مننژیت ناشی از التهاب مننژ ها (لایه های درونی جمجمه) است. عفونت (باکتریایی، ویروسی، قارچی) علت اصلی مننژیت است، اما عوامل دیگری مانند آسیب به سر، سرطان یا برخی از دارو ها هم ممکن است علتی برای ابتلا به آن باشند. علائم آن شامل سردرد، عدم انعطاف گردن و تب ناگهانی می باشد، البته شدت این علائم بر اساس سن بیمار و نوع بیماری متفاوت خواهد بود. برای تایید مننژیت مایع نخاعی مورد بررسی قرار می گیرد و گزینه های درمان بیماری بسته به نوع آآن پیشنهاد خواهد شد. در این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به برسی مننژیت می پردازیم.
مننژیت چیست؟
مننژیت شرایطی است که در آن هر کدام از مننژها آسیب دیده یا ملتهب شوند. مننژها سه لایه از بافت محافظ مغز هستند که آن را احاطه کرده اند (دیورا، آراکنوئید و پیا). این عارضه ناشی از عفونت مایع مغزی نخاعی (CSF) و یا عفونت مننژها می باشد. مایع مغزی نخاعی عمدتا در بطن مغز تولید شده و در فضای بین آراکنوئید و پیا وجود دارد.
علل ابتلا به مننژیت چیست؟
مننژین عمدتا زمانی رخ می دهد که میکروارگانیسم ها مانند باکتری، ویروس، قارچ یا انگل وارد جریان خون شوند و به مغز و نخاع برسند. این موجودات در داخل مایع مغزی یا بین مننژها قرار گرفته و یک عفونت پیشرفته را ایجاد می کنند.
بر اساس نوع ارگانیسم هایی که منجر به عفونت می شوند، این عارضه، به انواع زیر تقسیم بندی می شود.
مننژیت باکتریایی:
مننژیت باکتریایی ناشی از عفونت باکتریایی است. این وضعیت تهدید کننده زندگی است و مسری می باشد. مننژیت باکتری معمولا زمانی اتفاق می افتد که باکتری وارد جریان خون شده و به مغز و نخاع برسد.
مننژیت باکتریایی اگر درمان نشود می تواند منجر به سکته مغزی، آسیب های مغزی، کاهش شنوایی، فلج و در نهایت مرگ شود. میکروارگانیسم هایی از قبیل هموفیلوس آنفلوآنزا ، نارشریا مننژایتاید و استرپتوکوک پنومونیه شایع ترین باکتری هایی هستند که موجب ایجاد مننژیت باکتریایی می شوند.
مننژیت ویروسی:
مننژیت ویروسی عمدتا به دلیل ویروس (انترواریس) ایجاد می شوند. همچنین می تواند ناشی از ویروس های دیگر مانند سرخک، ریش مرغ و انواع سموم باشد.
مننژیت قارچی:
مننژیت قارچی یک بیماری نادر است که به دلیل ورود قارچ به جریان خون رخ می دهد. مننژیت قارچی بر اثر تنفس قارچ های روییده از خاک آلوده و یا فضله کبوتران و خفاش ها بوجود می آید.
مننژیت انگلی:
مننژیت انگلی نادرترین نوع مننژیت است که بسیار کشنده می باشد. این بیماری عمدتا ناشی از انگل نگلاریا فاولری می باشد.
مننژیت غیر عفونی:
مننژیت غیر عفونی ناشی از شرایط خاص پزشکی مانند سرطان، جراحی مغز، لوپوس و آسیب سر است. داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها (تریموتریم سولفامتوکسازول، آموکسی سیلین) و همچنین داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAID) می توانند دلیل ایجاد مننژیت غیر عفونی باشند.
علائم
علائم این عارضه، به سن بیمار و نوع خود بیماری وابسته است، برخی از این علائم عبارتند از:
1) عدم انعطاف گردن
2) از دست دادن اشتها
3) خواب آلودگی
4) کج خلقی و عصبانیت
5) تحریک پذیری
6) تب
7) حالت تهوع
8) استفراغ
9) سردرد شدید
10) حساسیت به نور
11) سردرگمی
12) جوش های پوستی
13) مشکل در تمرکز
نشانه های این عارضه، در نوزادان و کودکان:
1) گریه مداوم
2) تب شدید
3) زردی
4) عدم انعطاف در بدن و گردن
5) خواب آلودگی
6) تورم شیردان نوزاد (نقطه نرم در سر نوزاد)
عوامل خطر ابتلا به مننژیت
عوامل خطر ابتلا به این عارضه، عبارتند از:
دوره ناتمام واکسیناسیون:
فردی که دوره واکسیناسیون را کامل نکرده است، در معرض خطر ابتلا به این عارضه، است.
سن:
این عارضه، بیشتر در کودکان زیر 5 سال و افراد سالمند بالای 60 سال رخ می دهد.
