کرمک نوعی انگل روده است که به محض ورود به سیستم گوارش باعث شروع چرخه ای بسیار عفونی می شوند. عفونت کرمک از نظر پزشکی با عنوان انتروبیازیس یا اکسیوریازیس شناخته می شود و با ناراحتی جسمی زیادی همراه است. اما هیچ خطری برای سلامتی شما به وجود نمی آورد. این عفونت با خوردن یا تنفس تخم های کرمک شروع می شود. کرم های کاملاً بالغ باریک، سفید و بین نیم سانتی متر تا ۱.۵ سانتی متر طول دارند و به قطر یه رشته نخ هستند. سازمان بهداشت جهانی اظهار می دارد كه شیوع آلودگی به كرمک در سراسر جهان تقریباً یك میلیارد است. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماریها آن را به عنوان شایع ترین نوع عفونت کرمی در انسان در ایالات متحده ذکر می کنند. علائم عفونت کرمک معمولاً در هر دو هفته در چرخه ها پدیدار می شود و می رود، مصادف با چرخه زندگی کرم. کرمک ماده به ویژه شب هنگام فعال می شود تا در اطراف مقعد تخم بگذارد. در این مقاله از بخش بیماری های دکتر سلام به بررسی بیماری کرمک می پردازیم.
چگونگی ابتلا به کرمک
می توان به چندین روش به این انگل آلوده شد. افرادی که به کرمک مبتلایند، در باسن و مقعد خود احساس خارش زیادی دارند که نمی توانند آن را برطرف کنند. در نتیجه خاراندن، تخم های کرمک داخل و اطراف مقعد به نوک انگشتان گیر می کنند و سپس به دهان، لباس، ملافه، اسباب بازی یا هر سطحی که با دست آلوده خود لمس کنند منتقل می شود. افراد دیگر با لمس اشیاء آلوده و سپس خوردن با همان دست آلوده، این عفونت را دریافت می کنند.
مواد غذایی نیز می توانند کرمک یا تخم های آنها را به همراه داشته باشند و به عنوان منبع آلودگی در آن قرار گیرند مگر اینکه به درستی پخته شوند. افراد غالباً با مصرف گوشت های نیم پز مانند گوشت گاو، گوشت خوک یا ماهی این عفونت را دریافت می کنند. در موارد بسیار نادر، استنشاق تخم های موجود در گرد و غبار هوا نیز می تواند عفونت را به بدن وارد کند.
افراد در هر سنی می توانند به این آلودگی مبتلا شوند اما به طور معمول بیشتر در بین کودکان در سن مدرسه رایج است. با توجه به سهولت انتقال تخمها از یک شخص به فرد دیگر، آلودگی به راحتی در محیط های گروهی مانند خانه ها، مدارس و مراکز مهد کودک گسترش می یابد. در حقیقت کرمک آنقدر مسری است که حتی اگر یک عضو خانواده نیز آلوده شود بسیار محتمل است که دیگران را نیز آلوده کند.
کرمک چگونه پخش می شود؟
عفونت این انگل از یک الگو پیروی می کند که به محض ورود تخم های این انگل به بدن شروع می شود. بعد از ورود به بدن، تخم ها راه خود را به روده کوچک باز می کنند و تبدیل به کرم می شوند. کرم های کودک سپس حدود ۴ تا ۸ هفته درون روده کوچک بالغ می شوند و سپس به روده بزرگ می روند و در آنجا خود را به لایه داخلی آن وصل می کنند. در طی چند هفته آینده کرم ها مسیر خود را به سمت انتهای روده بزرگ باز می کنند تا به مقعد برسند.
کرمک ها تخم های خود را در اطراف مقعد و معمولا در شب هنگام می گذارند. جز تخم ماده ای مخاط مانند نیز از خود ترشح می کنند که باعث خارش می شود. با خاراندن موضع، تخم ها در زیر ناخن و بین شیار های اثر انگشتتان گیر کرده و با تماس غیر مستقیم و مستقیم منتقل می شود. خوردن با دست های آلوده باعث انتقال تخم ها به دهان شما می شود و تا زمانی که به خوردن با دست های آلوده ادامه دهید، آلودگی را طولانی تر می کنید.
