هیپوکسی مغزی نوعی کمبود اکسیژن است که بر روی مغز اثر می گذارد. این اتفاق زمانی می افتد که حتی در صورت وجود جریان خون در بدن، مغز، اکسیژن کافی را دریافت نمی کند و هنگامی که جریان اکسیژن در بدن به طور کامل قطع شود، آنوکسی مغزی رخ می دهد. هیپوکسی مغزی یک وضعیت اورژانسی است زیرا مغز برای زنده ماندن به طور مداوم نیاز به اکسیژن و مواد مغذی دارد.
علل مختلفی بر بروز هیپوکسی مغزی تاثیرگذارند. این علل عبارتند از غرق شدن، خفگی، ایست قلبی و سکته مغزی. علائم خفیف این عارضه عبارتند از:
- از دست دادن حافظه
- مشکلات حرکتی
- در موارد جدی و خطرناک، هیپوکسی می تواند باعث ایجاد تشنج و مرگ مغزی شود.
انواع هیپوکسی مغزی
پزشکان هیپوکسی مغز را به چهار دسته مجزا تقسیم می کنند.این دسته ها از کمترین تا شدید ترین متفاوت هستند:
- هیپوکسی مغزی پراکنده ناشی از کمبود اکسیژن خون است که باعث اختلال خفیف تا متوسط در عملکرد مغز می شود. این نوع هیپوکسی در میان افرادی که نفس خود را به مدت طولانی نگه می دارند یا در ورزش هایی که باید نفس حریف گرفته شود،مانند جو جیتسو شرکت می کنند، رایج است.
- ایسکمی مرکزی مغزی زمانی اتفاق می افتد که محرومیت اکسیژن در یک ناحیه خاص مغز وجود دارد. این هیپوکسی معمولا نتیجه خونریزی، سکته مغزی یا وجود انسداد در یکی از رگ های خونی است.
- ایسکمی سراسری مغز شامل توقف کامل جریان خون در مغز است و به سرعت به آنوکسی مغزی منجر می شود. سكته هاي مغزی شديد، آسيب هايی مانند زخم هاي ناشی از گلوله و خفگي و مي تواند باعث ایجاد ايسكمي سراسری مغز شود.
- انفارکتوس مغزی زمانی رخ می دهد که جریان خون در چندین ناحیه مغز قطه شده است و اغلب موجب آسیب مغزی فراوانی می شود. سکته مغزی شایع ترین علت ایجاد این نوع هیپوکسی است.
چرا مغز به اکسیژن نیاز دارد
مغز فقط ۲ % از وزن بدن را تشکیل می دهد، با این حال حدود ۲۰ % از اکسیژن بدن را مصرف می کند . بدون اکسیژن، مغز حتی ابتدایی ترین کارها را نیز نمی تواند انجام می دهد . مغز به سلول های عصبی گلوکز متکی است که همه چیز از عملکردهای آگاهانه مثل برنامه ریزی و فکر کردن گرفته تا فرآیند های ناخودآگاه مثل ضربان قلب و گوارش را کنترل می کند.
سلول های مغز بدون وجود اکسیژن قادر به متابولیزم گلوکز نیستند و بنابراین نمی توانند گلوکز را به انرژی تبدیل کنند.
وقتی مغز شما از اکسیژن محروم می شود،علت نهایی مرگ مغزی، نبود انرژی برای تقویت سلول های مغز است.
علائم محرومیت اکسیژن
اغلب موارد محرومیت اکسیژن، دارای یک دلیل فوری و بدیهی هستند. فردی که در معرض خطر کمبود اکسیژن قرار دارد، تحت شرایط زیر قرار دارد، از جمله:
- خفگی که باعث مسدود شدن جریان خون به مغز می شودو در نتیجه مانع از ورود اکسیژن به سلول های مغزی می شود.
- ایست قلبی یا تنفسی ناشی از تصادف، حملات قلبی، سکته مغزی و وقایع فاجعه انگیز مشابه
- خفگی
- غرق شدن
- مرگ بر اثر برق گرفتگی
- تومور های مغزی که مانع جریان خون می شوند
- آریتمی های قلبی
- استنشاق دود یا مونوکسید کربن .
