آقطی سیاه چیست؟ گیاه آقطی یکی از رایج ترین گیاهان دارویی است که در دنیا از آن استفاده می شود. به طور سنتی، آمریکایی های بومی از این دارو برای درمان عفونت ها استفاده می کردند. مصریان باستان از آن برای بهبود رنگ چهره و درمان جای سوختگی استفاده می کرده اند. البته این گیاه هنوز هم در بسیاری از قسمت های اروپا جمع آوری شده و به عنوان طب سنتی جهت درمان مورد استفاده قرار می گیرد. این مقاله از بخش طب سنتی و گیاهان دارویی دکتر سلام، نگاه دقیق تری به گیاه آقطی می اندازد و مدارک مرتبط با خواص درمانی و خطرات خوردن آن را عنوان می کند.
آقطی سیاه چیست؟
به تعدادی از انواع درخت سرده آقطی گفته می شود، که گیاهی گل ده از خانوده هفت کولان است. رایج ترین نوع آن آقطی سیاه است که به آن آقطی اروپایی نیز گفته می شود. این درخت به صورت طبیعی در اروپا رشد یافته و در بسیاری از بخش های دیگر جهان نیز قابل رویش است. درخت آقطی سیاه تا 30 فوت ارتفاع می گیرد. (معادل 9 متر) و دارای خوشه های سفید کوچک و یا شکوفه های کرم رنگی دارد که به آن ها گل آقطی گفته می شود. میوه های توت مانند این گیاه کوچک و به رنگ سیاه یا ترکیبی از آبی و سیاه هستند.
مزه میوه این گیاه ترش بوده و پیش از استفاده حتماً باید پخته شوند. گل های این گیاه بوی مطبوع و لطیفی دارند و می توانند به صورت خام یا پخته مصرف گردند. دیگر گونه ها شامل آقطی آمریکایی، آقطی کوتاه، آقطی آبی، آقطی دارای میوه قرمز می شوند.
بسیاری از بخش های درخت آقطی در طول تاریخ برای اهداف درمانی و آشپزی مورد استفاده قرار می گرفته اند. در طول تاریخ، گل ها و برگ ها برای کاهش میزان درد، ورم، التهاب و برای سرعت بخشیدن به تولید ادرار و افزیش تعریق استفاده می شده اند. پوست این درخت به عنوان ماده ادرار آور، ملین و برای وادار کردن به استفراغ مورد استفاده قرار می گرفته است.
در طب سنتی، میوه خشک شده این درخت یا آب این میوه برای درمان آنفلوآنزا، عفونت ها، سیاتیک، سردرد، درد دندان، درد قلب و دردهای عصبی و به عنوان ملین و ماده ادرار آور مورد استفاده قرار می گرفته اند.
به علاوه، میوه ها می توانند پخته شده و برای تولید آب میوه، مربا، چاشنی غذا، کیک ها مورد استفاده قرار گیرند. گل های این درخت نیز معمولاً جوشیده شده و با شکر ترکیب شده و شربت ایجاد می کنند و یا به همراه چای مورد استفاده قرار می گیرند. گل ها می توانند به صورت تازه و خام نیز در سالادها مصرف شوند.
امروزه، آقطی که نوعی از خانواده گیاه سرده است، در مکمل های غذایی جهت درمان سرما خوردگی و علائم آنفولانزا استفاده می گردد. علاوه بر این، گفته می شود توت های خام، پوست و برگ های این گیاه سمی بوده و مشکلات شکمی ایجاد می کنند.
ارزش غذایی آقطی سیاه
گزارش های فراوانی مبنی بر مزایای استفاده از آقطی و آقطی سیاه وجود دارد. نه تنها این گیاه دارای خواص غذایی فراوانی است، بلکه می تواند با سرما خوردگی و آنفوآنزا مبارزه کرده و سلامتی قلب را تضمین نمایند. به علاوه مبارزه با التهاب و عفونت ها نیز جزو دیگر مزایای این گیاه است.
غنی از مواد مغذی
میوه و گل آقطی ماده، غذایی کم کالری است و دارای آنتی اکسیدان های فراوان نیز می باشد. 100 گرم از میوه تازه این گیاه دارای 73 کالری، 18.4 گرم کربوهیدرات و کمتر از 1 گرم چربی و پروتئین است.
