در اين مقاله آن چه كه شما بايد براي محافظت از خودتان دربرابر گاز خطرناک مونوکسیدکربن انجام دهيد، آورده شده است؛ با مطالعه و رعايت این ممكن است زندگي شما، خانواده شما و يا ديگران حفاظت شود.
همه ساله با شروع فصل سرد سال و نصب وسایل گازسوز در خانه‌ها و محل کار، بحث اطلاع‌رسانی و هشدار درباره خطر وجود «قاتل خاموش» به همه شهروندان اعلام می‌شود؛ قاتلی که خیلی بی‌سرو صدا قربانی‌های خود را اسیر می‌سازد و پس از بروز فاجعه نیز بی‌هیچ نشان و تعقیبی به هوا می‌رود.
گاز مونواکسیدکربن می‌تواند تنها در چند ثانیه یک فرد بالغ را دچار مسمومیت کند و در کمتر از 5 دقیقه او را به دیار باقی بفرستد. اطلاع‌رسانی و هشیاری درخصوص نصب صحیح وسایل گازسوز و لوله‌های انتقال گازهای خروجی آن می‌تواند ما را در مقابل این خطر بالقوه مصون بدارد. در این گزارش با یکی از باتجربه‌ترین نیروهای سازمان آتش‌نشانی به نام جمشید ترکاشوند همراه شده‌ایم تا از دانش او درخصوص عبور ایمن از فصل سرد سال بهره‌مند شویم.
مونواکسید کربن از کجا می‌آید؟
عامل اصلی تولید مونواکسیدکربن، کمبود اکسیژن ناشی از احتراق است. کمبود اکسیژن باعث خام‌سوزی شده و مونواکسید جایگزین آن می‌شود. نصب نادرست لوله‌های بخاری و آبگرمکن و عدم‌مکش مناسب، استفاده از وسایل گرمایشی و حرارتی غیراستاندارد، بستن تمام درزهای خانه هنگام استفاده از وسایل گرمایشی، روشن ماندن اتومبیل در فضای بسته مانند پارکینگ و ناقص سوختن منابع حرارتی مثل زغال از جمله موارد رایج تولید مونواکسیدکربن است. با این حال، نصب نادرست دودکش و یا طولانی بودن آن سهم بسزایی در تولید این گاز خطرناک دارد. بخاری بدون دودکش، اکسیژن بیشتری مصرف می‌کند و به تبع آن گاز مونواکسید بیشتری نیز تحویل محیط می‌دهد. پس یادتان باشد، به محض اینکه میزان اکسیژن خانه و یا محل کارتان پایین بیاید، به همان میزان تولید مونواکسیدکربن بالا می‌رود و این روند تا ایجاد وضعیت بحرانی ادامه می‌یابد.
چطور همیشه اکسیژن داشته باشیم؟
شاید باورتان نشود اما مهم‌ترین راه مبارزه با مونواکسید کربن یا همان قاتل خاموش این است که برای خانه و یا محل کارتان منفذ ورودی و خروجی هوا ایجاد کنید چرا که با وجود منفذ، امکان چرخش هوا و تأمین اکسیژن به‌وجود می‌آید و از طرفی مونواکسید هم از محیط بیرون می‌رود. منفذ ورودی خانه می‌تواند فضای زیر در‌ها باشد. به همین دلیل در فصل سرد سال تلاش نکنید تا همه منافذ زیر در و یا ورود جریان هوا را مسدود کنید. برای خروجی هوا هم میتوانید از منفذ کولر بهره ببرید. شاید برخی در فصل زمستان و به‌خاطر هدررفت انرژی دریچه کولرشان را کاملا ببندند اما این کار می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. گاز مونواکسیدکربن بسیار سبک‌تر از هواست و به سرعت در هوا پخش می‌شود و به قسمت‌های بالایی خانه هدایت می‌شود. پس وجود یک منفذ خروجی مثل دریچه کولر در شرایطی که مونواکسیدکربن در محیط وجود داشته باشد مثل یک ناجی عمل می‌کند.
