اختلال سیاهرگ ترومبوز عمیق وريدی (DVT) يک وضعيت جدی است و زمانی اتفاق می افتد که لخته خون در عمق وريد داخل سیاهرگ های بدن شما، جای می گیرد. لخته خون، شامل توده فشرده ای خون می باشد که به حالت جامد در آمده است. آیا می دانید چه عواملی باعث بروز این بیماری می شود و چگونه میتوان آن را درمان کرد؟ در این مقاله از بخش قلب و عروق دکتر سلام به بررسی این بیماری می پردازیم.
نشانه های اختلال سیاهرگ و ترومبوز عمیق وریدی (DTV)
طبق آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، علائم ترومبوز عمیق وریدی (DVT) تنها در نیمی از افرادی که شرایط زیر را داشته باشند، اتفاق می افتد علائم رایج آن عبارتند از:
- تورم یک طرف پا، مچ پا یا ساق پا
- درد در ساق پا که معمولا از ماهیچه ساق پا شروع می شود
- درد شدید و نامشخص در پا و مچ پا
- گرم تر بودن یک ناحیه از پوست نسبت به نواحی اطراف آن
- پوستی که در بالای ناحیه آسیب دیده قرار دارد معمولا رنگ پریده، رنگ قرمز یا مایل به آبی است
افراد مبتلا به اختلال سیاهرگ ترومبوز عمیق وریدی در اندام های فوقانی یا افرادی که در بازوی خود، لخته خون دارند، این علائم را تجربه نمی کنند. در صورت اینکه نشانه هایی را تجربه کنند، این نشانه ها عبارتند از:
- درد گردن
- درد شانه
- تورم بر اثر صدمه یا در دست
- آبی شدن رنگ پوست
- درد که از بازو به سمت ساعد حرکت می کند
- احساس ضعف در دست
افراد ممکن است متوجه اختلال سیاهرگ نشوند تا زمانی که بر اثر آمبولی ریه (لخته شدن خون در ریه) نیاز به درمان اورژانسی پیدا کنند.
آمبولی ریه زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون از سمت دست یا پا به ریه منتقل می شود. مسدود شدن یک شریان در ریه، وضعیتی تهدید آمیز برای زندگی فرد است و نیاز به مراقبت های اورژانسی دارد.
دلایل اختلال سیاهرگ ترومبوز عمیق وریدی (DTV)
ترومبوز عمیق وریدی (DTV) بر اثر لخته شدن خون اتفاق می افتد. لخته، سبب مسدود شدن یک رگ می شود و از گردش کامل خون در بدن جلوگیری می کند. لخته شدن ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد که عبارتند از:
صدمه
آسیب به دیواره عروق خونی می تواند جریان خون را محدود یا مسدود کند که در نتیجه، لخته خون تشکیل می شود.
عمل جراحی
امکان آسیب به عروق خونی در طول عمل جراحی وجود دارد و می تواند منجر به ایجاد لخته خون شود. استراحت و حرکت نکردن بعد از عمل جراحی ممکن است خطر ابتلا به لخته شدن خون را افزایش دهد.
کاهش تحرک یا عدم فعالیت
هنگامی که بیشتر اوقات نشسته هستید، خون می تواند در پاها به ویژه در قسمت های پائین تر، جمع شود. اگر به مدت زیادی، قادر به حرکت کردن نیستید، جریان خون در پاها کم می شود و باعث لخته شدن خون می شود.
بعضی داروها
برخی از داروها شانس لخته شدن خون را افزایش می دهند.
درمان ترومبوز عمیق وریدی (DTV)
اختلال سیاهرگ ترومبوز عمیق وریدی یک بیماری جدی پزشکی است. اگر فکر می کنید که این علائم را تجربه کرده اید فورا با پزشک خود تماس بگیرید یا به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید. یک متخصص بهداشت می تواند علائم شما را مورد بررسی قرار دهد.
درمان اختلال سیاهرگ DVT ، بر روی موقعیت و شرایط بزرگ شدن لخته خون تمرکز می کند. علاوه بر این، درمان ممکن است از آمبولی ریه نیز پیشگیری کند و خطر ابتلا به لخته شدن بیشتر خون را کاهش دهد.
