از زمان ظهور تمدن بشری گیاهان نقش مهمی در زندگی انسان ها داشته اند؛ هم به عنوان مواد غذایی برای برطرف کردن نیازهای تغذیه ای مورد استفاده قرار گرفته اند و هم خاصیت دارویی آنها برای تسکین دردهای جسمی مورد توجه بوده است. در سال های اخیر اهمیت و نقش موثر گیاهان دارویی در حوزه درمان و پزشکی از یک سو و عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای شیمیایی از سوی دیگر سبب شده طب سنتی در سراسر جهان مورد استقبال مردم قرار بگیرد و خیلی از افراد برای درمان بیماری های خود به متخصصان طب سنتی مراجعه کنند.

طب سنتی یا به زعم خدمات پزشکی کشورهای مدرن، طب مکمل به طور کلی درمان دارویی و روش‌های غیردارویی مانند ماساژ را دربردارد. طب سنتی در ایران با وجود اقلیم های متنوع و تعدد گونه های گیاهی از زمان باستان رواج داشته است و به نوعی جزئی از فرهنگ این مرز و بوم محسوب می شود. تحقیقات نشان داده اند طب یونان متاثر از طب سنتی ایران بوده است. در مقاله حاضر با طب سنتی و مزایای آن آشنا خواهیم شد.

معمولا گیاهان دارویی و بعضی عرقیات مانند عرق نعنا، عرق زیره، گلاب و… در خانه همه ایرانی ها وجود دارد. عرق نعنا برای دل درد، دانه های زیره برای نفخ شکم، دمنوش آویشن یا پونه برای سرماخوردگی و… تجویز مادران ایرانی است که بر اثر تجربه یا توصیه نسل قبل از خود به اثربخشی آن اطمینان پیدا کرده اند. بنابراین بیشتر خانواده های ایرانی طب سنتی را قبول داشته و به شیوه های درمانی آن اعتقاد دارند.

تاریخچه طب سنتی در ایران

تاریخچه طب سنتی در ایران به ده هزار سال پیش می رسد. ظهور اسلام نیز در تقویت این حوزه تاثیر بسیاری داشته است. ابوعلی سینا و زکریای رازی دانشمندان مسلمان با گسترش طب سنتی خدمات فراوانی به حوزه پزشکی در جهان ارائه کردند.

در طب سنتی ایرانی حفظ سلامتی، اصلاح تغذیه و سبک زندگی بر درمان اولویت دارد. ابوعلی سینا در کتاب قانون می گوید: «طب علمی است که به واسطه آن احوال بدن انسان شناخته می‌شود از جهت آنچه که موجب سلامتی و بیماری است تا صحت و سلامتی موجود را حفظ کند و در صورت از دست رفتن سلامتی آن را به بدن برگرداند.»

کارشناس طب سنتی ایرانی برای تشخیص بیماری و ارائه روش درمانی صحیح تمام شرایط بدنی، سن، ژنتیک، ویژگی های روحی، شرایط جغرافیایی و… بیمار را مورد بررسی قرار می دهد تا عاملی که تعادل را در بدن او بر هم زده پیدا کند. پس از آن با اصلاح تغذیه و سبک زندگی در کنار تجویز داروهای گیاهی و اعمالی همچون ماساژ، بادکش، حجامت و… به درمان بیمار می پردازد.

نکته مهم این است اصلاح تغذیه بیمار در طب سنتی از اهمیت زیادی برخوردار است. زکریای رازی درباره درمان بیماران توصیه می کند ابتدا تا جایی که می توان باید از اصلاح تغذیه بیمار کمک گرفت، سپس داروهای ساده تجویز کرد و در صورت عدم کسب نتیجه از داروهای ترکیبی برای بیمار استفاده کرد.

طب سنتی در سال های اخیر نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر نیز ایران در منطقه غرب آسیا به عنوان کشوری پیشرفته در حوزه طب سنتی و مکمل شناخته می شود. کمردرد و مشکلات اسکلتی عضلانی بیشترین دلیل مراجعه افراد به ویژه سالمندان به متخصصان طب سنتی است.