این تخم های لقاح یافته می توانند تا ۲۰ روز در محیط زنده بمانند. پس از بیرون آمدن از تخم، یک کرمک به طور متوسط برای یک دوره ۴ تا ۶ هفته زنده می ماند. سیستم ایمنی افراد زیر ۱۵ سال به ندرت می تواند با این عفونت مقابله کند و برای مبارزه با آلودگی مجبور به تکیه به درمان هستند. افراد آلوده، با لمس هر چیز با دست های آلوده خود باعث انتقال تخم ها و عفونت می شوند. هر کسی با لمس سطح آلوده تخم ها را دریافت و به خود انتقال می دهد.
بیشتر بخوانید: برنج کابلی داروی دفع کرم کدو و انگلهای بدن
علائم و نشانه ها
عفونت های این انگل به دلیل طولانی بودن دوره نهفتگی یا حالت های حامل، می توانند برای مدتی طولانی شناسایی نشوند.
اما در موارد علامت دار (بیشتر از حاملان)، شکایات فرد آلوده شامل موارد زیر است:
- خارش داخل و اطراف مقعد که بخصوص در شب تشدید می شود.
- خواب بی قرار به علت خارش مقعد.
- کاهش اشتها
- دایره های تیره یا کیسه های زیر چشم به دلیل کمبود خواب.
- احساس کلی ضعف
- التهاب واژن
- هوس شیرینی جات
- مشاهده کرم های بالغ در مدفوع
- تخم هایی که در پوست اطراف مقعد گیر کرده اند
- التهاب عمومی در بدن
- درد، بثورات یا تحریکات پوستی و عفونت های دیگر اطراف مقعد.
- نوسانات روحی یا تغییرات رفتاری
- درد شکم که می تواند از خفیف تا شدید باشد.
- حالت تهوع
كودكان مبتلا به كرمک، معمولاً علائم قابل توجهی را نشان نمی دهند كه بتواند هشداری بر وضعیت آنها باشد. با این حال آلودگی ممکن است در مواردی که کودک خارش غیر معمول شب هنگام در اطراف مقعد و واژن داشته باشد قابل شناسایی باشد. ناراحتی مربوط به عفونت کرمک در طول شب بسیار بیشتر است. در مواردی که عفونت شدید باشد کودک ممکن است در طول شب مضطرب و بی قرار بماند. این مسئله خواب شب را برای کودک بسیار دشوار می کند و او را تحریک پذیر می کند.
چگونه باید تشخیص داد که کودک به کرمک مبتلا شده است؟
معاینه بصری
اگر فرندتان به دلیل خارش مقعدی مشکل خواب شب داشته باشد بهتر است تا او را معاینه کنید، مخصوصا روزی که حمام نکرده باشد. تمام کاری که شما باید انجام دهید این است که کودک را روی تخت دمر بخوابانید. از کودک بخواهید تا همانند هنگام دفع فشار بیاورد زیرا این امر به افشای مقعد کمک می کند. سپس با یک چراغ قوه مقعد را معاینه کنید.
تست نوار اسکاچ در خانه
- اگر هنوز درباره وجود کرمک اطمینان ندارید می توانید آنچه را که به عنوان تست نوار اسکاچ شناخته می شود انجام دهید.
- یک قطعه نوار اسکاچ را روی ناحیه مقعد گذاشته به طوری که از هر طرف مقعد ۲ سانتی متر اضافه باشد.
- نوار را به طور محکم فشار دهید تا همه تخمهای موجود در محل جمع شود و سپس آن را از روی پوست جدا کنید.
- سپس پزشک نوار را در زیر میکروسکوپ مشاهده می کند تا وجود تخم های کرمک را که ممکن است در نوار مقعد گیر کرده باشند پیدا کند.
