آیا می دانستید خستگی و افسردگی با هم ارتباط خاصی دارند و می توانند در ابتلای ما به انواع بیماری های مختلف نقش داشته باشند آیا خستگی بدن ما می تواند ناشی از کبود آهن و ویتامین ها و املاح معدنی گوناگون باشد؟
برای مدیریت بهتر این مشکلات در وهله اول باید هر یک و علل زمینه ساز آنها را بخوبی شناخت و توجه کرد و در چه مواردی مراجعه به پزشک ضروری است. اگر این ناراحتی‌های روحی مداوم باشد، باید جدی تلقی شود، بویژه اگر مجموعه آنها با هم باشد و کیفیت زندگی و عملکردهای روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. البته اینکه گاهی خسته یا مضطرب باشیم، غیر عادی نیست. البته بهتر است در ابتدا ویژگی‌های هر یک از این حالات را بشناسیم:
خستگی: اگر به اندازه کافی نمی خوابید و کارها و مسؤولیتهای بیش از حد زیادی در طول روز برعهده شماست، جای تعجب نیست که احساس خستگی کنید. گرچه خستگی در بعضی شرایط کاملاً طبیعی است، اما باید توجه داشت، خستگی صبحگاهی به رغم خواب کافی شبانه، چرت زدن‌های مداوم در طول روز و اختلال در فعالیتهای روزمره باید جدی تلقی شود. البته احساس ناخوشی و بی حالی پس از یک دوره بیماری یا شبهای کوتاه تابستان نباید سبب ترس و نگرانی شود، بلکه در صورت خستگی مداوم طی چند هفته به رغم استراحت کافی، لازم است به پزشک مراجعه کرد.
اضطراب: این عبارت به درجه‌های مختلف حالات عصبی، ترس، نگرانی و دلهره اطلاق می‌شود. اضطراب شدید می‌تواند یک فرد را به طور کامل از فعالیتهایش باز دارد، در حالی که اضطراب خفیف می‌تواند مانند احساس مبهمی باشد، از بیماری که اغلب چندان واضح نیست. مضطرب بودن پیش از امتحان، تغییر شغل و هر مسأله جدی در زندگی به هیچ وجه غیر عادی نیست، اما نگرانی مداوم بدون دلیل مشخص که بر خواب و کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد و بر تمام شرایط حاکم است، نباید بی اهمیت شمرده شود.
افسردگی: این واژه در گفت وگوهای روزمره برای ابراز هر نوع ناراحتی به کار می‌رود، اما پزشکان افسردگی را با عبارت “ اختلال افسردگی حاد” تعریف می‌کنند که با بحرانهای کاملاً مشخصی قابل تشخیص است. افسردگی حالت غم و اندوه عمیق است که چندین هفته ادامه دارد.
دوره معیوب خستگی و افسردگی
افسردگی و خستگی معمولاً با هم هستند. بدتر اینکه، هر یک دیگری را تقویت می‌کند. تحقیقی در این زمینه روی 3200 نفر به مدت یک سال انجام شد که نشان می‌دهد، افرادی که دچار افسردگی هستند، چهار برابر دیگران مستعد ابتلا به خستگی بی دلیل هستند. همچنین افرادی که دچار خستگی مزمن هستند نیز سه برابر بیشتر زمینه پیشرفت افسردگی را دارند.
در واقع خستگی مداوم می‌تواند سبب رنج و پریشانی جسمانی شود و به حالتی از افسردگی واقعی تغییر یابد. این در حالی است که افسردگی معمولاً با بی خوابی و مشکلات خواب همراه است که شرایط را وخیم تر می‌کند.
تفاوت افسردگی و خستگی
گرچه این دو عبارت معمولاً در کنار هم یا به جای هم استفاده می‌شوند، اما در واقع مترادف هم نیستند. افسردگی در وهله اول غم، اندوه، دلتنگی و از دست دادن شور و نشاط از فعالیتهای جذاب روزمره است. اضطراب یا نگرانی شدید و خستگی معمولاً ثانویه هستند یا همراه با دیگر علایم بروز می‌کنند.
همچنین تشخیص افسردگی منوط به وجود حداقل پنج مورد از علایم زیر طی مدت دو هفته بستگی دارد:
-اخلاق افسرده در تمام طول روز و تقریباً هر روز
-از دست دادن انگیزه و لذت نسبت به همه یا بیشتر فعالیتها
-کاهش یا افزایش وزن قابل توجه بدون رعایت رژیم غذایی
-بی خوابی یا پرخوابی در بیشتر روزها
-بی قراری یا کند شدن روانی حرکتی در بیشتر روزها
-خستگی یا از دست دادن انرژی در بیشتر روزها
-احساس بی ارزشی یا احساس گناه بیش از حد یا نادرست
-کاهش قدرت تفکر یا تمرکز
-افکار منفی درباره مرگ ( نه تنها ترس از مرگ) ، افکار خودکشی و…
اضطراب عمومی؛ زمینه ساز ضعف و تحلیل قوا
همان طور که اشاره شد اضطراب گاه گاه به هیچ وجه غیر عادی نیست. در واقع این حالت واکنشی نسبتاً سالم است که به بدن اجازه می‌دهد تا برای عبور از بعضی شرایط مشکل و رنجها آمادگی داشته باشد، اما این اضطراب در بعضی افراد به حالت بیمارگونه تبدیل می‌شود.