داروی درمان اختلال سیاهرگ
پزشک شما ممکن است داروهایی را برای رقیق شدن خون تجویز کند مانند هپارین، وارفارین (کومادین)، انوکساپارین (Lovenox) یا فونداپارینوکس (Arixtra). این داروها باعث می شوند که خون، به سختی، لخته شود. همچنین لخته های موجود را تا حد ممکن کوچک نگه می دارد و احتمال ایجاد لخته های بیشتر را کاهش می دهد.
اگر رقیق کننده های خون عمل نکنند یا اگر دچار ترومبوز عمیق وریدی شدیدی باشید، پزشک ممکن است از داروهای ترومبولیتیک استفاده کند. افراد مبتلا به اختلال سیاهرگ در اندام فوقانی، ممکن است از این دارو بهره مند شوند.
داروهای ترومبولیتیک باعث شکسته شدن لخته های خون می شوند. این داروها را از طریق تزریق داخل وریدی نیز می توانید دریافت کنید. در مورد این داروها و اینکه چگونه از لخته شدن خون پیشگیری می کنند و آنها را از بین می برند، بیشتر مطالعه کنید.
جوراب های واریس
جوراب های واریس از تورم جلوگیری می کنند و ممکن است شانس ابتلا به لخته شدن خون را کاهش دهند. جوراب های واریس فقط تا زیر زانو و یا در بالای آن قرار می گیرند. پزشک ممکن است توصیه کند که هر روز آنها را بپوشید.
تصفیه کننده
ممکن است لازم باشد در صورتی که قادر به مصرف رقیق کننده های خون نباشید، از یک تصفیه کننده در داخل ورید بزرگ شکمی به نامvena cava استفاده کنید vena cava یک ورید بزرگ است که خون فاقد اکسیژن را به قلب منتقل می کند و در انسان دو نوع از این ورید وجود دارد:
- ورید تحتانی که خون را از اندام تحتانی حمل می کند
- ورید فوقانی که خون را از سر، بازوها و اندام فوقانی حمل می کند.
این نوع درمان از آمبولی ریه و از وارد شدن لخته به داخل ریه ها پیشگیری می کند.
اما این تصفیه کننده ها دارای خطراتی هستند. اگر به مدت طولانی در بدن قرار بگیرند، در واقع می توانند باعث اختلال سیاهرگ DVT شوند. تصفیه کننده ها باید برای یک دوره کوتاه مدتی مورد استفاده قرار بگیرند تا خطر ترومبوآمبولی کاهش یابد و از داروهای رقیق کننده خون باید استفاده شود.
عمل جراحی برای درمان اختلال سیاهرگ
پزشک ممکن است برای برداشتن لخته خون از دست یا پا، عمل جراحی انجام دهد. عمل جراحی فقط در مورد لخته های خون خیلی بزرگ یا لخته هایی که باعث مسائل جدی مانند آسیب بافتی می شوند، پیشنهاد می شود.
در طول جراحی ترومبکتومی یا جراحی برای خارج کردن لخته خون، جراح، برشی را بر روی یک رگ خونی ایجاد می کند. آنها لخته را پیدا کرده و از بین می برند و سپس رگ های خونی و بافت را مرمت می کنند.
در بعضی موارد، ممکن است برای باز نگه داشتن رگ خونی و خارج کردن لخته خون، از یک بالون کوچک استفاده کنند. وقتی لخته پیدا و خارج شد، بالون با آن نیز برداشته می شود.
جراحی بدون خطر نیست و بسیاری از پزشکان تنها از این درمان برای موارد شدید استفاده می کنند. خطرات شامل عفونت، آسیب رسیدن به رگ های خونی و خونریزی بیش از حد می باشد.
ورزش
هر چقدر بیشتر در حالت نشسته باشید، خطر ابتلا به لخته شدن خون بیشتر است. اگر برای مدت طولانی باید در حالت نشسته باشید، تمریناتی را می توانید انجام دهید که به حرکت پاها و به گردش خون در پاها نیز کمک کند.
1- کشش زانوها
ساق پا را خم کنید و زانوی خود را به سمت سینه بکشید. برای کشش بیشتر، دستان خود را روی زانوی خود بگیرید. برای چند ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس تمرین را با پای دیگر خود انجام دهید. این تمرین کششی را چندین بار تکرار کنید.
