظور انجام اقدامات درمانی و نوع جراحی، بررسی دقیق پاتولوژی و همچنین درخواست بازخوانی در موارد مشکوک به وجود سلول های بدخیم حایز اهمیت می‌باشد. همچنین، پی‌گیری بیمارانی که سابقه هر یک از انواع تراتوم تخمدانی را داشته‌اند از نظر پاسخ به درمان، عود و تأثیر بر باروری مهم است. با توجه به موارد متعددی که تراتوم ماچور گزارش شده است اما پس از مدتی بیمار عود تومور بدخیم داشته است در بازخوانی گزارش اولیه دیده شده که در اصل تومور اولیه نیز تراتوم نارس بوده است لذا فالوآپ تمامی بیماران حتی باگزارش پاتولوژی تراتوم ماچور عاقلانه به نظر می‌رسد.
از طرفی با توجه به اینکه حدود 50% تراتومای تخمدانی در زنان بین 10 تا 20 سال رخ می‌دهد لذا درمان باید از ابتدا به درستی و با هدف حفظ باروری صورت گیرد چرا که تومور های ژرم سل تخمدانی با جراحی کانزرواتیو و کموتراپی و فالوآپ قابل درمان اند.
در این باره بیشتر بخوانید: کیست مویی را تا چه حدی می شناسید؟
هرگونه کپی برداری با ذکر نام دکتر سلام و لینک دهی مستقیم مجاز است.