علائم وجود مونواکسید در محیط
بسیاری از کسانی که در معرض گاز مونواکسیدکربن قرار می‌گیرند با علائمی شبیه به سرماخوردگی مواجه می‌شوند. آنها وقتی آبریزش بینی، سرفه کردن، سردرد و سرگیجه، سرخ‌شدن گونه‌ها و حالت تهوع را احساس می‌کنند به تصور اینکه سرما خورده‌اند به‌خودشان استراحت می‌دهند. در حالی‌که اینها نشانه‌هایی از وجود گاز سمی مونواکسید در خانه یا محیط کار است. کار‌شناس‌ما می‌گوید، تابه حال بار‌ها برای امداد و نجات ناشی از گزارش‌های گاز مونواکسیدکربن به محل اعزام شده‌ایم و تاکنون حتی یک‌بار هم دیده نشده که یک فرد با هوشیاری کامل در چنگال آن گرفتار شود. بیشتر قربانی‌های این گاز خطرناک کسانی بوده‌اند که هنگام استنشاق گاز خواب بوده‌اند، حالت طبیعی نداشته‌اند و یا داروهای توهم‌زا مصرف کرده‌اند اما نشانه‌های مهم دیگر وجود این گاز خطرناک در محیط خانه می‌تواند از روی شعله وسیله گازسوز مثل آبگرمکن، بخاری، پکیج و موتورخانه منزل و یا دودکش آن قابل شناسایی باشد. هنگامی که میزان اکسیژن خانه‌تان پایین می‌آید، شعله این وسایل گازسوز به رنگ زرد و یا قرمز می‌سوزد و این می‌تواند یکی از مهم‌ترین نشانه‌های وجود گاز مونواکسیدکربن باشد. البته باید به این نکته اشاره کرد که در برخی از خانه‌ها به‌دلیل استفاده از دستگاه‌های بخارساز، شعله بخاری به رنگ زرد درمی‌آید که مشکلی را برای شما به‌وجود نخواهد آورد. سرد بودن بدنه لوله گازهای خروجی وسایل گازسوز هم دلیل مهم دیگری برای تولید گاز مونواکسیدکربن است؛ چرا که در این حالت، وسیله گازسوز، اکسیژن موجود را از جهت معکوس مسیر لوله بخاری تأمین و مونواکسید را به محیط وارد می‌کند. به این حالت، مکش معکوس می‌گویند. علاوه بر این، به مرور دوده‌ای تیره رنگ در بالای منفذی که برای روشن کردن وسیله گازسوز از آن استفاده می‌شود ایجاد خواهد شد، به شکلی که حتی با دستمال هم جرم دوده به سختی از بین می‌رود. این دوده هم حاکی از آن است که مونواکسیدکربن از وسیله شما به اتاق منتقل می‌شود.
حمام و پارکینگ را دریابید
آبگرمکن یکی از وسایلی است که سهم بسزایی در مصرف اکسیژن محیط دارد. برای همین بهتر است که آبگرمکن در فضای داخل حمام نصب نشود، چرا که به‌دلیل بسته‌بودن محیط، به‌زودی اکسیژن محیط را از بین می‌برد و حالت آبریزش بینی و سنگینی در ناحیه قفسه سینه برای شخص به‌وجود می‌آید. نکته اینجاست که فرد ابتدا چنین حالت‌هایی را ناشی از حضور درحمام می‌داند و هشدار را جدی نمی‌گیرد. به همین دلیل، معمولا مسمومیت‌های گاز مونواکسید کربن در حمام‌ها به وفور رخ می‌دهد. اگر به هر دلیلی مجبور شدید آبگرمکن را در فضای رختکن حمام نصب کنید و یا خانه بسیار کوچکی دارید، بهتر است هنگام حمام رفتن منافذ و ورودی‌های هوا را باز بگذارید تا دچار مسمومیت نشوید. اگرچه، هر یک از این وسایل گازسوز به تنهایی نیاز به یک دودکش استاندارد و نصب صحیح دارند اما تنها به دودکش بسنده نکنید و در همه حال به فکر ایجاد منافذ ورودی و خروجی هوا باشید. برخی اوقات هم شهروندان عادت دارند تا برای گرم کردن خودرو در فصل سرد سال، اتومبیلشان را به حالت روشن در پارکینگ‌هایی که فضای زیادی ندارند رها کنند. احتراق خودرو باعث ایجاد مونواکسید کربن می‌شود و می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری را برای شما و به‌ویژه کودکانتان به همراه داشته باشد. اگر مجبور به این کار شدید، حداقل درهای پارکینگ را کمی باز بگذارید تا از خروج گازهای خطرناک مطمئن شوید.