2- حرکت بالا و پائین پاها
پاهای خود را صاف بر روی زمین قرار دهید. توپ را با پای خود بر روی زمین نگه دارید و پاشنه پای خود را بالا ببرید. چند ثانیه نگه دارید، سپس پاشنه ها را پایین بیاورید. توپ ها را با پا، از زمین دور کنید و پاشنه ها را د رهوا نگه دارید. این وضعیت را چند ثانیه نگه دارید، سپس توپ ها را پایین بیاورید. این حرکت راچندین بار تکرار کنید.
3- چرخش مچ پا
هر دو پا را از کف زمین بلند کنید. برای چند ثانیه با استفاده از انگشتان پا، در یک جهت، دایره هایی را در فضا رسم کنید. جهت را تغییر داده و چند ثانیه دیگر نیز دایره هایی را رسم کنید. این حرکت را چندین بار تکرار کنید.
درمان های خانگی برای اختلال سیاهرگ و ترومبوز عمیق وریدی (DVT)
هنگامی که لخته خون تشخیص داده می شود، پزشک احتمالا دارویی را برای رقیق شدن یا شکسته شدن لخته خون، تجویز می کند. شما می توانید داروهای تجویزی را با درمان های خانگی زیر ترکیب کنید تا از عوارض دیگری که ممکن است بروز کند، جلوگیری کنید و خطر ابتلا به لخته شدن خون را نیز کاهش دهید.
حرکت و راه رفتن بیشتر
برای بهبود جریان خون، راه بروید. راه رفتن های کوتاه و متناوب خیلی بهتر از پیاده روی های طولانی مدت است.
پا یا دست خود را بالا نگه دارید
این وضعیت برای پا بسیار مهم است. اگر پای شما در تمام طول روز روی زمین باشد، خون می تواند در پاها جمع شود. از یک چارپایه یا صندلی استفاده کنید و پاهای خود بالا بیاورید و به ران ها نزدیک کنید.
جوراب واریس بپوشید
این جوراب ها طور خاصی طراحی شده اند که می توانند پای شما را محکم نگه دارند و زمانی که پاها را از زانو به سمت بالا حرکت می دهید، به تدریج شل می شوند.
جوراب های واریس از تجمع خون و تورم پاها پیشگیری می کنند و جریان خون را افزایش می دهند. استفاده ازجوراب های واریس در هنگام مسافرت نیز توصیه می شود.
عوامل خطر این اختلال
ترومبوز عمیق وریدی معمولا در افراد بالای 50 سال اتفاق می افتد. اما می توانند در هر سنی اتفاق بیفتد. شرایط خاصی که سبب عوض شدن گردش خون در رگ ها شود خطر ابتلا به لخته شدن را افزایش می دهد. این شرایط عبارتند از:
- یک صدمه که به رگ های خونی آسیب برساند، مثل شکستگی استخوان
- داشتن اضافه وزن، که فشار زیادی را بر روی رگ های پا و لگن شما وارد می کند
- داشتن سابقه خانوادگی ترومبوز عمیق وریدی (DVT)
- وجود یک کاتتر در ورید
- مصرف قرص های ضد بارداری یا هورمون درمانی
- سیگار کشیدن به مقدار زیاد
- نشستن طولانی مدت در ماشین یا هواپیما، به خصوص اگر حداقل یکی از این عوامل خطر را نیز دارا باشید.
برخی از شرایط می توانند خطر ابتلا به لخته شدن خون را افزایش دهند. این شرایط شامل اختلالات لخته شدن خوت وراثتی، به ویژه هنگامی که شما حداقل یکی از عوامل خطر را داشته باشید. سرطان و بیماری التهابی روده نیز می توانند خطر ابتلا به لخته شدن خون را افزایش دهند.
نارسایی قلبی نیز وضعیتی است که قلب با مشکل زیادی برای پمپاژ کردن خون روبرو است که باعث افزایش خطر لخته شدن خون می شود.
ترومبوز عمیق وریدی، یک خطر بزرگ در رابطه با عمل جراحی می باشد. این حالت به خصوص در جراحی های اندام های تحتانی، مانند جراحی تعویض مفصل دیده می شود.
عوامل متعدد می توانند خطر ابتلا به لخته شدن خون را افزایش دهند. اطلاعات بیشتر در مورد هر یک از این عوامل، می توانند به شما در انجام اقدامات احتیاطی، کمک کند.