به علاوه این گیاه دارای مواد مغذی فراوان دیگری است که عبارتند از:
- میزان زیاد ویتامین C: تقریبا 6 الی 35 میلی گرم ویتامین C در هر صد گرم از میوه این گیاه وجود دارد. این میزان معادل 60% ویتامین C مورد نیاز روزانه بدن است.
- غنی از فیبر خوراکی: گیاه آقطی دارای 7 میلی گرم فیبر خوراکی در 100 گرم از میوه تازه آن است. این میزان بیش از یک چهارم مورد نیاز روزانه است.
- منبع مناسبی برای اسید فنولیک: این اسید منبع غنی از آنتی اکسیدان است که می تواند باعث کاهش تخریب استرس اکسیداتیو در بدن بشود.
- منبع مناسبی از فلاونول: گیاه آقطی و آقطی سیاه ، شامل آنتی اکسیدان از نوع فلوئنول کورستین، کامپرلو و ایزورامنتین است. این نوع آنتی اکسیدان ده برابر بیشتر از میوه در گل های آقطی و آقطی سیاه وجود دارد.
- غنی از آنتوسیانین: آنتوسیانین باعث سیاه و بنفش شدن میوه آقطی شده و آنتی اکسیدانی قوی با خواص ضد التهاب است.
ترکیب غذایی دقیق گیاه آقطی بسته به انواع مختلف این گیاه، میزان رسیده بودن میوه آن و شرایط آب و هوایی است. بنابراین، نوع استفاده آن به توجه به مواده غذایی درون آن می تواند متفاوت باشد.
فواید آقطی سیاه
گیاه آقطی سیاه مزیت های زیادی دارد، در اینجا برخی از مهم ترین مزیت های آقطی سیاه که شناخته شده است، بیان می شود:
1. بهبود سرماخوردگی
یکی از مهمترین مزیت های استفاده از شربت آقطی سیاه، خواص قوی آن است. توت ها شامل ترکیبات شیمیایی به نام آنتوسیانیدین هستند که اثرات ایمنی شناخته شده ای دارند. تحقیقات نشان می دهد که عصاره آقطی سیاه یک درمان ایمن، کارآمد و مقرون به صرفه برای علائم سرماخوردگی است. مطالعه ای که در سال 2016 منتشر شده و نشان می دهد که مدت زمان سرماخوردگی را می تواند کاهش دهد و همین طور علائم تهوع در مسافرت های هوایی را می تواند کاهش دهد. یک مطالعه دیگر منتشر شده در مجله بین المللی تحقیقات پزشکی نشان داده که اگر عصاره آقطی سیاه در طی 48 ساعت اول شروع علائم سرماخوردگی استفاده شود، می تواند مدت زمان علائم سرماخوردگی را به طور متوسط 4 روز کاهش دهد.
2. کاهش علائم عفونت سینوسی
آقطی سیاه با توجه به خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی که دارد، می تواند به درمان مسائل سینوسی کمک کند. عفونت سینوسی یک بیماری است که به دلیل وجود برخی باکتری ها و ویروس ها، بافت ها دچار التهاب می شوند. این گیاه ضد ویروس می تواند عفونت سینوسی را به طور طبیعی درمان کند.
3. کاهش قند خون
آقطی سیاه به طور سنتی برای درمان دیابت استفاده می شود. تحقیقات تأیید کرده اند که عصاره گل آقطی سیاه باعث تحریک متابولیسم گلوکز و ترشح انسولین می شود و باعث می شود که شکر اضافی از جریان خون پاک شود و به عضلات و کبد شما کمک می کند تا قند خون طبیعی خود را حفظ کنید. این فرایند به طور بالقوه می تواند به کاهش سطح قند خون کمک کند.
4. به عنوان یک دیورتیک طبیعی فعالیت می کند
آقطی سیاه حاوی دیورتیک است. دیورتیک یا ادرارآور ماده ای است که باعث تولید ادرار می شود. پزشکان داروهای دیورتیک را زمانی تجویز می کنند که بدن مایعات زیادی را حفظ می کند که یک مشکل رایج در افراد مسن است.