درمان های دارو محور
دارو های استاندارد عفونت کرمک عبارتند از:
- مباندازول
- آلبندازول
- پیرنتول پاموت
در ابتدا پزشک یک دوز از هر یک از داروهای ذکر شده در بالا و سپس یک دوز واحد دیگر از همان دارو را دو هفته بعد تجویز می کند. از بین تمام این داروها، پیرنتول پاموت تنها دارویی است که بدون نسخه در دسترس است. اگرچه این دارو ها معمولا با احتمال ۹۰ درصد کرم ها را می کشند اما در از بین بردن تخم ها ناکام می مانند. در این صورت باید دوره دوم عفونت کشی شروع بشود.
اگرچه این داروها بسیار مؤثر بوده و عموماً آلرژی زا نیستند، اما والدین و پزشکان قبل از تجویز برای بیماران زیر ۲ سال باید مشورت و معاینه های اولیه داشته باشند. درمان دوره دوم در همان سطوح دوره اول است و همان فاصله دو هفته ای بین دوز اول و دوم را حفظ می کند. اگر بیش از یک عضو خانواده شما آلوده شده باشد بهترین راه این است که تمام اعضای خانواده به طور همزمان تحت درمان قرار گیرند.
همین قانون برای موسسات و دیگر گروه ها باید رعایت شود. درمان جمعی و همزمان بر روی همه اعضا بسیار موثر تر است. درمان زودهنگام برای جلوگیری از شیوع عفونت کرمک به خانواده، دوستان و تقریبا هر کسی در مجاورت شما بسیار مهم است. هرچه مدت بیشتری برای رفع این مشکل مسری منتظر بمانید، خطر آلودگی و انتقال آن بیشتر می شود.
چگونه باید از عفونت کرمک خلاص شد؟
پاکیزگی و بهداشت شخصی در از بین بردن عفونت کرمک یک عامل کلیدی است. این قدم اساسی شامل سالم و پاکیزه نگه داشتن خود و محیط زندگی شماست.
شما می توانید اقدامات زیر را برای اطمینان از رعایت استاندارد پیشنهادی بهداشت شخصی و خانگی انجام دهید:
دست های خود را مرتب بشویید
تخم های کرمک هنگام خاراندن به انگشت های شما چسبیده و با لمس هر چیزی به آن منتقل شده و چرخه عفونت را آغاز می کند. تنها راه برای شکستن این الگو است که دست خود را در تمام زمان ها تمیز نگه دارید و آنها را به طور منظم با صابون و آب گرم شستشو دهید. بهداشت دست به خصوص قبل از صرف غذا، بعد از استفاده از توالت، عوض کردن پوشک و … ضروری است.
حمام روزانه
کرمک ها معمولا شب هنگام در نزدیک مقعد تخم گذاری می کنند. بنابراین توصیه می شود که هر روز صبح برای پاک شدن تخم هایی که شب گذاشته شده حمام کنید.
بهداشت ناخن ها
بهداشت دست شامل کوتاه کردن و شستن ناخن ها نیز می شود. گاهی تخم های گیر کرده زیر ناخن ها فقط با شستن خالی دست ها برطرف نمی شوند. برای به حداقل رساندن خطر ابتلا بهتر است ناخن های خود را همیشه کوتاه نگه دارید و هرگز ناخن های خود را نجویید.
لباس زیر مناسب
هر روز لباس زیر تمیز، خشک و مناسب بپوشید.
لباس های خوابتان عوض کنید
یک لباس را برای چند شب متوالی نپوشید. لباس ها رو یک روز قبل از دوباره پوشیدن در آب داغ بشویید.
کف های پاکیزه
توصیه می شود که کف خانه را مرتباً طی یا جاروبرقی بکشید تا عوامل آلودگی به طور مؤثر برطرف شوند. اگر فرش روی زمین دارید آنها را نیز باید جاروبرقی بکشید.