- فشار خون بسیار پائین، زمانی که به خاطر وارد شدن آسیب های دیگر، به بدن شوک وارد می شود
- مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد مواد مخدر و یا الکل
- شکستگی یاتحت فشار بودن نای
- جراحات مربوط به تولد در نوزادان
علائم اولیه محرومیت از اکسیژن عبارتند از:
- تغییراتی در ضربان قلب
- کاهش گردش خون در دست ها یا پاها
- قسمت هایی از بدن که به رنگ آبی درمی آیند
- غش کردن، دیدن نقاط و یا ناتوانی در فکر کردن به طور واضح
- کاهش سطح قضاوت یا آگاهی
- تشنج
- ناتوانی در دنبال کردن مسیرها و یا کامل کردن کارهای پیچیده
محرومیت از اکسیژن همیشه یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که نیازمند توجه سریع است. اگر حدس می زنید که فردی از کمبود اکسیژن رنج می برد ، سریعا با مرکز اورژانس تماس بگیرید . مداخله سریع می تواند نجات دهنده زندگی فرد باشد و ممکن است خطر آسیب جدی و طولانی مدت مغز را کاهش دهد.
علت هیپوکسی مغز
دلایل زیادی وجود دارد که باعث ایجاد هیپوکسی مغز می شود.
برخی شرایط پزشکی که باعث کاهش اکسیژن در مغز می شوند عبارتند از:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) و سایر بیماری هایی که عضلات تنفسی را فلج می کنند
- آسیب مغزی
- مسمومیت با کربن مونوکسید
- ایست قلبی
- خفگی
- عوارض ناشی از بیهوشی
- غرق شدن
- مصرف بیش از حد دارو
- ارتفاعات بالا
- ضربان قلب نامنظم
- بیماری های ریوی مانند بیماری مزمن انسدادی ریه یا COPD
- عفونت های ریوی از جمله ذات الریه
- ایست تنفسی
- حمله شدید آسم
- استنشاق دود ناشی از آتش سوزی در منزل
- اختناق
- سکته مغزی
- خفگی
- آسیب و جراحت به ریه ها یا نای
- آسیب و جراحتی که منجر به خونریزی شدید شود.
- فشار خون بسیار پایین که فشار خون غیر طبیعی. نیز نامیده می شود.
علل آسیب هیپوکسیک – آنوکسیک
چرا اکسیژن برای ما مهم است؟ بدن ما برای متابولیسم گلوکز به اکسیژن احتیاج دارد. این فرآیند می تواند انرژی را برای سلول ها فراهم کند. مغز در حدود یک پنجم از کل اکسیژن بدن را مصرف می کند و برای انتقال تکانه های الکتروشیمیایی بین سلول ها و حفظ توانایی نورون ها برای دریافت و پاسخ به این سیگنال ها به انرژی نیاز دارد.
سلول های مغز اگر از اکسیژن محروم شوند می توانند در عرض مدت چند دقیقه بمیرند که نتیجه آن، بروز مجموعه ای از مشکلات است. به طور خاصی، بروز اختلال بر انتقال تکانه های الکترو شیمیایی، می تواند بر تولید و فعالیت مواد مهمی با عنوان انتقال دهنده های عصبی تاثیر گذار باشد که تنظیم کننده بسیاری از فرآیندهای شناختی ، فیزیولوژیکی و عاطفی هستند.
انتقال دهنده های عصبی زیادی وجود دارند که طیف وسیعی از وظایف مهم را انجام می دهند، اگرچه که روش های خاصی که انتقال دهنده های عصبی کار می کنند، به طور کامل درک نشده اند. برخی از انتقال دهنده های عصبی از قبیل سروتونین، دوپامین و نور اپی نفرین نقش مهمی در تنظیم خلق و خو دارند. اندورفین ها برای کنترل درد و بالا بردن لذت بسیار حیاتی و مهم هستند در حالی که استیل کولین برای عملکردهای حافظه مهم است.