پیشگیری از اختلال سیاهرگ و ترومبوز عمیق وریدی (DVT)
شما می توانید با ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی، خطر ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی را کاهش دهید. این تغییرات شامل کنترل فشار خون، ترک سیگار و کاهش وزن در صورت اضافه وزن می باشد.
پس از مدتی نشستن، پاهایتان را به اطراف تکان دهید زیرا به جریان خون کمک می کند. پیاده روی کردن پس از خواب نیز از لخته شدن خون پیشگیری می کند.
اگر پس از عمل جراحی، پزشک برایتان داروهای رقیق کننده خون تجویز کرده، آنها را مصرف کنید زیرا احتمال ابتلا به لخته شدن خون را کاهش می دهد.
خطر ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی در طول سفر بیشتر می شود مخصوصا اگر بیش از چهار ساعت در حالت نشسته باشید. هر از گاهی راه بروید تا خطر ترومبوز را کاهش دهید. در طول رانندگی های دراز مدت، از ماشین بیرون بیایید و حرکات کششی انجام دهید. اگر با هواپیما، قطار یا اتوبوس سفر می کنید، در راهروها راه بروید.
در حالت نشسته، ساق پا و پاها را بکشید، زیرا باعث گردش خون در ماهیچه ساق پا می شود. لباس های تنگ نپوشید زیرا جریان خون را محدود می کند. عوارض ترومبوز عمیق وریدی (DVT) قابل پیشگیری است.
تشخیص ترومبوز عمیق وریدی (DVT)
پزشک از سابقه پزشکی شما، انجام یک آزمایش کامل جسمانی و همچنین یک یا چند آزمایش تشخیصی برای یافتن یا رد کردن ترومبوز عمیق وریدی استفاده خواهد کرد. این آزمایش ها عبارتند از:
1- سونوگرافی
این آزمایش از رایج ترین آزمایشات برای تشخیص ترومبوز عمیق وریدی (DVT) است. با استفاده از امواج صوتی، تصویری از شریان ها و رگ های خونی، به منظور مشاهده چگونگی جریان خون، گرفته می شود.
اگر لخته خون وجود داشته باشد، پزشک قادر به دیدن قطع شدن جریان خون و تشخیص آن خواهد بود.
2- تصویر گرفته شده از طریق ونوگرافی (Venogram)
اگر سونوگرافی بی نتیجه باشد، ممکن است پزشک دستور ونوگرافی( venogram ) دهد. در طول این آزمایش، یک مایع رنگی را به داخل ورید مورد نظر تزریق می کنند. سپس، با استفاده از اشعه ایکس، تصویری از منطقه ای که دکتر به ترومبوز عمیق وریدی در آنجا مشکوک است، گرفته می شود.
رنگ باعث می شود که رگ ها بیشتر قابل مشاهده باشند، بنابراین قطع شدن جریان خون به راحتی دیده می شود.
3- آزمایش D-dimer
آزمایش خون D-dimer، وجود ماده ای که در هنگام جدا شدن لخته خون آزاد می شود را اندازه گیری می کند. اگر سطح این ماده بالا باشد و شما عوامل خطری در رابطه با ترومبوز عمیق وریدی (DVT) داشته باشید، احتمالا لخته خون هم دارید. اگر سطح این ماده طبیعی باشد و عوامل خطر نیز کم باشند، احتمالا لخته خونی در بدن وجود ندارد.
در صورت موفقیت آمیز نبودن این آزمایشات، آزمایشات دیگری برای تشخیص ترومبوز عمیق وریدی (DVT) وجود دارد.
عوارض اختلال سیاهرگ و ترومبوز عمیق وریدی (DVT)
یک عارضه بزرگ اختلال سیاهرگ و ترومبوز عمیق وریدی (TDV)، آمبولی ریه است. اگر لخته خون وارد ریه ها شود و یک رگ خونی را مسدود کند، می تواند باعث آمبولی ریه شود.
این وضعیت می تواند باعث آسیب جدی به ریه ها و سایر قسمت های بدن شما شود. در صورت مشاهده علائم آمبولی ریه، از کمک های فوری پزشکی استفاده کنید. این علائم عبارتند از:
- سرگیجه
- عرق کردن
- درد قفسه سینه که با سرفه و نفس عمیق، بدتر می شود
- تنفس سریع
- سرفه به همراه بالا آوردن خون
- ضربان سریع قلب
بسیاری از عوارض ترومبوز عمیق وریدی (DVT) را می توان پیشگیری کرد.