5. بهبود یبوست
برخی از تحقیقات نشان می دهد که چای آقطی سیاه می تواند به درمان یبوست و سلامتی دستگاه گوارشی کمک کند.
6. محافظت از پوست
آقطی سیاه به دلیل محتوایی که دارد در ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد. محتوای آقطی سیاه شامل بیوفلاونوئید، آنتی اکسیدان و ویتامین A است که برای سلامتی پوست بسیار مفید است. همچنین آنتوسیانین که در آقطی سیاه وجود دارد به دلیل خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی، ساختار و وضعیت پوست را بهبود می دهد و باعث سلامت کلی پوست می شود.
7. کاهش آلرژی
علاوه بر اینکه مصرف شربت آقطی سیاه برای درمان سرماخوردگی مفید است، گل گیاه آقطی یک روش موثر برای درمان آلرژی نیز محسوب می شود. از آنجایی که آلرژی به دلیل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی بدن ایجاد می شود و علائم آن بروز التهاب است، عملکرد گل گیاه آقطی، برای بهبود عملکرد سیستم ایمنی و تسکین التهاب، می تواند کمک کننده باشد. گل گیاه آقطی سیاه برای درمان تب یونجه نیز موثر است.
همچنین این گیاه با با گیاهان دارویی دیگر ترکیب می شود، و می تواند در درمان سایر بیماری ها مورد استفاده قرار گیرد.
8. مبارزه با سرطان
توت هایی مانند آقطی سیاه به دلیل وجود آنتوسیانین ها فراوانی، خواص درمانی و دارویی زیادی از جمله خواص ضد سرطانی دارد و می تواند از بروز سرطان جلوگیری کند.
9- آقطی به کاهش علائم آنفلوآنزا کمک می کند
عصاره های میوه و گل آقطی سیاه به نظر برای کاهش شدت و مدت آنفلوآنزا بسیار مفید هستند. نوع تجاری از این گیاه برای درمان سرماخوردگی در شکل های مختلفی یافت می شود که شامل شربت، کپسول، قرص و آدامس می شود.
تحقیقات بر روی 60 نفر مبتلا به بیماری آنفلوآنزا نشان داد که آن‌هایی که 15 میلی لیتر از شربت این گیاه را روزانه 4 مرتبه مصرف کرده اند، پس از 2 الی 4 روز علائم بهبود را مشاهده کردند. در حالی که بقیه افراد به 7 الی 8 روز برای بهبودی احتیاج داشتند.
تحقیقات دیگری که بر روی 64 نفر صورت گرفت که استفاده از قرص های 175 میلی گرمی عصاره آقطی و آقطی سیاه به مدت دو روز، علائم بهبودی خارق العاده ای در درمان آنفوآنزا را نشان داد. این قرص ها تب را رفع کرده، سردردها، درد عضلات و گرفتگی بینی را پس از تنها 24 ساعت بهبود دادند.
علاوه بر دو مورد فوق، تحقیق دیگری که بر روی 312 مسافران پرواز هوایی صورت گرفت نشان داد که مصرف کپسول 300 میلی گرمی از عصاره آقطی، علائم بیماری را در آن هایی که مبتلا شدند بسیار کاهش داد.
نیاز است تحقیقات بیشتری در این حوزه صورت پذیرد تا نتایج را تائید کرده و نقش آقطی و آقطی سیاه در جلوگیری از بروز آنفلوآنزا را اثبات نماید. این را نیز در نظر داشته باشید که بسیاری از تحقیقات بر روی محصولات تولید شده از این گیاه انجام گرفته است و تحقیقات در خصوص مصرف آن به صورت درمان خانگی بسیار محدود است.
10- سرشار از آنتی اکسیدان
در متابولیسم طبیعی بدن، مولکول های راکتیو ممکن است آزاد شده و می توانند در بدن انباشته شوند. این امر می تواند باعث ایجاد تجمع اکسیداتیو شده و به بیماری هایی چون دیابت نوع 2 و سرطان بیانجامند.