انواع بیماری ها و آسیب ها می توانند باعث ایجاد HAI شوند که شایع ترین آن آسیب ایسکمیک هیپوکسیک نام دارد که با عنوان HII یا آنوکسیای راکد شناخته می شود. آنوکسیای راکد زمانی رخ می دهد که یک عارضه داخلی، مانع از رسیدن خون غنی از اکسیژن به مغز شود، در حالی که سکته های مغزی و آریتمی قلبی هر دو می توانند منجر به آسیب ایسکمیک هیپوکسیک( HII) شوند که شایع ترین علت ایست قلبی است .
براساس مطالعه ای که در سال ۱۹۸۹ انجام شد، عوارض ناشی از بیهوشی و بیماری های قلبی_عروقی، تنها یک سوم از موارد ایست قلبی را تشکیل می دهند.سایر عوامل احتمالی عبارتند از خفگی( asphyxia) که معمولا ناشی از اقدامات انتحاری یا پیش از غرق شدن( ۱۶ درصد )،وارد شدن آسیب به قفسه سینه (۶ درصد )، مردن بر اثر برق گرفتگی(۶ درصد )، آسم شدید برونش ( ۳ درصد ) و مسمومیت نمک اسید باربیتوریک(۳ درصد ).
گاهی اوقات ، HAI به علت کمبود اکسیژن اتفاق می افتد، یعنی زمانی که هوا به اندازه کافی اکسیژن ندارد تا بدن بتواند آن را جذب کرده و استفاده کند. این حالت می تواند در ارتفاعات بالا اتفاق بیفتد که در آنجا هوا از سطح دریا رقیق تر است، اما در غیر این صورت بسیار غیر عادی است. سندرم دیگر ، کمبود اکسیژن سمی است که شامل وجود سم یا مواد دیگر در بدن است که ممکن است ممکن است در روشی که فرد اکسیژن را مورد پردازش قرار می دهد، اختلال ایجاد کند.
یکی دیگر از دلایلHAI ، آنوکسی آنمی(کم خونی) است و زمانی رخ می دهد که فرد به اندازه کافی، خون کافی و یا هموگلوبین ندارد. هموگلوبین یک ماده شیمیایی در گلبول های قرمز خون است که اکسیژن را در سرتاسر بدن حمل می کند. خونریزی شدید، کم خونی مزمن و مسمومیت با مونواکسید کربن از شرایطی هستند که می توانند منجر به آنوکسی آنمی شوند.
خونریزی شدید، اساسا خونریزی در حجم زیاد است که به عنوان مثال بر اثر شلیک گلوله یا زخم دیگر ایجاد می شود. کم خونی مزمن نوعی بیماری است که در آن فرد از سطح پایین گلبول های قرمز و یا هموگلوبین رنج می برد. مسمومیت با مونوکسید کربن، به نظر می رسد به بخش هایی از مرکز کنترل کننده حرکت مغز آسیب می رساند که در نتیجه تلاش برای خودکشی با استفاده از اگزوز اتومبیل رخ می دهد، اما می تواند به دلیل عملکرد بد و ناقص کوره ها و دیگر حوادث ناشی از ماشین آلات و تجهیزات صنعتی نیز اتفاق بیفتد.
پیش بینی کردن نتیجه
از آنجایی که افراد مبتلا به HAI اغلب آسیب های زیادی را متحمل شده اند، بهبودی کامل تضمینی ندارد. در حقیقت ، پیش بینی نتیجه HAI کمی شبیه به برآورد کردن این است که یک موشک چقدر بالا خواهد رفت. برخی از عوامل کلی وجود دارند که در پیش بینی های اولیه مفید هستند اما مسیر واقعی این موشک به شرایط زندگی واقعی و بسیاری از متغیرهای غیرقابل پیش بینی بستگی دارد.