افسردگی در ابتدا با تحریک پذیری، نگرانی یا احساس گناه بیش از حد زیاد بروز می‌کند که در اغلب اوقات شبیه اضطراب است. سپس اضطراب می‌تواند زمینه ساز بیماری شود که به آن اختلال اضطرابی یا اختلال اضطراب عمومی اطلاق می‌شود. در این شرایط فرد دچار نگرانی مداوم است که بسختی قابل کنترل است و حداقل 6 ماه ادامه دارد و بیشتر در خانمها دیده می‌شود. اضطراب عمومی در بیشتر اوقات با علایم مختلفی از جمله اضطراب شدید، احساس ترس، نگرانی و رفتارهای بازدارنده، تپش قلب، افزایش فشار خون، لرزش، عرق شدید، حالت تهوع، سرگیجه، بی حالی،گرگرفتگی و یا احساس سرما ، سردرد، دردهای عضلانی، احساس خستگی و حتی ضعف همراه است که به حالت عصبی مربوط می‌شود و مانع از استراحت و آرامش بدن خواهد شد.
درمان اختلالات روحی
گرچه خستگی، افسردگی و اضطراب هر کدام شرایط متفاوتی هستند، اما معمولاً شبیه یکدیگرند و هر کدام دیگری را تشدید می‌کند. در هر صورت اگر این علایم کیفیت زندگی را دچار مشکل کند، باید بدون تاخیر به فکر درمان افتاد تا از آن رها شد.
مطالعات نشان می‌دهد، درمان هر یک از این اختلالات می‌تواند سبب بهبود دیگر اختلالات نیز شود، این نکته بخصوص در مورد افسردگی و خستگی ملموس تر است. درمانهای شناختی و رفتاری برای درمان اضطراب مؤثر است و در بیشتر موارد تأثیر مثبتی بر اختلالات افسردگی نیز دارد.
ورزش نیز روش درمانی خوبی است و تأثیر مثبتی بر افراد افسرده و خسته دارد. همچنین تمرینات ورزشی در موارد ابتلا به اضطراب سبب هدف گیری اضطراب و کنترل بهتر افکار می‌شود. پس حتماً ورزش را جزو امور روزمره قرار دهید.
تأثیر تغذیه در غلبه بر خستگی
همان طور که ورزش و خواب کافی به مقابله با خستگی کمک می‌کند، تغذیه نیز نقش بسیار مهمی دارد. بدنی که مواد مورد نیاز را به اندازه کافی دریافت نکند، عملکرد مطلوبی ندارد و با خستگی این شکایت را نشان می‌دهد.
بدن به قند نیاز دارد، اما نه بیش از حد و البته بهتر است قندهایی با شاخص پایین انتخاب شود که از جمله می‌توان به آرد و غلات کامل، برنج قهوه ای، انواع سبزی‌ها و میوه‌های تازه اشاره کرد. شیرینی‌ها، شکلات، بیسکویتها، نوشابه‌های شیرین، آرد سفید، غلات تصفیه شده، سیب زمینی و برنج سفید دارای شاخص قند بالا هستند.
این خوراکی‌ها مقدار قند خون را ناگهان بالا می‌برند. در عوض، بدن فوری با تولید انسولین این حالت را پاسخ می‌دهد. در این صورت پانکراس ( اندام تولیدکننده انسولین) خسته می‌شود و احساس خستگی مداوم باقی می‌ماند. از همین رو لازم است مصرف خوراکی‌های بسیار شیرین بخصوص مابین وعده‌های غذایی محدود شود.
غذاهای بسیار سنگین و چرب سبب خستگی بدن می‌شوند؛ زیرا بدن مجبور است قسمتی را ذخیره کند. همچنین غذاخوردن بسیار کم و رعایت رژیمهای سختگیرانه و کم کالری نیز خستگی را در پی دارند و بدن را در معرض بعضی کمبودها قرار می‌دهد. در نتیجه بدن مجبور است برای تأمین نیاز خود تلاش مضاعفی از ذخایر اندامها انجام دهد.
هر وعده غذایی اهمیت خاص خودش را دارد که باید در ساعات منظم و در آرامش میل شود. به عبارت دیگر نباید هیچ یک از وعده‌ها را حذف یا به خوردن سرسری یک ساندویچ محدود کرد.
میوه‌ها و سبزی‌ها سرشار از ویتامینها هستند که بهترین منابع غذایی ضدخستگی محسوب می‌شوند. در هر وعده غذایی بخصوص صبحانه از انواع خام یا پخته آنها میل کنید. همچنین باید اشاره کرد، میوه‌های خشک سرشار از عناصر کمینه هستند که منیزیم موجود در آنها به عنصر ضدخستگی معروف است.
آب به بدن برای دفع مواد زاید کمک می‌کند. افزون بر این، آب منبع غنی از عناصر کمینه از جمله منیزیم، فسفر، کلسیم، روی، منگنز و… است.
بسیاری از خانمها دچار کمبود آهن هستند که یکی از عوامل خستگی محسوب می‌شود. گوشت قرمز و جگر منابع غنی آهن هستند، اما میوه‌های خشک، جعفری، عدس، زرده تخم مرغ و نخود نیز سرشار از این ماده ضروری محسوب می‌شوند.