آنتی اکسیدان ها ترکیب های طبیعی از مواد غذایی هستند که شامل ویتامین ها، فنولیک اسید ها و فلاونوئید ها شده و می توانند مواد مولکول های راکتیو را از بدن حذف کنند. تحقیقات نشان داده اند که رژیم غذایی حاوی مقادیر بالای آنتی اکسیدان می توانند باعث جلوگیری از بروز بیماری های مزمن شوند.
گل ها، میوه و برگ های درخت آقطی سیاه منابعی غنی برای آنتی اکسیدان ها هستند. به عنوان مثال، آنتی اکسیدان «آنتوسیانین» که در میوه های این گیاه فراوان است و 3.5 برابر خاصیت آنتی اکسیدانی بیشتری به نسبت ویتامین E دارد.
یکی از تحقیقات صورت گرفته 15 نوع مختلف میوه این گیاه را مقایسه می کند و در تحقیقات صورت گرفته در زمینه انواع نوشیدنی ها، نشان می دهد نوشیدنی گرفته شده از میوه این گیاه حاوی آنتی اکسیدان های فراوان تری است.
در تحقیقاتی دیگر، اثبات شده که خاصیت آنتی اکسیدانی در افرادی که در یک ساعت گذشته 400 میلی گرم از شربت آقطی را نوشیده اند، بیشتر از دیگر افراد است. تحقیقی دیگر که بر روی موش ها صورت گرفت که نشان داد عصاره آقطی و آقطی سیاه باعث کاهش التهاب و تخریب بافت اکسیداتیو می شود.
با اینکه تحقیقات آزمایشگاهی بر روی قسمت های مختلف این گیاه انجام شده است، امّا تحقیقات بر روی حیوانات و انسان بسیار محدود بوده است. روند پخت و پز آقطی مانند عصاره گیری، گرما دادن و آب گیری می توانند در کاهش خاصیت آنتی اکسیدانی گیاه اثر بگذارند. به علاوه، محصولاتی مانند شربت، آب میوه، چای و مربای این گیاه خواص کمتری به نسبت نتایجی که در آزمایشگاه حاصل شده نشان داده است.
11- ممکن است برای سلامتی قلب مفید باشد
گیاه آقطی نشان داده که می تواند تاثیرات مثبتی بر سلامتی روی قلب و عروق داشته باشد. تحقیقات نشان داده اند که آب آقطی می تواند سطوح چربی در خون را کاهش داده و کلسترول را به شدت کم کنند. به علاوه، رژیم غذایی حاوی مقادیر زیاد فلاونوئید مانند آنتوسیانین ها می تواند باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی باشد.
با این وجود، تحقیقی بر روی 24 نفر صورت گرفت که میزان 400 میلی گرم از عصاره این گیاه را که معادل 4 میلی لیتر از آب آن است، سه بار در روز و برای 2 هفته مصرف کردند. با این حال کاهش محسوسی در میزان کلسترول آن ها دیده نشد.
اما تحقیقاتی دیگر بر روی موش های دارای کلسترول بالا نشان داد که رژیم غذایی دارای آقطی سیاه میزان کلسترول درون کبد و آئورت را کاهش داده امّا بر روی کلسترول خون تاثیری نداشته است.
در تحقیقاتی دیگر بر روی موش ها مشاهده شد که موش هایی که از عصاره این گیاه استفاده کردند، ریسک کمتری از آسیب پذیری بافت های بدن در برابر فشار خون را بروز دادند.
علاوه بر همه این ها نشان داده شده که میوه های گیاه آقطی، باعث کاهش اوریک اسید در خون می شوند. اوریک اسید رابطه مستقیمی با افزایش فشار خون داشته و تاثیرات منفی بر سلامت قلب می گذارد.
گیاه آقطی می تواند باعث افزایش ترشح انسولین شده و سطح قند خون را ثابت نگه دارد. البته دیابت نوع 2 یکی از عوامل اصلی برای مشکلات قلبی است. کنترل قند خون برای جلوگیری از این شرایط بسیار حیاتی است.