مطالعاتی که انجام گرفته اند حاکی از آن است که بازیابی و بهبودی می تواند محدود به مواردی باشد که فرد از بروز آسیب مغزی ناشی از یک ضربه شدید رنج می برد. با این وجود، سرنخ هایی وجود دارند که می توانند نشان دهنده یک بهبودی نسبی باشند. این موارد عبارتند از:
طول مدت کما
همانطور که انتظار می رود، هر چه شخص مدت زمان بیشتری در حالت کما بماند،احتمال نتایج امید بخش کمتر خواهد بود، اگر چه که وضعیت فرد می تواند به طور چشمگیری از حالت طبیعی تغییر کند. یک مطالعه نشان داد که اگر کما کمتر از 12ساعت طول بکشد، احتمال آسیب طولانی مدت کمی وجود دارد . مطالعه دیگری نشان داد که 21 درصد از بیمارانی که به مدت ۴ هفته در کما بودند بهبودی کامل را تجربه کردند در حالی که بهبودی برای سایر بیماران ضعیف بود.
بسیاری از بیماران از حالت کما خارج می شوند اما در یک حالتی با عنوان حالت نباتی پایدار باقی می مانند ، نوعی مرگ هوشیاری که در ای حالت برخی از توابع مغزی به وظیفه خود ادامه می دهند اما بدون هیچ آگاهی آشکاری . برخی از پزشکان معتقدند که اگر حالت نباتی پایدار در یک بیمار مبتلا به HAI به مدت بیشتر از سه ماه ادامه داشته باشد، هیچ شانسی برای بهبودی بیشتر وجود ندارد.
حرکت چشم
اگر در هر دو چشم بیمار، مردمک ثابت یا گشاد باشد، پیش بینی به طور کلی ضعیف است. این حالت می تواند آسیب قابل توجهی را به ساقه مغز وارد کند. ساقه مغز، ناحیه ای از مغز است که مسئول تنظیم کردن وظایف اصلی مانند تنفس است که در این حالت، نتایج امیدوارکننده نیستند. متخصصان مغز و اعصاب همچنین می توانند آزمایشاتی را برای اندازه گیری برخی از پاسخ های استاندارد حرکت چشم انجام دهند تا مشخص کنند که چه نوع آسیبی ایجاد شده است.
سن
برخی از مطالعات حاکی از آن هستند که بیمارانی که زیر 25 سال سن دارند نسبت به افرادی که سن بیشتری دارند، بهبودی بهتری دارند.
عوامل خطر
هیپوکسی مغز می تواند بر روی هر فردی که کمبود اکسیژن را تجربه می کند، اثر گذار باشد، اما برخی افراد در معرض خطر بالاتری نسبت به دیگران قرار دارند.
عوامل خطر هیپوکسی مغز عبارتند از:
ورزش های خاص
ورزشکاران در رشته های ورزشی که خطر جراحت و آسیب سر و نای در آنها بالاتر است، نسبت به دیگران احتمال بیشتری برای ابتلا به هیپوکسی مغزی دارند. ورزشکارانی که باید به مدت طولانی نفس خود را نگه دارند و یا به ارتفاعات بالا سفر کنند، نیز در معرض خطر زیادی قرار دارند.
نمونه هایی از فعالیت های خطرآفرین عبارتند از:
- بوکس
- غواصی
- فوتبال
- کوهنوردی
- شنا کردن
داشتن شرایط خاص پزشکی
بسیاری از بیماری ها به طور بالقوه در انتقال جریان اکسیژن به مغز تاثیر گذار هستند. نمونه هایی از این بیماری ها عبارتند از:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک(ALS)
- آسم
- مشکلات قلبی
- فشار خون پائین
- بیماری های ریوی
- بیماری های عضلانی
داشتن برخی از مشاغل خاص
افرادی که در شغل و حرفه خود در معرض دود قوی یا مونوکسید کربن هستند، مانند آتش نشان ها، ممکن است در معرض خطر هیپوکسی مغزی باشند.
تشخیص هیپوکسی مغزی
یک پزشک معمولا هیپوکسی مغز را بر اساس سابقه پزشکی بیمار ، معاینه فیزیکی و سایر آزمایشات تشخیص می دهد.
در حین بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی بیمار، پزشک درباره علائم و فعالیت های اخیر فرد نیز سوال خواهد کرد.
