چرا دندان های شیری را باید حفظ کرد؟ مگر دندان های شیری نمی افتند؟ پس چه نیازی به درمان آنهاست؟
متأسفانه یک باور نادرست در بین عموم مردم وجود دارد که چون دندان های شیری موقتی هستند و در نهایت خواهند افتاد، بنابراین اگر دچار پوسیدگی، درد یا آبسه شدند، نیازی به نگهداری آنها از طریق انجام درمان ترمیم یا عصب کشی دندان نیست. بر خلاف این تصور، دندان های شیری بدلایل مختلف اهّمیت بسیاری دارند. دندان های شیری نقش مهمی در جویدن غذا، کسب مهارت تکلم و نیز زیبایی چهره و اعتماد بنفس کودک دارند. همچنین این دندان ها به عنوان یک فضانگهدارنده طبیعی برای دندان های دائمی زیرین خود عمل می کنند یعنی حضور آن ها به دندان های دائمی کمک می کند که در زمان مناسب و در محل صحیح خود رویش پیدا کنند. کشیدن یا از دست دادن زودهنگام دندان های شیری، می تواند باعث کوچک شدن طول قوس فکی و بنابراین نامرتب شدن دندان های دائمی که چندسال بعد رویش می یابند، شود. این موضوع به احتمال زیاد سبب می شود کودک در آینده نیاز به درمانهای پیچیده و پرهزینه ارتودنسی و جراحی فک برای اصلاح این مشکلات پیدا کند. بنابراین با توجه به اهمیت دندان های شیری باید این دندان ها تا سنی که به طور طبیعی می افتند، حفظ شوند.
فیشور سیلانت چیست؟ کدام دندان ها به فیشور سیلانت نیاز دارند؟
در سطح جونده دندان های عقب دهان(دندان های آسیا)، معمولا فرورفتگی و شیارهای ظریف و عمیقی وجود دارد. به علّت چسبیدن و گیر بیشتر خوراکی های پوسیدگی زا(از قبیل شکلات، کیک، بیسکویت و غیره) و نیز فعالیت میکروب های ایجادکننده پوسیدگی در این نواحی که با جریان طبیعی آب دهان و حتی مسواک، براحتی قابل تمیزشدن نیستند، شروع پوسیدگی دندان معمولا در این سطوح اتفاق می افتد. فیشور سیلانت یا شیار پوش، یک روش مؤثر برای پیشگیری از پوسیدگی سطوح جونده ی دندانها می باشد. روش درمان به این صورت است که که با تشخیص دندانپزشک، فرورفتگی و شیارهای گیردار دندان سالم تازه رویش یافته با یک ماده ی همرنگ دندان پوشیده می شوند و بنابراین از پوسیدگی زودهنگام این سطوح در اثر گیر مواد غذایی و فعالیت میکروبهای پوسیدگی زا جلوگیری می شود.
این درمان بطور ویژه برای دندانهای آسیای اول دایمی(دندان شش) تا دو سال بعد از رویش آن توصیه می شود. علت آن است که این دندان در سن شش سالگی رویش می یابد یعنی سنی که متاسفانه هنوز اکثر کودکان و والدین آنها مراقبت های لازم بهداشتی و تغذیه ای برای جلوگیری از پوسیدگی دندانهای کودک را رعایت نمی کنند. دلیل دیگر آن است که چون رویش دندان شش با افتادن هیچیک از دندانهای شیری همراه نیست، متاسفانه خیلی از پدر و مادرها حتی متوجه رویش این دندان مهم در دهان کودکشان نمی شوند و تصور می کنند این دندان هم یکی از دندانهای شیری است که در نهایت خواهد افتاد. بهمین خاطر معمولا دندان شش خیلی زود و گاهی حتی قبل از رویش کامل آن، خراب می شود.
لازم به یاد آوری است که سن مناسب این درمان برای دندانهای آسیای دوم دایمی، حدود 14-12 سالگی می باشد. در دندانهای شیری، معمولا این درمان در حدود سن 6-4 سالگی بر روی دندانهای آسیای دوم شیری که هم بمدت طولانی تری در دهان می ماند و هم شیارهای عمیق و نامنظم تری بر سطح جونده خود دارند، انجام می شود.
فلوراید تراپی چیست و چه اهمیتی دارد؟
استفاده از فلوراید اهّمیت ویژه ای در کنترل و پیشگیری از پوسیدگی دندان بویژه در سطوح بین دندانی دارد. فلوراید تراپی به معنای کاربرد موضعی فلوراید به صورت دوره ای بر روی دندان های کودکان، به منظور افزایش مقاومت آنها در برابر پوسیدگی است. در این روش دندانپزشک ابتدا دندان ها را با برس و خمیر مخصوص تمیز می کند و سپس فلوراید بصورت ژل یا وارنیش روی دندان ها مالیده می شود. پس از آن، کودک باید چند بار آب دهان خود را خالی کند ولی دهان نباید شسته شود و تا نیم ساعت هم کودک نباید چیزی بخورد یا بیاشامد.