تحقیقاتی دیگر نشان داد که گل های گیاه آقطی، آنزیم آلفا-گلوکوسیداس را مهار کرده و می تواند باعث کاهش سطح قند خون شود. به علاوه، تحقیقات صورت گرفته بر روی موش های دارای دیابت، نشان داده است که آقطی بر روی کنترل قند خون آن ها موثر بوده است.
البته با همه این موارد نیاز است تحقیقات دقیق تری در خصوص انسان ها صورت گیرد تا بتوان به صورت صد در صد گفت این گیاه در کاهش تعداد حملات قلبی مفید است.
دیگر مزایا برای سلامتی
گزارش های فراوان دیگری از مزایای درخت آقطی برای سلامتی وجود دارد، البته بسیاری از آن ها دارای مدارک تحقیقاتی و علمی محدودی هستند:
- کمک به مبارزه با سرطان: هر دو نوع آمریکایی و اروپایی آقطی دارای خواص مهار کننده سرطان هستند و این امر در مطالعات آزمایشگاهی اثبات شده است.
- مبارزه با باکتری های مضر: مشاهده شده است که میوه درخت آقطی مانع رشد باکتری هایی چون هلیکوباکتر پیلوری شده و می تواند علائم تورم سینوس ها و برونشیت را کاهش دهد.
- حمایت از سیستم ایمنی بدن: مشاهده شده که گیاه آقطی به سیستم دفاعی و ایمنی بدن کمک می کند و این عمل با افزایش تعداد گلبول های سفید ناشی از مصرف این گیاه صورت می گیرد.
- می تواند در برابر اشعه UV محافظت ایجاد کند: محصول پوست دارای عصاره آقطی می تواند عامل خوبی برای جلوگیری از اشعه های مضر آفتاب باشد. طبق تحقیقات SPF این ماده 9.88 است.
- ممکن است باعث افزایش ادرار شود: گل های درخت آقطی به نظر تعدد ادرار را افزایش داد و میزان دفع را بیشتر می کنند. این عمل در موش ها آزمایش شده است.
- ممکن است خواص ضد افسردگی داشته باشد: تحقیقات صورت گرفته بر روی موش ها نشان داده است که مصرف عصاره آقطی عملکرد و خلق و خوی موش را بهبود داده است.
در حالی که این نتایج جذاب هستند، تحقیقات بیشتر بر روی انسان ها برای اثبات خواص، مورد نیاز است. به علاوه، مهم است که بدانید در محصولات تجاری از این گیاه متد استانداردی برای میزان اندازه گیری مواد محتوی وجود ندارد. به عنوان مثال در نمونه ای تجاری که مدعی بود حاوی 762 میلی گرم بر لیتر از آنتوسیانین است، پس از بررسی های بیشتر تنها میزان 4 میلی گرم/لیتر دیده شد. در نتیجه تعیین میزان اثرگذاری محصولات تجاری موجود در بازار کار دشواری است.
خطرات و عوارض جانبی آقطی و آقطی سیاه
با وجود اینکه گیاهان دارویی مزیت های زیادی برای سلامتی دارند، ممکن است عوارضی هم داشته باشند. مصرف توت هایی مانند آقطی سیاه اگر رسیده باشد برای بدن سالم هست و مشکلی ایجاد نمی کند اما اگر نرسیده و کال باشند ممکن است مصرف آن باعث مسمومیت و اسهال و استفراغ شود. همچنین مصرف آقطی سیاه می تواند باعث بروز حساسیت هایی شود، در صورت بروز هر نوع حساسیت بهتر است که به پزشک مراجعه کنید.
در حالی که درخت آقطی و بخش های مختلف آن مزایای فراوانی برای سلامتی دارند، امّا برای مصرف آن ها خطراتی نیز وجود دارد. پوسته درخت، میوه نارس و دانه های دارای موادی چون لکتین می تواند در صورت مصرف زیاد، باعث ایجاد مشکلات معدوی شوند.
به علاوه درخت آقطی دارای موادی است که به آن ها سیانوژن گلیکوسید گفته می شود. این مواد می توانند در شرایط خاص سیانید آزاد کنند. سمی که گاهاً در هسته های زردآلو یا بادام یافت می شوند.