پزشک ممکن است برای تائید هیپوکسی و تشخیص علت آن، آزمایشاتی را انجام دهد.این آزمایشات عبارتند از:
- آنژیوگرافی مغز
- آزمایش خون برای بررسی میزان اکسیژن خون
- سی تی اسکن سر
- اشعه ایکس از قفسه سینه برای دیدن ریه ها
- اکوکاردیوگرافی برای دیدن قلب
- نوار قلب (ECG) برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی قلب
- نوار مغزی (EEG) برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی مغز و تشخیص علت تشنج
- اسکن آم آر آی(MRI) از سر
آزمایشات تصویربرداری از مغز
این آزمایشات شامل اسکن های MRI یا سی تی اسکن( CT) هستند. آسیب مغزی حادی که در گذشته اتفاق افتاده است، معمولا در این نوع اسکن دیده نمی شود. با این حال، آزمایشات تصویربرداری که چند ماه قبل انجام شده اند، ممکن است نشان دهنده آتروفی یا از بین رفتن برخی از مواد مغزی باشد.
الکتروانسفالوگرافی (EEG) و پتانسیل های برانگیخته (EPS)
با انجام الکتروانسفالوگرافی(EEG) میتوان متوجه این نکته شد که قشر مغز به فعالیت خود ادامه می دهد که می تواند یک نشانه مثبت باشد. انجام آزمایش پتانسیل های برانگیخته(EPS)، فعالیت الکتریکی ناشی از پاسخ به محرک های بیرونی را نشان می ده ، همچنین می تواند نشان دهنده وضعیت مغز پس از HAI باشد.
درمان هیپوکسی مغزی
مهمترین درمان هیپوکسی مغزی، حذف منبع محرومیت اکسیژن است. قربانیان خفگی ممکن است به مانور هایملیخ یا لوله گذاری نیاز داشته باشند. لخته های خونی نیز باید خارج شوند و یا ممکن است بیمار تا زمانی که منبع کمبود اکسیژن کشف شود، به دستگاه تهویه نیاز داشته باشد.
درمان خاصی برای هیپوکسی مغزی وجود ندارد. مغز یک عضو اسرارآمیز است و ما هنوز چگونگی بازتاب آسیب مغزی را نمی دانیم و توانایی کامل بازسازی سلول های مغزی را نداریم. هر چند برخی از تحقیقات تجربی، نتایج مثبتی را در این زمینه نشان داده اند. به همین دلیل، پزشکان بر روی کاهش علائم هیپوکسی مغزی تمرکز می کنند. این به معنای استفاده از درمان های گسترده فیزیکی، شغلی و یا گفتار درمانی است تا به مغز یاد داده شود که چگونه باید در مناطق آسیب دیده کار کند. انجام چنین درمان هایی می تواند چالش برانگیز بوده و تخریب عاطفی داشته باشند، اما هرچقدر مغز به چالش کشیده شود، احتمال بیشتری وجود دارد که شاهد پیشرفت هایی در عملکرد مغز باشید. برخی از درمان های دیگر عبارتند از:
- تجویز داروهایی برای جلوگیری از بروز هیپوکسی در آینده. این داروها ممکن است شامل داروهای رقیق کننده خون باشند.
- آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت هایی که باعث یا ناشی از هیپوکسی می شوند.
- جراحی برای برداشتن انسداد یا کشف منبع انسداد
- استفاده از ابزارهای کمک کننده مانند صندلی چرخدار برای مواردی که منجر به نقص مهارت های حرکتی ناشی از هیپوکسی می شوند.
- روان درمانی برای کمک به بیمار و خانواده در جهت یافتن راه های موثر برای مقابله با اثرات طولانی مدت و کوتاه مدت آسیب های این بیماری
بهبودی و چشم انداز
مقدار زمانی که یک فرد کمبود اکسیژن در مغز را تجربه کرده است، چشم انداز و بهبود بیمار از هیپوکسی مغز را تعیین می کند. پیش بینی زمان بهبودی فرد دشوار است ، اما برخی از عوامل می توانند در پیش بینی مدت زمان بهبودی بیمار موثر باشند.