توصیه می شود فلورایدتراپی در مطب، از وقتی که همه ی دندان های شیری رویش یافتند (حدود 3 سالگی) شروع شود و تا 2 سال بعد از رویش آسیای دوم دائمی (حدود 14 سالگی) با نظر دندانپزشک 6-3 ماه یکبار ادامه یابد. همزمان با فلورایدتراپی در مطب، ممکن است دندانپزشک برای برخی کودکان بالای شش سال که در خطر بالای ایجاد پوسیدگی دندان هستند، کاربرد دهانشویه های فلوراید را در منزل تجویز کند.
آیا دندان شیری عصب دارد؟ چه موقع دندان شیری به درمان پالپ (عصب کشی) نیاز پیدا می کند؟
دندان های شیری مثل دندان های دایمی دارای تمام اجزای تشکیل دهنده یک دندان(شامل تاج، ریشه، عصب و رگهای خونی) هستند فقط شکل و اندازه آنها متفاوت است. وقتی پوسیدگی یک دندان شیری زود ترمیم نشود، بتدریج این ضایعه پیشرفت می کند و به فضای ناحیه مرکزی دندان که پالپ نامیده می شود و محتوی اعصاب و رگ های خونی است می رسد و باعث ایجاد عفونت و گاهی درد دندان می شود. قبل از این که عفونت بقدری زیاد شود که از سوراخ انتهای ریشه خارج شود و به لثه و استخوان اطراف دندان برسد و باعث آبسه و تورم لثه یا صورت شود، می توان با تمیز کردن ناحیه ی مرکزی تاج دندان و در صورت لزوم داخل ریشه ها(که اصطلاحا کانال گفته می شود) با برخی وسایل خاص دندانپزشکی و بعد پر کردن این فضا با مواد و خمیرهای مخصوص، مشکل دندان را حل کرد و علائم بیمار را برطرف کرد. به این درمان، درمان پالپ یا در اصطلاح عامه عصب کشی گفته می شود.
چه موقع نیاز به گذاشتن روکش بر روی دندان های شیری است؟ روکش چه مزیتی نسبت به پر کردن دندان دارد؟ آیا دندان روکش شده در سن مناسب خود خواهد افتاد؟
در دندان های شیری که بعلت پوسیدگی وسیع و چند سطحی نیاز به درمان پالپ( عصب کشی) پیدا می کنند، چون امکان ترمیم خوب و با کیفیت دندان که بمدت طولانی باقی بماند وجود ندارد، بهتر است بعد از انجام درمان پالپ، تاج دندان را با روکش بازسازی کرد. این روکش ها که به شکل پیش ساخته و فلزی وجود دارند، علاوه بر دوام و ماندگاری بالا، از شکستن بعدی دندان هم جلوگیری می کنند و نیز چون کاملاً روی دندان را می پوشانند، در پیشگیری از ایجاد پوسیدگی های بعدی هم تأثیر دارند.
فضا نگهدارنده چیست؟
اگر یک دندان آسیای شیری به علّت پوسیدگی شدید وعفونت زیاد، قابل درمان نبود و به ناچار زودتر از سن افتادن طبیعی آن کشیده شد، حتماً باید جای خالی آن را با وسیله ای به نام فضا نگهدارنده حفظ کرد تا دندان دائمی زیرین بتواند بعدا در موقعیت مناسب خود رویش یابد. در غیر این صورت جای خالی دندان کشیده شده به مرور با حرکت دندان های شیری مجاور، تنگ و اشغال می شود و چند سال بعد، فقدان فضای کافی در قوس فکی، باعث عدم رویش دندان دایمی زیرین یا رویش آن در موقعیت نامناسب می شود. بنابراین دندان های دائمی، بی نظم و نامرتب می گردند که برای اصلاح این مشکل نیاز به درمان های پیچیده، طولانی مدت و پرهزینه ارتودنسی در سنین نوجوانی و بزرگسالی خواهد بود.
فضا نگهدارنده ها انواع مختلفی دارند که بر حسب سن کودک و نوع و تعداد دندان های از دست رفته ساخته می شوند و در محل ناحیه بی دندانی قرار داده می شوند. بدیهی است چند سال بعد وقتی دندان دائمی زیرین در فضای خالی دندان کشیده شده شروع به رویش کرد، فضا نگهدارنده را می توان توسط دندانپزشک خارج کرد.
این مطلب توسط دکتر ابوالفضل شفیعی با همکاری اساتید و دانشجویان بخش کودکان دانشکده دندانپزشکی رفسنجان تهیه و برای مجله پزشکی دکتر سلام ارسال شده است.
ممنون از راهنمایی خوب و کاملتون موفق باشید