سیستم ایمنی سرکوب شده:
خطر ابتلا به این عارضه، در افرادی که مبتلا به شرایطی خاص هستند بیشتر خواهد بود، این شرایط عبارتند از:
- اچ آی وی (ایدز)
- سرطان
- sle یا همان لوپوس اریتماتوز پیشرفته
- پسوریازیس
- دیابت نوع 1
افرادی که تحت درمان های تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن هستند مانند استفاده از داروی کورتیکواستروئید و شیمی درمانی، در معرض خطر ابتلا به مننژت هستند. حذف طحال هم خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
زندگی و کار در مناطق شلوغ:
افرادی که در مناطق شلوغ زندگی و کار می کنند در معرض خطر ابتلا به این عارضه، خواهند بود. دلیل این موضوع آن است که خطر انتقال میکروارگانیسم ها در مناطق بزرگ و شلوغ بیشتر می باشد.
بارداری:
زنان باردار به دلیل لیستریوز (عفونت ناشی از باکتری لیستریا) بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عارضه، قرار دارند.
عوارض
اگر این عارضه، برای مدت زمان زیادی درمان نشده بماند ممکن است منجر به عوارض شدید و تهدید کننده برای زندگی شود. این عوارض عبارتند از:
1) اختلال شنوایی
2) از دست دادن بینایی
3) مشکلات حافظه
4) آرتروز
5) آسیب به مغز
6) هیدروپس هالز (تولید بیش از حد مایع مغزی نخاعی در حفره های مغز)
7) میگرن
9) تشنج (حرکات ناگهانی و کنترل نشده بدن به علت اختلالات الکتریکی در مغز)
10) سابدورال امپیا (انباشت چرک بین مغز و جمجمه)
11) شوکه شدن
12) مشکل در شروع راه رفتن
13) نارسایی کلیه
تشخیص مننژیت
دکتر تشخیص را با بررسی سابقه پزشکی و علائم و نشانه های فردی بیمار شروع می کند . معاینه های فیزیکی برای تشخیص بیماری عبارتند از:
1) نشانه های عفونت در نزدیکی سر، گوش و ستون فقرات
2) تب
3) ضربان قلب
4) سختی (عدم انعطاف) گردن
5) سطح آگاهی
به منظور تایید تشخیص، پزشک برخی آزمایشات تشخیصی را تجویز می کند. این آزمایشات عبارتند از:
1) سوراخ کمری (نمونه برداری از مایع نخاعی): یک روش تشخیصی است که در آن مایع مغزی نخاعی (CSF) به منظور معاینه جمع آوری می شود. به منظور شناسایی هر گونه ارگانیسم عفونتی معاینه بوسیله میکروسکوپ انجام خواهد شد.
2) آزمایش کشت خون: به منظور بررسی نوع میکروارگانیسمی که موجب عفونت شده است انجام می شود.
3) اسکن اشعه ایکس از قفسه سینه: به منظور تبیین سایر عفونت ها از قبیل سل، پنومونی یا عفونت های قارچی دیگر که ممکن است به این عارضه، منجر شود، این آزمایش تجویز می شود.
4) تست های تصویر برداری: تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا سی تی اسکن از سر نیز در جهت ارزیابی التهاب یا تعیین هر گونه عوارض مانند آبسه مغز یا سینوزیت انجام می شود.
درمان
پزشک با توجه به علت و نوع این عارضه، درمان را شروع خواهد کرد.
مننژیت باکتریایی:
مننژیت باکتریایی باید بلافاصله درمان شود و مستلزم بستری شدن است . موارد زیر را تجویز خواهند شد:
1) آنتی ببیوتیک ها به منظور کاهش عفونت
2) کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب
3) داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی مانند پاراستامول، به منظور کاهش تب
4) اگر بیمار تشنج داشته باشد از داروهای ضد تشنج استفاده می شود
5) تزریق سرم به منظور تامین آب مورد نیاز بدن
مننژیت ویروسی:
مننژیت ویروسی در عرض چند هفته بهبود می یابد. این نوع از مننژیت می تواند توسط راه کارهای زیر درمان شود.
1) استراحت کافی
2) نوشیدن آب فراوان
3) استفاده از دارو به منظور کاهش درد بدن و تب
در برخی موارد، پزشک کورتیکواستروئیدها را تجویز می کند تا التهاب مغز را کاهش دهد. اگر بیمار در معرض تشنج باشد، ممکن است داروهای ضد تشنج هم تجویز شود.
سایر انواع آن:
1) مننژیت قارچی را می توان با استفاده از عوامل ضد قارچی درمان کرد.
2) مننژیت غیر عفونی ناشی از بیماری ضعف سیستم ایمنی یا آلرژی، با کورتیکواستروئیدها درمان می شود. معمولا در این نوع از مننژیت درمان خاصی مورد نیاز نیست و فرد خود به خود بهبود می یابد.
پیشگیری از مننژیت
به روش های زیر می توان از ابتلا به این عارضه، پیشگیری کرد:
1) تکمیل دوره واکسیناسویون
2) شستن دست ها قبل از غذا خوردن و بعد از استفاده از توالت
3) داشتن یک رژیم غذایی سالم
4) استراحت کافی
5) ورزش منظم
6) گرفتن جلو دهان هنگام عطسه و سرفه
7) ترک سیگار
8) اجتاب از تماس با فرد آلوده