ترومبوز عمیق وریدی در دوران بارداری
حاملگی خطر ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی (DVT) را افزایش می دهد. در حقیقت، زنان باردار 5 تا 10 برابر بیشتر نسبت به زنانی که باردار نیستند، در معرض ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی (DVT) هستند.
در زمان بارداری، سطح پروتئین های خون لخته شده افزایش می یابند و سطح پروتئین های ضد لخته، پائین می آیند. علاوه بر این، سطوح هورمونی نیز افزایش می یابند و در نتیجه خون کمتری در رحم جریان پیدا می کند و برگشت خون را از اندام تحتانی محدود می کند و به این وضعیت خطرناک، کمک می کند.
خطر بیشتر تا شش هفته پس از زایمان نیز ادامه دارد. استراحت در تخت خواب یا داشتن عمل سزارین نیز خطر ترومبوز عمیق وریدی را افزایش می دهد.
مراقب بروز این علائم در حین بارداری باشید.
اختلال سیاهرگ در مسافرت های هوایی
خطر ابتلا به لخته شدن خون در هنگام سفر هوایی بیشتر است چرا که نشستن به مدت طولانی، احتمال ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی را افزایش می دهد.
هر چه پرواز طولانی تر باشد خطر بیشتر است. این حالت مخصوصا برای افرادی که زیاد سفر هوایی دارند و سفرهایشان بیشتر از هشت ساعت طول می کشد، بیشتر است. خطر ابتلا به این بیماری در حالت پرواز و همچنین داشتن دیگر عوامل خطر، بیشتر است.
اقدامات زیر خطر ابتلا به لخته شدن خون در حین سفر هوایی را کاهش می دهد:
- بر روی صندلی که راه خروجی داشته باشد یا بر روی یک صندلی جدا بنشینید، زیرا باید فضای بیشتری برای کشیدن و حرکت دادن پاهای خود داشته باشید.
- جوراب واریس بپوشید، زیرا باعث کاهش تجمع خون شده و به حفظ جریان خون کمک می کند.
- هر داروی رقیق کننده خون یا آسپیرینی که پزشک تجویز کرده، مصرف کنید.
- انجام تمرینات پا و ساق پا که به جریان خون کمک می کند.
- در حین پرواز، بلند شوید و در اطراف کابین راه بروید.
- علائم لخته خون ممکن است بلافاصله بعد از پرواز ایجاد نشود.
ترومبوز عمیق وریدی و رژیم غذایی
داشتن یک شیوه زندگی سالم به منظور پیشگیری از ترومبوز عمیق وریدی (DVT) و اجتناب از عوارض تهدید کننده زندگی، مهم است. علاوه بر این، سبک زندگی سالم برای پیشگیری از لخته شدن خون ضروری است. سبک زندگی سالم شامل تحرک بیشتر، ترک سیگار و کاهش وزن می باشد.
شما می توانید خطر ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی (DVT) و لخته شدن خون را با داشتن یک رژیم غذایی سالم کاهش دهید. میوه ها، سبزیجات و دانه های کامل، ویتامین ها و مواد معدنی ضروری شما را تامین می کنند.
رژیم وگان، رژیم گیاهخواری یا رژیم مدیترانه ای، برای افراد مبتلا به ترومبوز عمیق وریدی (DVT) یا افرادی که قبلا به این عارضه مبتلا بوده اند، بهتر است اما برای تائید این موضوع، به تحقیقات زیادی، نیاز می باشد. خوردن این گیاهان در مقادیر کم، ممکن است به کاهش خطر ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی (DVT) کمک کند.
اما برخی از ویتامین ها و مواد معدنی با داروهای ترومبوز عمیق وریدی (DVT) تداخل دارند. به عنوان مثال، مصرف بیش از حد ویتامین K می تواند توانایی وارفارین را در رقیق کردن خون و لخته شدن، از بین ببرد.
درباره مصرف هرگونه ویتامین یا مکمل، با پزشک خود مشورت کنید و از فعل و انفعالات احتمالی آنها با دیگر داروها مطلع شوید. همچنین با پزشک خود درمورد هر گونه غذا یا مواد مغذی که نباید مصرف کنید، مشورت نمائید.