پائین بودن سطح اکسیژن در مغز به مدت چند ساعت می تواند احتمال بهبود بیمار را ضعیف کند. همچنین تحقیقات نشان می دهد که وضعیت عملکردی فرد در هنگام بستری در بیمارستان، چشم انداز بهبود بیمار را می تواند به خوبی نشان دهد.
با توجه به یافته های اتحادیه مراقب خانواده ، در موارد آسیب مغزی هیپوکسی یا آنوکسی، عوامل دیگری که به پیش بینی بهبود بیمار کمک می کنند، عبارتند از:
طول مدت کما
هرچه شخص مدت زمان بیشتری در کما بماند، احتمال بهبود او ضعیف تر است. اگر كما كمتر از 12 ساعت به طول بکشد،ممكن است بیمار خطر کمتری را متحمل شود. با این حال، وضعیت هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت است.
حرکت چشم
اگر در هر دو چشم بیمار، مردمک ثابت یا گشاد باشد، نشان می دهد که آسیب به ساقه مغز وارد شده است و وضعیت بیمار وخیم است.
سن
افراد زیر 25 سال ممکن است بهتر از افراد مسن تر بهبود پیدا کنند.
نتایج آزمایشات تشخیصی
نتایج آزمایشات غالبا اطلاعات خوبی از وضعیت و چشم انداز بهبودی بیمار می دهند. به عنوان مثال، آزمایش های EEG که فعالیت مغز را نشان می دهد، می تواند چشم انداز خوبی از بهبود بیمار را ارائه دهد.
در طی بهبودی از هیپوکسی مغز ، افراد ممکن است مشکلاتی را تجربه کنند که معمولا در طول زمان برطرف می شوند. این چالش ها عبارتند از:
- فراموشی
- توهم
- بی خوابی
- از دست دادن حافظه
- تغییرات خلق و خوی
- اسپاسم و تکان های ناگهانی عضلانی
- تغییر در شخصیت
- تشنج
- مشکلات بینایی
عوارض شامل یک حالت نباتی طولانی مدت است، به طوری که فرد دارای عملکردهای بنیادی است اما بیدار یا هوشیار نیست . این افراد ممکن است عوارض زیر را نیز تجربه کنند:
- زخم بستر
- ترومبوز وریدی عمقی
- ذات الریه
در نهایت، هیپوکسی مغز می تواند منجر به مرگ شود.
پیشگیری از هیپوکسی مغزی
جلوگیری از همه موارد هیپوکسی مغز می تواند چالش برانگیز باشد. برای مثال، جلوگیری از ابتلا به آسیب مغزی در طی تصادف اتومبیل غیر ممکن است.
بهترین شیوه برای جلوگیری از هیپوکسی مغزی، کنترل مداوم وضعیت سلامتی بدن و دوری از ارتفاعات بالا است. هنگام انجام ورزش هایی که در آن خطرات زیادی برای آسیب به سر وجود دارد، افراد باید از تجهیزات حفاظتی مناسب مانند کلاه ایمنی استفاده کنند.
اگر فردی که پس از حادثه آتش سوزی یا جراحت سر، بلافاصله احیاء قلبی و ریوی (CPR) دریافت کند، احتمال ابتلا به هیپوکسی مغزی در او کاهش پیدا می کند. احیای قلبی و ریوی( CPR) می تواند باعث نجات جان افراد شود به خصوص اگر بلافاصله و سریع انجام شود.
نتیجه گیری
هیپوکسی مغز یک وضعیت اورژانس است. اگر فردی علائم هیپوکسی مغزی از خود نشان می دهد یا اگر فردی هوشیاری خود را از دست داده است ، بدون معطلی با اورژانس تماس بگیرید.
اگر فرد بیمار بلافاصله تحت درمان پزشکی قرار بگیرد، بیشترین شانس را برای بهبودی خواهد داشت. مراقبت های ویژه پزشکی، مدت زمان کمبود اکسیژن در مغز را محدود کرده و در نتیجه خطر هیپوکسی مغزی را کاهش می دهد.