سطوح پاکیزه
تخم های کرمک به راحتی به هر سطحی منتقل می شوند بخصوص در آشپزخانه و سرویس های بهداشتی. بنابراین ضروری است که سطوح این مکان ها را همیشه پاکیزه نگه دارید.
خانه خود را روشن نگه دارید
کرمک ها شب تخم گذاری می کنند زیرا این تخم ها به نور بسیار حساسند، بنابراین با نور مناسب حتی در روز ها می توانید بسیاری ازین تخم ها را از بین ببرید.
خاراندن ممنوع
سعی کنید اصلا موضع را نخارانید، اگر خیلی بی طاقت شده اید حتمن دستکش به دست کنید و خیلی آرام موضع را مالش دهید. تماس مستقیم با محل آلوده فقط تخم ها را به انگشتان منتقل می کند و خطر آلودگی را افزایش می دهد. علاوه بر این خاراندن بیش از حد می تواند به پوست اطراف مقعد شما آسیب برساند و ناراحتی شما را بیشتر کند. می توانید موضع را با آب گرم و صابون بشویید که نه تنها خارش را برطرف می کند بلکه آن ضدعفونی کننده نیز هست.
بهداشت ملزومات سرویس بهداشتی
باید مسواک خود را در یک محفظه قرار دهید تا تخم های تازه بر روی آن ننشینند.
اسباب بازی های تمیز
اگر بچه دارید بهتر است اسباب بازی هایش را تمیز نگه دارید.
غذا های با فیبر بالا بخورید
یک رژیم غذایی سرشار از فیبر مصرف کنید تا مدفوع شما حجیم تر شود. هر چه حجم مدفوع شما بیشتر باشد کرم های روده و تخم های مقعد را به بیرون میراند. برای این منظور باید مصرف میوه و سبزیجات تازه خود را به همراه سایر منابع فیبر غذایی مانند سبوس، گندم کامل و … افزایش دهید.
مصرف شکر و کاربوهیدرات خود را کنترل کنید
انگل هایی مانند کرمک غذای خود را از نشاسته و شکر به دست می آورند. بنابراین غذاهایی را که حاوی قند و کربوهیدرات زیاد هستند کم کنید تا گرسنگی آنها را ضعیف کمد یا از بین ببرد.
از وان استفاده نکنید
افرادی که کرمک دارند نباید در وان حمام کنند زیرا ممکن است آب با تخم های کرمک آلوده شود. به همین دلیل توصیه می شود که افراد مبتلا با دیگران یک وان استفاده نکنند. چنین افرادی باید دوش بگیرند.
آلودگی زدایی روتختی، لباس زیر، و حوله ها
تکاندن ملافه، حوله و لباس زیر آلوده ممکن است راه خوبی برای رهایی آنها از تخم های کرمک به نظر برسد، اما این امر تنها باعث می شود تخم ها در محیط اطراف خود پخش شده یا روی سطح مجاور بنشیند. باید آنها را در ماشین لباسشویی با آب داغ شسته، سپس در خشک کن داغ خشک کنید تا همه تخم ها از بین بروند.
بیشتر بخوانید: هر آنچه در مورد فیبر ها باید بدانید
نکات پیشگیرانه
کرمک بسیار مسری و سخت تشخیص داده می شود چون به ندرت علائمی را بروز می دهد. بنابراین حتی اگر یک فرد از خانواده شما به کرمک مبتلا شده، لازم است که همه افراد خانواده شما از نظر پزشکی معاینه شوند و برای کرم ها معالجه شوند، زیرا احتمال ابتلا به این عفونت بسیار زیاد است. این یک اقدام احتیاطی است که حتی برای افراد غیر مبتلا باید انجام شود.
انجام اقدامات مناسب بهداشتی در حین درمان و تا چند هفته بعد از آن برای جلوگیری از شیوع بیماری ضروری است. این امر شامل رعایت بهداشت شخصی و تمیز نگه داشتن محیط زندگی است. همچنین سطوح و کف خانه به خصوص در سرویس های بهداشتی و آشپزخانه را همیشه تمیز نگه دارد.