اصطلاحات طب سنتی

دم، بلغم، سودا، صفرا، مزاج و… اصطلاحاتی آشنایی در طب سنتی هستند. در بدن انسان 4 خلط اعم از دم، صفرا، بلغم و سودا وجود دارند که اگر میزان هر یک از آنها از حالت طبیعی بیشتر شود مشکلاتی برای اندام های بدن به وجود می آید. در ادامه مقاله به طور مختصر با هر یک از این اصطلاحات آشنا می شویم:

صفرا: مایعی زرد رنگ و تلخ است که در کبد تولید می شود. طبع صفرا گرم و خشک است و بلغم را خنثی می کند. گرگرفتگی، عطش، زردی پوست، عصبانی شدن سریع و… از علائم غلبه خلط صفرا بر بدن است. برای تنظیم خلط صفرا باید از غذاهای ترش و تر استفاده کرد.

دم: همان خون است که وظیفه حیاتی تغذیه اندام ها را بر عهده دارد. خونی که از جگر خارج می شود تا به سمت قلب برود حاوی بلغم، سودا و صفراست در نتیجه غلظت زیادی دارد. طبع دم گرم و تر است. افراد دموی باید از مصرف غذاهای گرم و تر و پرخوری خودداری کنند.

بلغم: خلطی با طبع سرد و تر است که در اثر استفاده زیاد از خوراکی های سردی در بدن ایجاد می شود. افراد بلغمی دارای پوست روشن و چاقی شکمی هستند و از نفخ معده رنج می برند. این افراد باید مواد گرم و خشک مانند خرما، زیره و… را در برنامه غذایی خود قرار دهند.

سودا: ماده ای سیاه رنگ است که در جگر تولید می شود. طبع سودا سرد و خشک است و تولید آن با مصرف ترشیجات و عدس تشدید می شود. خلط سودا باعث بروز ناراحتی های روحی نظیر افسردگی، ترس بی مورد و… می شود.

مزاج گرم: افرادی که مزاج گرم دارند در همه حال احساس گرما می کنند. گرچه خوشرو و مهربان هستند اما زود عصبانی می شوند. این افراد باید از غذاهای با طبع سرد استفاده کنند.

مزاج سرد: افراد سفیدپوست که معمولا دمای بدنشان پایین است، دارای مزاج سرد هستند. این افراد تمایل زیادی به خوابیدن دارند و معمولا عصبانی نمی شوند. به آنها توصیه می شود غذاهایی با طبع گرم در برنامه غذایی خود قرار دهند.

حجامت: نوعی خون گیری از بدن بیمار است که معمولا در بین دو کتف انجام می شود. در این روش خون از مویرگ های سطحی پوست خارج می شود.

فصد: نوعی روش خون گیری است که برای دفع سموم بدن که در اثر غلبه سودا تولید شده، انجام می شود. فصد روی رگ های اصلی بدن انجام می شود.

بادکش: در این روش با استفاده از فنجان های مخصوص پوست بدن را برای چند دقیقه تحت مکش قرار می دهند. این کار به گردش خون بهتر، کاهش التهاب، پیشگیری از بیماری و آرامش کمک می کند.

مزیت های طب سنتی نسبت به پزشکی نوین

یکی از اصلی ترین دلایل گرایش افراد به طب سنتی بی ضرر بودن داروهای گیاهی است. در طب سنتی اگر بیماری به درستی تشخیص داده نشود، گیاهان دارویی تجویزشده معمولا عوارضی برای بیمار ایجاد نمی کند در صورتی که اگر پزشک در تشخیص بیماری اشتباه کرده و داروی نادرست تجویز کند به مشکلات بیمار می افزاید و حال او را وخیم ‌تر می کند.

مقرون به صرفه بودن هزینه ها یکی دیگر از مزایای طب سنتی است. مراجعه به کارشناس طب سنتی و تهیه داروهای گیاهی معمولا هزینه چندانی ندارد و به راحتی قابل دسترس است. همچنین اجرای روش های سنتی همچون تهیه دمنوش، استفاده از پودر گیاهان، استعمال پماد و… ساده است و افراد را دچار مشکل نمی کند.

تفاوت طب سنتی و پزشکی نوین

مهم‌ ترین تفاوت طب سنتی با پزشکی نوین در شیوه درمانی آنهاست. شیوه درمانی در طب سنتی شیوه‌ای دفع کننده است و از بروز بیماری در اشخاص جلوگیری می کند، اما در پزشکی نوین تمرکز بر درمان بیماری و رفع کردن عوامل بیماری زا است.