رنگ پریدگی، بی‌اشتهایی، کاهش رشد، خستگی زودرس، تغییرات رفتاری، زود رنجی، کج خلقی و شلی عضلات بدن از جمله شایع‌ترین علائمی است که به کم‌خونی فقر آهن نسبت داده می‌شود.
آهن مواد غذایی و جذب آن به بدن
بطور کلی آهن هم در منابع غذایی حیوانی و هم در منابع غذایی گیاهی یافت می‌شود. گوشت قرمز، ماهی، سبزی‌های با برگ‌های سبز تیره، لوبیا، عدس، تخم‌مرغ و زردآلو از جمله مهم‌ترین منابع غذایی آهن می‌باشند. آهن موجود در مواد غذایی با منشاء حیوانی جذب بهتری نسبت به آهن موجود در مواد غذایی با منشا گیاهی دارد. بعنوان مثال تنها ۲-۱ درصد آهن موجود در اسفناج جذب بدن می‌شود. مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C مثل لیمو یا آب پرتقال به همراه مواد غذایی حاوی آهن باعث افزایش جذب آهن می‌گردد.
بطور متوسط ۱۰-۵ درصد از آهن مواد غذایی جذب بدن می‌شود، اگرچه وقتی بدن با تخلیه ذخایر آهن مواجه می‌شود این میزان جذب تا ۵-۳ برابر افزایش می‌یابد. نوزادان نارس نسبت به نوزادان طبیعی ذخیره آهن کمتری دارند، زیرا مقدار زیادی از آهن در سه ماهه سوم بارداری به جنین منتقل می‌شود. بعلاوه نیاز آنها به آهن به دلیل سرعت رشد پس از تولد افزایش می‌یابد.
کم‌خونی فقر آهن می‌تواند سبب اثرات منفی روی سیستم عصبی، کاهش توان عضلانی، اختلال عملکرد گوارشی و اختلالات ایمنی گردد. تا سن پنج ماهگی در نوزادان طبیعی با سن جنینی (نه ماه) و ۳-۲ ماهگی در نوزادان نارس، رشد بدن بدون نیاز به استفاده از آهن اضافی تامین می شود، چرا که آهن موجود در شیر مادر و نیز ذخایر نوزاد تامین کننده آهن مورد نیاز او می‌باشد، اما بعد از آن برای حفظ تعادل آهن بدن، استفاده از آهن تکمیلی ضروری است.
کم‌خونی فقر آهن در نوزادان
بروز کم‌خونی فقر آهن در نوزادانی که در نه ماه بدنیا می‌آیند، در ۴ ماه اول زندگی‌شان نادر است. ممکن است شیرخوارانی که از شیر غنی نشده گاو تغذیه می‌کنند قبل از ۴ ماهگی ذخیره آهن‌شان کاهش یابد. بعبارتی سن بروز کم‌خونی فقر آهن در شیر خوارانی که نارس بدنیا می‌آیند زودتر از شیرخوارانی است که طبیعی (نه ماه) بدنیا آمده‌اند. پس از ۴ تا ۶ ماهگی نیز ذخیره آهن برای ادامه دوران شیرخوارگی کافی نیست. کم‌خونی مادر در طی دوران بارداری، مصرف غذاهای فاقد آهن و ناآگاهی مادر در مصرف مواد غذایی مناسب، بر ذخیره آهن جنین نیز اثرگذار است. در شیرخوارگی نیز، علت اصلی کم‌خونی کاهش ذخیره آهن بدن نوزاد به دلیل رشد سریع و ذخیره غذایی ناکافی آهن است. بطوری که فقط ۵۰ درصد از آهن ناچیز موجود در شیر مادر جذب می‌شود.
اهمیت عنصر آهن و عوارض ناشی از کمبود آن
آهن یکی از عناصر ضروری بدن انسان و از نظر فراوانی دومین فلز موجود در خاک می‌باشد. نقش اصلی آهن در بدن انسان، انتقال اکسیژن به بافت‌ها و شرکت در بسیاری از فرایندهای مهم سلولی از جمله رشد و تکامل است. این عنصر ضروری در بسیاری از غذاهای حیوانی و گیاهی یافت می‌شود. دریافت ناکافی آهن غذایی، سوءجذب، خونریزی‌های گوارشی و عفونت‌های انگلی از مهم‌ترین علل منجر شونده به کم‌خونی فقرآهن است. کم خونی فقر آهن که با کاهش حجم یا غلظت هموگلوبین حاوی آهن از حد نرمال مشخص می‌شود، یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در دنیا می‌باشد.
توصیه‌ها
پیشگیری از بروز کم‌خونی فقر آهن با تجویز به موقع آهن کمکی منجر به افزایش قدرت یادگیری، افزایش بازده کار بدنی، کاهش بروز بیماری‌ها، عفونت‌ها و مرگ‌ومیر ناشی از آن خواهد شد و در دراز مدت یکی از سرمایه‌گذاری‌های پر سود کشوری به شمار می‌رود. طبق دستور وزارت بهداشت، در حال حاضر برای کلیه شیرخوارانی که نارس بدنیا می‌آیند (قبل از نه ماهگی)، از هنگام دو برابر شدن وزن، مکمل آهن توصیه می‌شود.
نوزادان نارس و دارای وزن کم هنگام تولد به ۲ میلی‌گرم به‌ازای کیلوگرم وزن بدن قطره آهن خوراکی نیاز دارند که باید از ۲ تا ۴ هفتگی شروع شود. نوزادان با وزن تولد کمتر از ۱۵۰۰ گرم به دوز بالاتری از آهن نیاز دارند، بطوری‌که برای نوزادان با وزن تولد بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ گرم ۳ میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن و برای نوزادان با وزن تولد کمتر از ۱۰۰۰ گرم، چهار میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن آهن خوراکی توصیه می‌شود. بطور معمول توصیه می‌شود که قطره آهن تا ۲ سالگی مصرف شود و پس از این مدت، می‌باید در برنامه غذایی کودک مواد غذایی حاوی آهن گنجانده شود تا نیاز آنها به این عنصر ضروری تامین گردد.