عوامل خطر زا برای کرمک
- تماس مستقیم با شخصی که دارای کرمک است.
- افرادی که با لباس های آلوده، ملافه و یا اشیا آلوده افراد مبتلا در تماس بوده اند.
- افرادی که بطور مرتب در معرض محیط های گروهی مانند مدارس، مراکز مراقبت های روزانه و سایر مکان های جمعی هستند.
- سن جوان (کودکان ۵ تا ۱۰ ساله)
- تماس کنترل نشده انگشت، مقعد و دهان
- جویدن ناخن
- بهداشت نامناسب
- محیطی با بهداشت ضعیف
- قرار گرفتن در یک مرکز مراقبتی-روانی طولانی مدت
- حبس با اعمال جنسی
- حضور در مدرسه یا مراکز مهد کودک
عوارض این بیماری
آلودگی کرمک عمدتاً یک بیماری غیر تهدیدآمیز است اما می تواند تعدادی علائم ناراحت کننده ایجاد کند که می تواند باعث تحریک پذیری و التهاب شود، خصوصاً در طول شب. مشکل ترین آنها خارش مقعد است که نادیده گرفتن آن بسیار سخت است و تا پایان دوره بیماری برقرار است.
این عفونت اگر درمان نشود می تواند به عارضه های زیر منتج شود:
عفونت ثانویه
با خاراندن مداوم موضع و مقعد، پوست شکاف می خورد و راه برای عفونت های باکتریایی دیگر باز می شود که درمان بعضی از آنها بسیار مشکل است. همچنین می توانند تخم ها را انتشار دهند و دیگران را نیز آلوده کنند.
عفونت های دستگاه ادراری
یک مورد درمان نشده عفونت کرمک می تواند زمینه را برای یک عفونت ادراری بخصوص در زنان ایجاد کند. با اینحال، این یک عارضه شایع نیست.
کاهش وزن
در صورت عدم درمان، تکثیر و ازدیاد کرمک ها باعث کاهش مواد مغذی در بدن می شود که منتج به کاهش وزن خواهد شد.
بیشتر بخوانید: عفونت های دستگاه ادراری در بزرگسالان
چه زمانی باید به دکتر رفت؟
عفونت کرمک به ویژه در کودکان نیازمند معالجه پزشکی است. اگرچه بزرگسالان غالباً در مقابل این کرم ها مصونیت لازم را دارند و به طور کلی در مبارزه با آلودگی ها قوی تر هستند اما مراجعه به پزشک ضروری است.
- مشاهده کرم های بالغ در مدفوع.
- دچار خارش بیش از حد در دستگاه تناسلی یا واژن باشید.
- پوست اطراف مقعد قرمز، ملتهب و متورم می شود که ممکن است نشانه ای از عفونت ثانویه پوست مانند عفونت استرپ باشد.
- خارش مقعد بیش از یک هفته ادامه داشته باشد.
- درد هنگام ادرار.
- وجود خون در مدفوع.
- تب یا علائم دیگر دردهای شکمی. این ممکن است علامت یک عارضه بالقوه باشد.
شما اخیراً از عفونت کرمک بهبود یافته اید و مشکوک به عفونت مجدد هستید.
سخن آخر
برای هر نوع درمانی، چه خانگی و چه پزشکی، روند درمان باید کامل انجام شود. اگر بخواهید نتایج مورد نظر را به دست آورده و درمان شوید، نباید دوز صحیح، روش و اقدامات احتیاطی را نادیده گرفت. همچنین باید صبر و حوصله به خرج دهید تا متوجه بهبود وضعیت خود شوید به جای آنکه از یک معالجه خاص در اواسط معاینه خسته شوید به این دلیل که نتیجه فوری نمی بینید. بهبود وضعیت بهداشت در محیط اطرافتان و رعایت دستورالعمل های دقیق در مورد شستشوی دست ضروری است و به امید اینکه علائم خود از بین می روند علائم را نادیده نگیرید.