3 میلی گرم سیانید در هر 100 گرم از میوه تازه گیاه آقطی وجود دارد و در برگ های تازه آن این میزان حدود 3 تا 17 میلی گرم است. این میزان تنها 3% از دوز کشنده این ماده برای فردی به وزن 60 کیلوگرم است.
امّا محصولات تجاری و میوه پخته شده این گیاه حتی همین میزان کم سیانید را نیز ندارد و هیچ گزارشی مبنی بر کشته شدن بر اثر مصرف این گیاه وجود ندارد. علائم مصرف خام میوه و برگ ها و پوسته یا حتی ریشه این درخت حالت تهوع، استفراغ و اسهال هستند.
تنها یک گزارش از بیماری 8 نفر پس از مصرف آب میوه و برگ های نوع مکزیکی این گیاه وجود دارد. این هشت نفر دچار حالت تهوع، استفراغ، ضعف، گیجی و بی حسی شدند.
خوشبختانه، مواد سمی یافت شده در میوه درخت آقطی به سادگی توسط پختن از بین می روند. امّا شاخه ها، پوسته و برگ ها نباید به صورت پخته با آب گیری شده استفاده شوند.
اگر خود شما می خواهید برگ و گل درخت را جمع آوری کنید، ابتدا از تشخیص صحیح نوع آمریکایی یا اروپایی درخت آقطی اطمینان حاصل نمایید. چرا که دیگر گونه ها ممکن است دارای مواد سمی بیشتری باشند. به علاوه، در زمان مصرف حتماً پوسته و برگ ها را از میوه جدا کنید.
استفاده از آقطی برای کودکان و افراد زیر 18 سال و همچنین زنان باردار یا شیرده توصیه نمی شود. البته هیچ گونه گزارشی از آسیب این دسته از افراد وجود ندارد ولی اطلاعات کافی برای سلامت این گیاه برای این دسته نیز موجود نیست.
- استفاده از شربت آقطی سیاه برای کودکان توصیه نمی شود مگر اینکه با متخصص اطفال مشورت کرده باشید.
- اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، آقطی سیاه را مصرف نکنید زیرا ممکن است بر سلامت جنین شما اثر بگذارد.
- اگر شما بیماری خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی دارید، قبل از مصرف آقطی سیاه با پزشک خود مشورت کنید، زیرا ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کند.
- افرادی که سابقه پیوند عضو داشته اند، نباید آقطی سیاه را مصرف کنند.
تداخلات دارویی
به علت اثرات قدرتمندی که آقطی سیاه بر سلامتی دارد، ممکن است هنگام مصرف با دیگر داروها اثر متقابلی بر بدن داشته باشد. اگر در حال حاضر هر یک از داروهای زیر را مصرف کنید، قبل از استفاده از آقطی سیاه، باید با پزشک خود صحبت کنید:
- داروهای دیابتی
- دیورتیک ها (قرص های ادرار آور)
- شیمی درمانی
- داروهای ضدافسردگی، از جمله کورتیکواستروئیدها (پردنیزولون)
- داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری های خود ایمنی
- آرام بخش
- تئوفیلین (گشاد کننده مجاری تنفسی)
جملات پایانی
در حالی که درخت آقطی دارای مزایای فراوانی برای سلامتی است، امّا بیشتر آزمایشات بر روی این گیاه در مقیاس آزمایشگاهی صورت گرفته اند و در حجم بالا بر روی انسان مورد آزمایش قرار نگرفته است.
بنابراین، استفاده از این گیاه برای شرایط خاص سلامتی توصیه نمی شود. شواهد معقول می گویند مصرف این گیاه برای کاهش علائم و مدت زمان آنفلوآنزا مفید است. به علاوه، این گیاه ممکن است برای سلامت قلب مفید بوده، وضعیت آنتی اکسیدان ها در بدن را بهبود بخشیده و خواص ضد سرطانی، ضد دیابت و ضد التهابی دارد.
گیاه آقطی علاوه بر همه موارد فوق می تواند یک افزودنی و طعم دهنده عالی در رژیم غذایی باشد که منبعی غنی از ویتامین C، فیبر و آنتی اکسیدان ها است.