وسایل گازسوز استاندارد بخرید
بهتر است هنگام انتخاب بخاری به علامت استاندارد و یا خوشنام بودن کارخانه سازنده آن هم دقت نشان دهید. بسیاری از کارخانه‌های معتبر برای وسایل گازسوز خود حسگر گاز مونواکسیدکربن نصب می‌کنند که اصطلاحا به آن سامانه «او دی اس» می‌گویند. در این سامانه اگر میزان اکسیژن در محیط دو درصد کاهش پیدا کند، جریان گاز طبیعی به وسیله گازسوز به‌صورت خودکار قطع می‌شود. البته اگر مونواکسیدکربن به اندازه 4 هزار پی‌پی‌ام در یک محیط منتشر شود به سرعت می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت و یا حتی خطر مرگ شود.
اگر هنگام نصب وسایل گازسوز در خانه و محیط کار با موضوع مشکوکی مواجه شدید یا اطلاعات کافی درباره نصب صحیح این وسایل و یا دودکش آن را نداشتید میتوانید با شماره تلفن 125 تماس بگیرید. کار‌شناسان آتش‌نشانی در بخش پیشگیری به خوبی شما را در راه‌اندازی و نصب وسایل گازسوز راهنمایی می‌کنند و به سؤالات احتمالی شما پاسخ می‌دهند.
آمارهای آتش‌نشانی می‌گوید در سال‌های اخیر به‌دلیل برگزاری انواع کلاس‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی صحیح، میزان مرگ‌ومیر و مسمومیت ناشی از گاز مونواکسید کربن کاهش چشمگیری داشته است به‌طوری که در منطقه 8 آتش‌نشانی تهران در سال گذشته هیچ مورد منجر به فوت از این راه گزارش نشده است.
مردی که زیاد می‌داند
جمشید ترکاشوند حالا بیست‌ونهمین سال حضورش در سازمان خدمت‌رسان آتش‌نشانی را تجربه می‌کند. او در 8 سال اخیر عنوان کار‌شناس بررسی علت حریق و حوادث را داشته و در این مدت به بیش از500 مأموریت تخصصی درباره گزارش مسمومیت ناشی از گاز مونواکسیدکربن اعزام شده است. او که ریاست ایستگاه 66 آتش‌نشانی تهران را به‌عهده دارد از همه هموطنان می‌خواهد در نصب وسایل گازسوز دقت داشته باشند و هیچ‌گاه همه ورودی‌ها و خروجی‌های هوا را در طول فصل سرد سال به‌صورت کامل نبندند.
گاز گرفت، چکار کنیم؟
گاز مونواکسیدکربن خیلی سریع با خون انسان ترکیب می‌شود و جلوی رسیدن اکسیژن به سلول‌ها را می‌گیرد. به همین دلیل، شخص در مدت اندکی دچار خفگی و مرگ خواهد شد. علاوه بر بروز نشانه‌های سرماخوردگی، گازگرفتگی با مونواکسیدکربن علائم دیگری همچون سوزش شدید در ناحیه چشم، احساس گرفتگی در ناحیه قفسه سینه، تهوع و استفراغ، گیجی، کاهش هوشیاری و اغما خواهد داشت. علاوه بر اینکه به‌دلیل وجود گاز در خون انسان، رنگ پوست نیز به رنگ سرخ تغییر می‌کند. اولین و مهم‌ترین کار ممکن در برخورد با شخص گازگرفته این است که او را از فضای آلوده بیرون بیاوریم و در معرض هوای سالم قرار دهیم. هوای تازه و اکسیژن مناسب برای بازگشت شخص از حالت بیهوشی و یا بیحالی کاملا مؤثر خواهد بود. نکته مهم اینکه در چنین شرایطی هرگز نباید به شخص مسموم آب و یا مواد غذایی داد، چرا که احتمال خفگی به‌شدت افزایش پیدا می‌کند. اگر میزان گازگرفتگی زیاد باشد، می‌تواند منجر به مرگ شود و در مراحل خفیف‌تر باعث از کار افتادن سیستم عصبی و ایجاد صدمه‌های جدی به مغز شود. یادتان باشد در چنین شرایطی افراد خردسال و مسن و زنان باردار بیشتر آسیب خواهند دید.
